صله ارحام
خویشاوندان، ارتباط خونى با هم دارند وشاخ و برگهاى یك درخت و گلهاى یك بوستان هستند. پس، ارتباطشان طبیعى است و قطع رابطه و رفت وآمد میان اقوام، عارضهاى ثانوى و یك بیمارى اجتماعى و «آفت خانوادگى» به حساب مىآید و اگر بى دلیل باشد، زشت و نارواست. اگر دلیلى هم داشته باشد، قابل رفع و شایسته تجدید رابطه است.
حضرت على علیه السلام مىفرماید:«صلة الرحم توجب المحبة.» (1)
پیوند با خویشاوندان (صلهرحم) محبت مىآورد.
روشن است كه قطع این رابطه هم، سردى و كدورت و جدایى دلها را در پى دارد. در احادیث، از صله رحم به عنوان «محبوب كننده انسان میان بستگان» یاد شده است: «صلة الرحم ... محبتة فىالاهل.» (2)
سفارش اكید دین، بر این است كه حتى با آنان كه با شما بریده وقطع رابطه كردهاند، صله رحم و تجدید رابطه كنید (صل من قطعك) كه این، نوعى ایثار و گذشت فوقالعاده مىطلبد.
محدوده این پیوند نیز گسترده است و هر بهانه را از دست انسان مىگیرد. امام صادق علیه السلام مىفرماید:
«صل رحمك ولو بشربة من ماء.» (3)صله رحم كنید، هر چند در حد خوردن جرعه آبى باشد.
در حدیث معروف دیگرى آمده است:«صلوا ارحامكم ولو بالسلام.» ؛هرچند با سلام گفتن، با خویشاوندان پیوند برقرار كنید.
آنچه گاهى مانع رفت و آمدهاى خانوادگى و دیدار خویشاوندان یا دوستان مىشود، توقعات بالا، هزینه و مخارج، معطلى رفت وبرگشت، وقت نداشتن افراد و ... است. اما اگر به حداقل هم راضى باشیم و به لحظهاى نشستن و حالى پرسیدن و آبى و چایى خوردن و برخاستن، یا از همان دم در، سلام كردن و جویاى حال شدن وبرگشتن هم باشد، «صله رحم»ها بیشتر و ارتباطها قویتر خواهد گشت.
آثار و نتایج
این نوع پیوند، فواید بسیار و آثار دنیوى و اخروى فراوانى دارد كه از احادیث بسیار آن، تنها به دو نمونه زیر، اكتفا مىكنیم:حضرت امام باقرعلیه السلام فرموده است:
«صلة الارحام تزكى الاعمال و تنمى الاموال و تدفع البلوى و تیسر الحساب وتنسىء فى الاجل.» (4)
صله ارحام، «اعمال» را پاك، «اموال» را افزون، بلاها را دفع، حساب را آسان مىكند و«اجل» را به تاخیر مىاندازد.
همچنان كه مىبینید، نتایج یاد شده، برخى به امور دنیوى مربوط است، برخى هم نتایج اخروى و پاداشهاى خدایى را نسبت به این عمل، بازگو مىكند.
حدیث دیگرازامام صادق علیه السلام است:
«صلة الارحام تحسن الخلق و تسمح الكف و تطیب النفس و تزید فى الرزق وتنسئ الاجل.» (5)
صله رحم، اخلاق را نیكو، دست را بخشنده، دل و جان را خوش مىسازد، رزق را مىافزاید و اجل و مرگ را به تاخیر مىاندازد.
این كار نیك و ساده، آن قدر سازنده و مفید است و آنچنان مورد رضاى پروردگار، كه گاهى تقدیرالهى به خاطر آن عوض مىشود وخداوند به پاداش این عمل نیكو، بر عمر كسى مىافزاید. در مقابل، قطع رابطهها و بریدن از خویشاوندان، به حدى شوم و نفرتبار و درنظرخداوند، ناپسند است كه عمر را مىكاهد.
