تبیان، دستیار زندگی
آیه ولایت به اندازه ای اهمیت دارد که اهل سنّت از عمر نقل می کنند که بارها می گفت: دوست داشتم دنیا و آنچه در دنیا است مال من باشد و در راه خدا بدهم و این آیه ولایت درباره من نازل می شد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ولایت در فضیلت، تالی تلو خدا و رسول است


آیه ولایت به اندازه ای اهمیت دارد که اهل سنّت از عمر نقل می کنند که بارها می گفت: "دوست داشتم دنیا و آنچه در دنیا است مال من باشد و در راه خدا بدهم و این آیه ولایت درباره من نازل می شد."


قرآن اور عید غدیر خم

ولایت امام علی(علیه السلام) در آیه ولایت

اِنَّما وَلیُّکُم الله وَ رسولُه و الذین امَنوا الذین یُقیمُونَ الصَّلوة و یُۆتونَ الزَّکاة و هُم راکِعون (مائده/ 55)

ولی و سرپرست شما تنها خدا و رسول اوست و کسانی که ایمان آورده اند؛ همان ها که نماز را برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند.

این آیه ولایت در میان آیات ولایت نمره اول است. یعنی بهتر از این آیه در میان آیاتِ ولایت نداریم. آیه خیلی رسا است و با تأکید فراوان ولایت را در فضیلت، تالی تلو خداوند تبارک و تعالی و تالی تلو رسول الله «صلی الله علیه وآله وسلم» قرار داده است و مایه افتخار شیعه است.

ائمه اطهار«سلام الله علیهم» به این آیه خیلی می نازیدند. خود امیرالمومنین«سلام الله علیه» در مباحثه ها و محاجّه هایشان و در آن وقتی که در مقابل دشمن می ایستادند، قبل از آنکه با شمشیر جلو بروند، این آیه را به رخ آنان می‌کشیدند.

قضیه این آیه این است که امیرالمومنین«سلام الله علیه» نماز مستحبّی می خواندند تا پیامبر گرامی«صلی الله علیه وآله وسلم» به مسجد بیایند. یک گدایی آمد و از مردم چیزی طلب کرد، کسی به او چیزی نداد. مأیوسانه آمد از مسجد بیرون برود. امیرالمومنین «سلام الله علیه» در رکوع بودند، به انگشت مبارک خودشان اشاره کردند که انگشتر را از دستم در بیاور. انگشتر را از دست امیرالمومنین«سلام الله علیه» درآورد و رفت. همان وقت پیامبر اکرم«صلی الله علیه وآله وسلم» در منزل بودند که آیه ولایت نازل شد:

« اِنّما ولیکم الله و رسوله والّذین آمنوا، الّذین یقیمون الصّلوه و یۆتون الزّکوه و هم راکعون»

ولیِّ شما خداست. خداوند متعال این ولایت را به رسول الله«صلی الله علیه وآله وسلم» داده است. ولیّ شما رسول الله«صلی الله علیه وآله وسلم» است. رسول الله این ولایت را به علی «سلام الله علیه» داده است و علی «سلام الله علیه» بعد از رسول الله این ولایت مطلقه را داراست. ولیِّ شما، خدا و رسول خدا و آن کسی است که ایمان دارد. آن کسی است که وقتی نماز می خواند، نماز حسابی می خواند. آن کسی که حتی در رکوع زکات می دهد. آن کسی که حتی در رکوع به فکر فقراست.

مفسرین سنی و شیعی اتفاق دارند که آیه مذکور در شان علی بن ابیطالب علیه السلام نازل شده است و روایات کثیری از عامه و خاصه نیز بر آن دلالت دارد

معلوم است که پیامبر «صلی الله علیه وآله وسلم» این مطلب را می دانستند. اما با نازل شدن این آیه خیلی خوشحال شدند. آمدند به مسجد و قبل از آنکه نماز را شروع کنند با یک خوشحالی خاصی فرمودند:" ای مردم خدا، من و علی ولیِّ شما و صاحب اختیار شما هستیم." و این آیه نه تنها ولایت ظاهر و امامت و خلافت علی«سلام الله علیه» را اثبات می کند، بلکه دلالت بر ولایت تکوینی آن حضرت نیز دارد.

فخر رازی که یک سنی فوق العاده متعصب است، وقتی که به این آیه می رسد می گوید: اطلاق این آیه به ما خیلی چیزها می فهماند. علی«سلام الله علیه» را در کنار رسول الله«صلی الله علیه وآله وسلم» و هر دوی این بزرگواران را در کنار خداوند قرار می دهد. این آیه به ما می فهماند که امیر المومنین«سلام الله علیه»، علم ما کان و ما یکون و ما هو کائن دارد. قدرت و فضیلت مطلق دارد. ولایت تکوینی دارد.

