چرا نباید آرزوهای بلند داشته باشیم؟!

از کودکی آرزوهای بزرگ و کوچکی را در سر می پروراندیم. امروز نیز ذهن و دلمان از آرزوها خالی نیست. آرزوی یکی بزرگ است به انداه تمام دنیا و دیگری از این دنیا جز تکّه نانی آرزو نمی کند.  همه آرزوهایی داریم امّا شنیده اید سخن بزرگواری که می فرمود: آرزو را تکذیب کنید که موجب فریب است. چه اشکالی دارد انسان آرزوهای رنگارنگ داشته باشد؟ چرا آرزو قبیح و زشت دانسته شده است؟

کلام امام و آرزو

حضرت علی (علیه السلام) در قسمتی از وصیت نامه ی خودشان به حضرت حسن (علیه السلام) می فرمایند: از تکیه نمودن بر آرزوها بپرهیزید که همانا سرمایه احمقان است و مانع خیر دنیا و آخرت می باشد. (نهج البلاغه نامه 31) و یا در جای دیگری از این کتاب می فرمایند: من بیش از هر چیزی برای شما از دو چیز هراس دارم: یکی پیروی از هوای نفس و دیگری آرزوهای طولانی. (همان،خطبه 28) و در خطبه دیگر ی می فرمایند: و بدانید آرزو باعث فراموشکاری و غفلت عقل می گردد و ذکر خداوندی را به فراموشی می اندازد؛ پس آرزو را تکذیب کنید که موجب فریب است و صاحب آرزو فریب خورده می باشد. (همان، خطبه 86)

برای رسیدن به فهم درست معنا و مقصود این جمله ابتدا باید معنا و مفهوم آرزو را دریافت. به طور کلی گاهی برداشت های نادرستی در مورد الفاظ و واژه و مفاهیم صورت می گیرد که همین برداشت نادرست از برخی مفاهیم، برداشت از جمله، معنا و مقصود جمله را تحت الشعاع قرار داده و فرد را به اشتباه می اندازد.

مقصود از آرزو

ما نیز گاهی الفاظی را به کار می بریم که از نظر مفهومی به هم نزدیک هستند ولی توجّه به جایگاه استعمال آن نداریم و چه بسا در تشخیص مصداق آنها و احکامشان اشتباه می کنیم. از جمله این واژه ها دو لفظ (امید) و (رجاء) است و دیگری واژه های (أمنیه)، (تمنی) و (آرزو) و یکی هم واژه (أمل) است که گاهی به معنای امید استعما می شود و گاهی به معنای آرزو. علامّه جعفری آرزو را خواست امور غیر ضروری می داند که دور از توانایی ها ی فعلی آدمی است. فرق آرزو و امید در این است که امید به خواسته هایی تعلق می گیرد که به دست آوردن  آن معقول بوده و وصول به آن امکان پذیر است. امیدورای اگر در جهت تأمین ضرورت های ابعاد طبیعی و روحی انسان باشد یک پدیده مطلوب است. حال که مقصود از آرزو در کلام  حضرت امیر روشن شد به چند مورد از تبعات آرزو داشتن اشاره می کنیم.

آرزو و نتایجی که به همراه دارد:

با توجه به مجموع مطالبی که امام علی (علیه السلام) در نهج البلاغه در باب آرزو بیان کرده  ویژگی های زیر را می توان در نظر گرفت:

1.آرزو موجب فراموشکاری است و موجب غفلت عقل در کارهای آدمی می شود، آرزو موجب می شود تا مغز انسان با خیالات واهی مشغول شده و نسبت به حقایق بی اعتنا شود، آرزوهای بی اساس عامل مختل شدن فعالیت عقل است. افرادی که دارای آرزوهای دور و دراز هستند در صورت برآورده نشدن آنها دچار ضربه های روحی و گاه افسردگی می شوند.

پس به هر میلی که دل خواهی سپرد             از تو چیزی در نهان خواهند برد

2.آرزوه های بی پایه آدمی را هم از ذکر خدا غافل می سازد و هم از یاد آخرت و عاقبتِ حیات «اگر بنده پایان زندگی و سرنوشت نهایی خود را می دید آرزو را دشمن می داشت»(کلمات قصار 334) « از کسانی مباش که آخرت را بدون عمل آرزو می کنند و به آن امید دارند و به جهت طول آرزو توبه را به تأخیر می اندازند» (کلمات قصار 15) نسان آرزوگر که دل به خیالات خوشایند بسته است و همواره در فرداهایی موهوم که ساخته مغز بازیگر خویش است زندگی می کند، چگونه می تواند طعم واقعیت ها و قوانین جاریه در آنها را بچشد و چگونه می تواند دوام فیض خداوندی را بر آن واقعیات و قوانین درک نماید؟

3.آرزوی واهی موجب خود فریبی است. اگر انسان خود را فریب ندهد هرگز اسیر آرزوهای واهی نخواهد شد.

4.آرزوهای دور و دراز موجب می شود تا آدمی دست به انتخاب صحیح نزند، حتی آرزوهای دور و دراز از رفتار و گفتار بر مبنای حق جلوگیری می کند، چرا که آرزو های واهی نمی گذارد تا عقل درست فعالیت کند «کسی که آرزوی دور و دراز در سر بپروراند عمل او بد خواهد گشت» ( کلمات 36 )

چوم چنین رفتی بدیدی صد گشاد    چون شدی در ضد آن دیدی فساد

در نهایت می توان گفت آنچه به عنوان آرزو اطلاق می شود امید داشتن به چیز ها یا اموری است که خارج از حیطه قدرت، توانایی و اختیار بشر است. آنچه حضرت در این جملات مذموم شمرده امید و آرزوی واهی است، یعنی آنچه دستیابی به آن دور از ذهن بوده و فرد با با فکر کردن به آن و صرف وقت و همّت خویش در آن راه، صرفاً عمر خویش را تباه کرده است.

منابع:

1.نهج البلاغه ترجمه دشتی

2.پند جاوید ، استاد محمد تقی مصباح یزدی، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی

3.انسان الهی ، عبدالله نصری ، نشر فرهنگ اسلامی