تبیان، دستیار زندگی
عصمت مقامى نیست كه در انحصار انبیا و ائمه قرار داشته، دست سایر انسانها از رسیدن به آن كوتاه باشد; بلكه دیگران نیز مى توانند به برخى از مراتب عصمت، یعنى عصمت از گناه، دست یابند. كم نبوده اند
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

چه کسانی معصوم اند؟

راز عصمت


مقام عصمت، به آدمیان اختصاص ندارد، بلكه فرشتگان الهى نیز از این منزلت والا برخوردارند. در تأیید این سخن، مى توان آیات و روایات فراوانى را شاهد آورد.

در اینجا برای اثبات این نکته که مقام عصمت، به آدمیان اختصاص ندارد، بلكه فرشتگان الهى نیز از این منزلت والا برخوردارند، تنها به نقل دو روایت بسنده مى كنیم.


بررسی روایات

الف) امیر بیان، على(علیه السلام) در خطبه معروف به اشباح، مطالب گرانقدرى در باره آفرینش فرشتگان بیان نموده اند كه قسمتهایى از آن، چنین است.

آنان را در مقامها كه دارند، امین وحى خود ساخت و رساندن امر و نهیش را به پیامبران، به گردنِ ایشان انداخت. از دو دلى و ناباورى نگاهشان داشت... نه تیر ناباورى از كمانِ دودلى، ایمانِ استوارشان را نشانه ساخت، و نه سپاه بدگمانى بر اردوىِ ایمان آنان تاخت و نه بیمارى كینه و رشك در آنان رخنه نمود... یقین به او، چنان آنان را از جز خدا بریده كه شیفته اویند تنها آنچه نزد اوست مى خواهند، و از دیگرى نمى جویند... غفلت، عزم استوارشان را سست نكند، و فریبِ شهوت راه همتشان را نزند.(1)

ب) امام حسن عسكرى(علیه السلام) نیز با استناد به یكى از آیات قرآن، عصمت فرشتگان را اینگونه تبیین مى نمایند.

فرشتگان خدا، به كمك الطاف الهى، از كفر و امور ناپسند، معصوم و در امانند.[چنانكه] خداوند ـ عزوجل ـ در باره آنها مى فرماید: «از خداوند در آنچه فرمانشان دهد، سرپیچى نمى كنند و هر چه به ایشان فرمان داده شود، انجام دهند».(2)

در میان انسانها نیز، علاوه بر پیامبران و امامان، عصمت فاطمه زهرا(علیها السلام) با ادله فراوان قابل اثبات است. چنانكه پیامبر گرامى اسلام، در حدیثى كه شیعه و سنى آن را نقل كرده اند، مى فرماید:

«ان الله تبارك و تعالى یغضب لغضب فاطمة و یرضى لرضاها»(3)

همانا خداوند تبارك و تعالى به خاطر خشم فاطمه، غضب مى كند و به سبب رضایتِ او خشنود مى گردد.

رسول خدا تا نُه ماه، روزى پنج مرتبه، هنگام فرارسیدن وقت نماز به در خانه على بن ابى طالب مى آمدند و مى فرمودند درود و رحمت و بركات خدا بر شما اهل بیت باد. خداوند اراده نموده تا هرگونه پلیدى را از شما اهل بیت دور گرداند و به طور كامل و شایسته پاكتان سازد. وقت نماز است، آماده شوید. رحمت خدا بر شما باد

روشن است كه در صورتى مى توان خشم و غضب یك شخص را ملاك خشنودى و ناخشنودى خداوند دانست كه وى جز به اجراى فرمانهاى الهى نیندیشد و نه تنها در عمل، بلكه در فكر و اندیشه نیز معصوم باشد. اگر فاطمه زهرا(علیهاالسلام) حتى براى یك بار در عمر خویش، تن به گناه مى داد و یا فكر انجام آن را در سر مى پروراند، پس دست كم یك مورد یافت مى شد كه خشنودى آن حضرت به چیزى تعلق گیرد كه خداوند آن را نمى پسندد; در حالى كه در این روایت، به صورت كلى، رضایت فاطمه(علیهاالسلام) محور خشنودى الهى قرار گرفته است.