به ما می فهماند که علاوه بر ولایت تکوینی، ولایت تشریعی نیز دارد، همان طور که خداوند عالم، ولایت تکوینی دارد و صاحب اختیار همه می باشد؛ رسول الله نیز بر این عالم چنین ولایتی دارد و مولا علی«سلام الله علیه» هم مثل رسول الله«صلی الله علیه وآله وسلم»، هم ولایت تکوینی دارد و هم ولایت تشریعی؛ هم قدرت مطلقه در تصرف این عالم دارد، هم خلیفه بر عالم و بر همه انسان ها است.

انصافاً این آیه ولایت، آیه فوق العاده ای است و همه ما باید اینگونه آیات را مرتباً بخوانیم، ترجمه کنیم، تفسیر کنیم تا در عمق جان بچه ها یمان جا بیفتد، درعمق جانِ جامعه تشیع رسوخ کند. تا دشمن با حرف های پوچ خود نتواند جوانان ما را منحرف کند.

مفسرین سنی و شیعی اتفاق دارند که آیه مذکور در شان علی بن ابیطالب علیه السلام نازل شده است و روایات کثیری از عامه و خاصه نیز بر آن دلالت دارد.

امام علی

استدلال

1ـ آیه درشأن حضرت علی(علیه السلام) نازل شده‌است. مرحوم علامه امینی در کتاب شریف الغدیر، جلد سوم، از صفحه 156تا162، از66 نفر از علمای اهل سنت این شأن نزول را نقل نموده است. برخی از آن ها عبارتند از:

1) تفسیر جامع البیان، طبری

2)تفسیرالقرآن العظیم، ابن کثیر

3) تفسیر روح المعانی، آلوسی

4) تفسیر الجامع الاحکام القرآن، قرطبی

5)تفسیر النسفی، نسفی

2ـ «انما»، افاده حصر می‌کند (بمعنای فقط)

3ـ «ولی»، به معنای اولی بالتصرف وسرپرست می باشد

نتیجه: معنای آیه این است که تنها خداوند، رسول و امیرالمۆمنین (علیه السلام) که در حال نماز، زکات داده است بر شما ولایت دارند.

توضیح استدلال:

1- شأن نزول: به شهادت روایات متواتر در منابع شیعه و اهل سنت، آیه ولایت در شأن حضرت علی(علیه السلام) ، هنگام اعطاء زکات به فقیر، در حال نماز، نازل شده‌است و همه مفسران بر این امر اتفاق نظر دارند.

ابوذر غفاری می‌گوید: « ای مردم بدانید که روزی با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نماز ظهر می‌خواندم، سائلی در مسجد از مردم چیزی خواست اما کسی به وی کمکی نکرد سائل دست خود را به آسمان بلند کرد و گفت: خدایا تو شاهد باش که من در مسجد رسول خدا(صلی الله علیه و آله) درخواست کردم و کسی به من چیزی نداد در این حال، امام علی(علیه السلام) در حال رکوع با انگشت دست راست خود اشاره به سائل کرد، سائل نزدیک رفته و انگشتر را از انگشت آن حضرت بیرون آورد.

چون «ولیّ»، نسبت به خداوند و رسول به معنای اولی بالتصرف است؛ جهت حفظ وحدت سیاق، نسبت به امام علی(علیه السلام) نیز باید به همین معنی باشد

باری رسول خدا (صلی الله علیه و آله) که ناظر تمامی ‌این واقعه بود سر به‌سوی آسمان بلند کرد و عرضه داشت: بارالها برادرم موسی چنین دعا کرد که:  رب اشرح لی صدری و. . . بارالها، من محمد، نبیّ و برگزیده توأم، پروردگارا؛ شرح صدرم ارزانی دار و کارم را آسان گردان و از میان اهل بیتم، علی را وزیرم قرار ده و به این وسیله پشتم را محکم کن».

آنگاه ابوذر گفت: هنوز دعای حضرت تمام نشده بود که جبرئیل از ناحیه خدای ‌عزوجل به حضور حضرت آمد و عرض کرد، محمد (صلی الله علیه و آله)، بخوان:  انما ولیکم الله...

2ـ «انما» در لغت عرب به معنای «فقط» و برای حصر می باشد و اهل لغت بر آن اتفاق نظر دارند.

در معنای «ولی» دو دیدگاه مطرح شده‌است :

الف) مفسران شیعه: ولی به معنای اولی با لتصرف و سرپرست می باشد.  

ب‌) مفسران اهل سنت: ولی به معنای ناصر و محب می‌باشد.

دلیل مفسران شیعه:

1- لغت: اهل لغت، «ولیّ» را به معنای «اولی بالتصرف» آورده‌اند.