محتواى دیدارها
گاهى رفت و آمدها و زیارتها، به جاى سودمندى، زیانبار است وبه جاى آن كه بهره تربیتى یا پاداش اخروى داشته باشد، محصولى جز افزایش گناه یا هدر رفتن فرصتها ندارد. هوشیاران مىكوشند از همه دیدارها سود ببرند و از تباهى فرصت، جلوگیرى كنند.باید با «حصارشكنى»، خود و زندگى خود را از انزوا درآورد و روحیه جمعى و تعاون و همزیستى را تقویت كرد. آنان كه پاى خود وخانواده خود را از رفت و آمد با افراد با ایمان و خانوادههاى شریف و با فرهنگ مىبرند، راه خیر را به روى خود مىبندند. مگر نه این كه اینگونه انزواها، حالتى از یاس براى انسان پدید مىآورد و افسرده مىسازد و نشاط از چنین زندگیهایى رخت برمىبندد؟!
امام صادق علیه السلام به اصحاب خویش سفارش مىفرمود:«تزاوروا و تلاقوا و تذاكروا امرنا و احیوه.» (6)
به دیدار و ملاقات یكدیگر بروید و «امر» ما را یاد كنید و به یاد هم آرید و آن را زنده نگهدارید. این حدیث، محتواى سازنده و تربیتى و جهتدار و هدفدار بودن دیدارها را تبیین مىكند. ملاقاتهایى كه شیعیان اهل بیت داشتند، محتوایى مكتبى داشت و به توصیه امام، مىبایست در راستاى «احیاى امر» و زنده نگهداشتن مرام و مكتب الهی باشد، تا «امت»، روح و جان یابد و به بیراهه نیفتد.
بهره هاى دیدار
در بین ایرانی ها ایامی وجود دارد که مردم به بهانه آن دور هم جمع می شوند و ساعاتی را در کنار هم سپری می نمایند. برخی از آن ایام عبارتند از: ایام عید نوروز، اعیاد مذهبی، ایام ولادت اهل بیت علیهم السلام، شب یلدا و... که شایستهاست در سایه ملاقاتها و دید و بازدیدها، خانوادهها وافراد، از دردها و مشكلات یكدیگر آگاه شوند و در حد توان، در رفع آنها بكوشند. مشورت و همدلى و همدردى، گوشهاى از این بهرهها است. تشریك مساعى در حل معضلات و رسیدگى به نیازمندان، گوشهاى دیگر.«خیثمه» مىگوید: خدمت حضرت امام باقرعلیه السلام رسیدم تا با آن حضرت خداحافظى كنم. امام فرمود:
«اى خیثمه! هر كدام از دوستان ما را دیدى، سلام ما را به آنان برسان و آنان را به تقواى الهى توصیه كن و سفارش كن كه توانگرانشان به فقیران سربزنند، توانمندان به ناتوانان سركشى كنند، زندگان در تشییع جنازه مردگان شركت كنند، در خانههاى هم، یكدیگر را دیدار كنند. این گونه دیدارها سبب احیاء امر ما(خط ولایت و رهبرى اهل بیت) مىگردد.» (7)
اگر دیدارها، چنین بركتهایى نداشته باشد، جز اتلاف وقت وسرمایه چیزى نیست!
وقتى جمعى دور هم مىنشینند و ساعاتى را به صحبت مىگذرانند، در جمع بندى پایانى، اگر دیدند از آن همه صحبت، چیزى نه در یاد مانده، نه سودى به كف آمده، دریغ از آن اتلاف فرصت! اما اگر بحثهاى علمى و اجتماعى، به روشنگرى افكار كمك كند، نقل خاطرات و سرگذشتها، براى دیگران عبرتآموز و راهگشا باشد، بازگویى حالات دیگران، حس همدردى و كمك رسانى را تقویت كند، اینجاست كه ملاقات، به بهرهورى رسیده است.
پىنوشتها:
1- غررالحكم.
2- اصول كافى، ج2، ص151.
3- همان.
4- همان، ص150.
5- همان، صص150 و 151، حدیث 6 و 12.
6- اصول كافى، ج2، ص175.
7- همان.