همچنین یكى از آیات قرآن كریم(4)، به طهارت و پاكى حضرت مریم(علیهاالسلام) اشاره دارد. درباره اینكه خداوند، مریم(علیهاالسلام) را از چه چیزهایى پاك گردانیده، وجوه گوناگونى بیان شده است(5)

به عقیده برخى از مفسران، سزاوارتر آن است كه آیه را داراى معناى عامّ شمرده، وى را از تمام پلیدیهاى حسّى، معنوى و قلبى، پاك بدانیم(6)

مرحوم علامه طباطبایى نیز دلالت آیه بر عصمت مریم را با سیاق آیات، سازگارتر مى دانند.(7)

این دو نمونه، نشانگر آن است كه عصمت مقامى نیست كه در انحصار انبیا و ائمه قرار داشته، دست سایر انسانها از رسیدن به آن كوتاه باشد; بلكه دیگران نیز مى توانند به برخى از مراتب عصمت، یعنى عصمت از گناه، دست یابند. كم نبوده‌اند عالمان تقواپیشه اى كه سالیان متمادى نه تنها از حرام، بلكه از امور مكروه نیز چشم پوشیدند و حتى به خوردن و آشامیدن خود نیز رنگ الهى دادند. امید است كه ما نیز در حد توان، از انجام گناه خوددارى ورزیم و اگر نمى توانیم به آن مقام بار یابیم، دست كم در این مسیر گام برداریم.

آب دریا را اگر نتوان كشید

هم به قدر تشنگى باید چشید

تطهیر

آیه تطهیر

بخشى از آیه 33 سوره احزاب كه به آیه تطهیر شهرت یافته، همواره كانون توجه اندیشمندان شیعه و سنى بوده و بحث هاى گوناگونى برانگیخته است. همگان بر این باورند كه این آیه فضیلت والایى را براى اهل بیت به اثبات مى رساند و اندیشمندان شیعه، این فضیلت را برابر با عصمت مى دانند.

بر اساس این آیه، اراده تخلّف ناپذیر خداوند بر این تعلّق گرفته است كه هرگونه پلیدى را از اهل بیت بزداید و آنان را به طور كامل پاك و پاكیزه گرداند. چنین برداشتى از آیه با بررسى واژه هاى به كار رفته در آن، همچون اراده، رجس، اذهاب و تطهیر تأیید مى گردد و جاى تردیدى براى حق جویان باقى نمى گذارد.

بر اساس روایتی، رسول خدا(صلى الله علیه وآله) پس از قرائت آیه تطهیر فرمودند:(فأنا و اهل بیتى مطهرون من الذنوب)(8) «پس من و اهل بیتم از گناه پیراسته ایم»..

بى تردید، فاطمه زهرا(علیهاالسلام) جزو اهل بیت پیامبر است و اگر در بیان فضیلت او دلیل دیگرى نمى داشتیم، همین آیه كافى بود كه او را در صدر زنان عالَم بنشاند. پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) با شیوه هایى به یادماندنى، اهل بیت را به همگان معرفى نموده و راهِ هرگونه توجیهى را بسته است.

بر اساس روایات فراوانى كه به حدیث كساء شهرت یافته اند، رسول خدا(صلى الله علیه وآله) پارچه اى را بر روى خود و على و فاطمه و فرزندانشان، حسن و حسین انداخته، جمله (اللهم هۆلاء اهل بیتى) را براى آیندگان به یادگار گذاشتند و در پاسخ به ام سلمه - كه یكى از شایسته ترین همسران پیامبر بود و پیوستن به اصحاب كساء را درخواست مى نمود - فرمودند:

«رحمت خدا بر تو باد. تو همواره به راه خیر و رستگارى بوده اى و چقدر من از تو راضى ام! لیكن این فضیلت ویژه من و این چند نفر است»(9)

عصمت مقامى نیست كه در انحصار انبیا و ائمه قرار داشته، دست سایر انسانها از رسیدن به آن كوتاه باشد; بلكه دیگران نیز مى توانند به برخى از مراتب عصمت، یعنى عصمت از گناه، دست یابند. كم نبوده اند