2-حصر: از آنجا که «انّما» مفید حصر است، محصور کردن نصرت و محبت به خدا، رسول و امام علی(علیه السلام) بی معنی و مخالف با آیات و روایات است، زیرا نه تنها همه مۆمنین یار و یاور یکدیگرند بلکه قرآن کریم در سوره آل عمران، آیه 124و125 از یاری فرشتگان نسبت به مۆمنین خبر داده است  اما حصر ولایت در ایشان جایز می‌باشد.

3ـ وحدت سیاق: چون «ولیّ»، نسبت به خداوند و رسول به معنای اولی بالتصرف است؛ جهت حفظ وحدت سیاق، نسبت به امام علی(علیه السلام) نیز باید به همین معنی باشد.

نتیجه: با توجه به مقدمات سه گانه که انما به معنی حصر باشد ولی به معنای اولی بالتصرف و مراد از رکوع هم رکوع در نماز باشد، ولایت منحصراً در مورد خداوند، پیامبر اکرم و امیرالمومنین(علیهماالسلام) اثبات می شود.

عید غدیر

شبهات پیرامون آیه

اشکال اول: اگر آیه در شأن علی(علیه السلام) نازل شده است، چرا ایشان از آیه به نفع خود احتجاج نکردند.

پاسخ: حضرت در موارد بسیاری به این آیه احتجاج نموده اند، مانند:

1- هنگام به خلافت رسیدن ابوبکر(غایة المرام،ج2،ص20 ،حدیث16)

2- در شورای شش نفره (مدرک قبل،حدیث17)

3- در صفین خطاب به مهاجرین و انصار(الغدیر،ج1،ص395)

اشکال دوم: اگر آنچه امام علی علیه السلام در حال رکوع پرداخته است زکات واجب بوده است این معصیت است چرا که زکات را به تأخیر انداخته تا وقت نماز برسد و جایز نیست این معصیت را به علی علیه السلام نسبت دهیم و اگر زکات را صدقه مستحبی بگیریم، این خلاف اصل است چون فرموده است «واتو الزکاة» و ظاهر آیه دلالت دارد که بر زکات واجب زکات اطلاق می شود نه صدقه مستحبی.

نتیجه اینکه نمی تواند مصداق این آیه امام علی علیه السلام باشد.

پاسخ: در صدر اسلام زکات به همان معنای لغوی خود بوده است و معنای لغوی زکات  هم شامل زکات واجب و هم شامل صدقه مستحبی می شود. در حقیقت زکات در لغت مخصوصاً اگر در مقابل نماز قرار گیرد، به معنای انفاق مال در راه خداوند و مرادف آن است.

معنای آیه این است که تنها خداوند، رسول و امیرالمۆمنین (علیه السلام) که در حال نماز، زکات داده است بر شما ولایت دارند

حکم وجوب زکات پس از هجرت به مدینه بوده در حالی که آیه ولایت وقتی نازل شده که اصولاً زکات به معنای معروف و مصطلح هنوز واجب نشده بود، پس مراد از زکات در آیه، صدقه مستحبی می باشد.

اشکال سوم: در مورد حضرت علی(علیه السلام) مشهور است که هنگام نماز، کاملاً متوجه خداوند بود و ظاهراً کسی که چنین باشد فراغتی ندارد تا کلام غیر را بشنود و بفهمد.

پاسخ: آیت الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه چنین پاسخ می دهد: آنها که این ایراد را می کنند از این نکته غفلت دارند که شنیدن صدای سائل و به کمک او پرداختن توجه به خویشتن نیست، بلکه عین توجه به خداست. حضرت علی(علیه السلام)در حال نماز از خود بیگانه بود نه از خدا،و می دانیم بیگانگی از خلق خدا بیگانگی از خداست و به تعبیر روشن تر: پرداختن زکات در حال نماز، انجام عبادت در ضمن عبادت است، نه انجام یک عمل مباح در ضمن عبادت، و باز به تعبیر دیگر آنچه با روح عبادت سازگار نیست، توجه به مسائل مربوط به زندگی مادی و شخصی است و اما توجه به آنچه در مسیر رضای خداست، کاملاً با روح عبادت سازگار است و آن را تأکید می کند.

اشکال چهارم: کلمات آیه بصورت جمع آورده شده است و نمی تواند در شأن یک نفر باشد.

پاسخ: در آیات زیادی از قرآن کریم الفاظ به صورت جمع آمده، اما به اعتراف مفسران اهل سنت در شأن یک نفر نازل شده است مانند: (آل عمران، آیه 181 - توبه، آیه 61- نساء، آیه 10 - ممتحنه، آیه 8- مائده، آیه 41)

فرآوری : زهرا اجلال

بخش قرآن تبیان   


منابع :

سایت آفتاب

سایت حوزه

سایت پرسمان