پیامبر گرامى براى آنكه وظیفه خویش را در تبیین آیات الهى به گونه شایسته اى بجاى آورند، به این مقدار نیز بسنده نكرده، با به كارگیرى شیوه اى فراموش نشدنى و در مدت زمانى نسبتاً طولانى، آن هم به صورت هر روزه، به معرفى اهل بیت پرداختند. در روایتى از ابن عباس در این باره آمده است:

«رسول خدا تا نُه ماه، روزى پنج مرتبه، هنگام فرارسیدن وقت نماز به در خانه على بن ابى طالب مى آمدند و مى فرمودند درود و رحمت و بركات خدا بر شما اهل بیت باد. خداوند اراده نموده تا هرگونه پلیدى را از شما اهل بیت دور گرداند و به طور كامل و شایسته پاكتان سازد. وقت نماز است، آماده شوید. رحمت خدا بر شما باد»(10)

روایات مربوط به عصمت اهل بیت(علیهم السلام)

علاوه بر آیه تطهیر، روایاتى كه شیعه و سنى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) گزارش نموده اند، فضایلى براى اهل بیت برمى شمرد كه جز با عصمت آنان سازگار نیست، چنانكه در حدیث معروف ثقلین آمده است(11)

(انّى تارك فیكم الثقلین كتاب الله و عترتى، ما ان تمسّكتم بهما لن تضلّوا ابداً، لن یفترقا حتّى یردا علىّ الحوض)(12) «من در میان شما دو چیز گران بها باقى مى گذارم: كتاب خدا و عترتم. تا وقتى كه به آن دو تمسك كنید، گمراه نخواهید شد. هیچگاه این دو از یكدیگر جدا نمى شوند، تا آنگاه كه بر سر حوض (كوثر) بر من وارد گردند»

نتیجه :

اگر اهل بیت پیامبر معصوم از گناه و خطا نبودند، پیروى از آنان همواره موجب هدایت نمى گردید و جدایى ناپذیرى آنان از قرآن، معناى روشنى نمى یافت .

پی نوشت ها :

(1) - نهج البلاغه، خطبه 91، ترجمه سید جعفر شهیدى

(2) - بحارالانوار، ج 56، ص 321

(3) - برخى از منابع اهل سنت، كه این حدیث را نقل كرده اند، عبارتند از: كنزالعمال، ج 12، ص 111; المستدرك على الصحیحین، ج 3، ص 167; الصواعق المحرقة، ص 175; مجمع الزوائد، ج 9، ص 203; الاصابة، ج 4، ص 378 واسدالغابة، ج 6، ص 224

(4) - آل عمران: 42

(5) - براى نمونه، ر.ك: مجمع البیان، ج 1ـ2، ص 746ـ745 و الكشاف، ج 1، ص 362

(6) - روح المعانى، ج 3، ص 137

(7) - المیزان، ج 3، ص 205 (ترجمه فارسى، ص 295)

(8) - دیوان محمد حسین غروى اصفهانى، ص 40ـ39

(9) - الدرالمنثور، ج 5، ص 199

(10) - بحارالانوار، ج 10، ص 141، همچنین ر.ك: الدر المنثور، ج 5، ص 198

(11) - الدر المنثور، ج 5، ص 199

(12) - علاوه بر حدیث ثقلین، احادیث معروفى همچون حدیث سفینه (مثل اهل بیتى مثل سفینة نوح) و حدیث امان (اهل بیتى امان لامتى) نیز به روشنى بر مقصود دلالت مى كنند. براى آگاهى از منابع این دو روایت و چگونگى دلالت آن ها بر عصمت اهل بیت، ر.ك: پژوهشى در عصمت معصومان، ص 328ـ325

                                                                                                                                                فرآوری: زهرا اجلال

بخش اعتقادات شیعه تبیان


منابع :

پرسمان عصمت ؛حسن یوسفیان

آموزش اعتقادات ؛ آیت الله مصباح یزدی

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.