وقتی به مجلس عمومی می روی...

در اسلام، حضور در مجالس عمومی دارای آداب خاصی است كه به مهم ترین آنها می پردازیم:

سلام كردن هنگام ورود

یكی از آداب ورود به مجلس، سلام كردن به اهل مجلس است. سلام كردن به اهل مجلس دو حُسن دارد: اول اینكه احترام گزاردن به حاضران در مجلس است. دوم اینكه موجب می شود فرد هنگام ورود به مجلس، از حیرانی و سرگردانی به درآید. امام علی(ع) می فرماید: «لِكُلّ داخلٍ دهِشهٌ فَابْدۆوا بِالسَّلامِ؛ آغاز كنید به سلام؛ [زیرا] هر وارد شونده ای [دچار] سرگشتگی است». ¹

روش نشستن در مجلس

نشستن در مجالس آدابی دارد از جمله اینكه:

ـ بهتر است انسان رو به قبله بنشیند، چنان كه «بیشتر اوقات، پیامبر رو به قبله می نشست».²

ـ در كنار آخرین نفر باید نشست. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «هر گاه یكی از شما به مجلس درآید، كنار آخرین نفری كه نشسته است، بنشیند».³

ـ در كنار گذرگاه ننشیند. امام علی صلی الله علیه و آله می فرماید: «از نشستن در گذرگاه بپرهیز».⁴

ـ در صدر مجلس ننشیند، مگر با شرایطی.

امام علی(ع) این شرایط را چنین بیان می فرماید:

الف) هر گاه از او پرسش كنند، پاسخ دهد.

ب) هرگاه دیگران از سخن گفتن درماندند، او سخن گوید.

ج) نظری بدهد كه خیر و صلاح اهل مجلس در آن باشد.

هركس این سه ویژگی را نداشته باشد و در صدر مجلس بنشیند، احمق است.⁵

نقل است كه «پیامبر هرگاه وارد مجلس می شد، در پایین ترین جای مجلس می نشست».⁶

جا دادن به دیگران

مجالس و محافل ظرفیت محدودی دارند، به گونه ای كه اگر همه افراد بخواهند به طور كامل راحت بنشینند، جا برای دیگران تنگ می شود. در نتیجه، همه نمی توانند در جای مناسب بنشینند.

ای كسانی كه ایمان آورده اید، چون به شما گفته شود در مجالس جای باز كنید، پس جای باز كنید تا خدا بر شما گشایش بیاورد.

روایت می كنند رسول خدا صلی الله علیه و آله در مجلسی نشسته بود و مردی وارد شد. پیامبر برای او خود را جابه جا كرد. آن مرد گفت: «ای پیامبر خدا، جا زیاد است.» رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «حق مسلمان بر مسلمان است كه چون دید می خواهد كنار او بنشیند، خود را برای او جابه جا كند».⁷

با فاصله نشستن در تابستان

مناسب است انسان در تابستان كه هوا گرم است، در مجلس، با فاصله بنشیند.

از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نقل شده است: شایسته است برای آنان كه در تابستان دور هم می نشینند، میان هر دو نفر به اندازه ای فاصله باشد كه از گرما ناراحت نشوند .⁸

حفظ اسرار مجلس

یكی از آداب مجلس، حفظ اسرار آن است؛ یعنی لازم نیست دیگران از آنچه در مجلس اتفاق افتاده است، باخبر شوند. رسول خدا صلی الله علیه و آله به صراحت، مسلمانان را از فاش كردن اسرار محفل ها باز داشته است، چنان كه می فرماید: «مجلس ها امانت هستند و فاش كردن راز برادرت خیانت است.»⁹

ایشان در سخنی دیگر می فرماید:

... وقتی دو كس با هم انجمن می كنند، آنچه میان آنها می گذرد، امانت خدا است. پس روا نیست كه یكی از آنها برخلاف میل و رضایت برادرش، آنچه را در آن محفل گذشته است، فاش سازد.¹⁰

در آداب اسلامی، حتّی به نشانه های پنهان و سرّی بودن گفتار نیز پرداخته شده است. لزومی ندارد گوینده خواهش و تمنا و تأكید كند كه گفته اش به صورت اسرار نزد ما باشد. همین كه به اطراف نگاه كند و دریابیم كه مراقب است شخص دیگری آنجا نباشد، كافی است كه سخنان او به عنوان اسرار حفظ شود. رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «اذا حَدَّث الرّجُل بِحدیثٍ ثمّ التفتَ فهی أمانهٌ؛ هنگامی كه كسی سخن بگوید و سپس به اطراف خود بنگرد، آن سخن، سرّ و امانت است».¹¹

پرهیز از شركت در مجالس معصیت بار و شبهه انگیز

در اسلام، مجلس دارای حُرمت و احترام است، چنان كه رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «مجلس ها امانت هستند».¹²  ازاین رو، مسلمان نمی تواند و نباید در هر مجلسی شركت كند.

امام صادق(ع) در این باره می فرماید:

سزاوار نیست مۆمن در مجلسی بنشیند كه در آن معصیت خداوند می شود و او نمی تواند آن وضع را تغییر دهد. ¹³

شركت در مجلس گناه، گناه است، هرچند انسان مرتكب گناهی نشود و با اهل مجلس هم صدا نگردد؛ زیرا شركت در چنان مجلسی عملاً امضای گناه است، مگر اینكه هدف او تغییر مسیر آن و انجام وظیفه بزرگ امر به معروف و نهی از منكر باشد. افزون بر این، مشاهده صحنه های آلوده به گناه درحالی كه انسان در برابر آنان بی اعتنا باشد، روح را تاریك و زشتی گناه را در نظر آدمی كم می كند و شخص را به گناه عادت می دهد. ¹⁴

از این رو، بهتر است انسان در مجالسی شركت كند كه به جای معصیت، دل را زنده كند و آن، محفل و مجلس مۆمنان است كه در آن ذكر خدا و اهل بیت(ع) برپا می شود.

امام رضا(ع) می فرماید: هركس در مجلسی كه یاد و نام ما در آن نگه داشته می شود، بنشیند، روزی كه دل ها می میرند، دل او نمی میرد. ¹⁵

پرهیز از نجوا كردن یا سخن گفتن در گوشی در مجلس

یكی از آداب مجلس به ویژه مجالس عمومی، پرهیز از نجوا كردن یا سخن گفتن در گوشی است؛ زیرا اگر در جمعی كه افراد مختلف حضور دارند، دو نفر با هم به طور خصوصی و در گوشی یا زبان محلّی و زبان قومی صحبت كنند، این كار سبب رنجش خاطر دیگران می شود. در این حالت، برای دیگران سۆال برانگیز است كه آن افراد چرا می خواهند مطلب یا مطالبی را از آنان پنهان كنند و چرا آنان را نامحرم و بیگانه می دانند. به همین دلیل، در آداب اسلامی، مردم از نجوا كردن در مجالس عمومی منع شده اند، چنان كه رسول خدا صلی الله علیه و آله می فرماید: «وقتی كسی كنار تو نشسته است، با دیگری نجوا مكن».¹⁶

در بعضی موارد ممكن است این كار ضرورت پیدا كند. در این صورت، اگر فرد بتواند، باید آن سخن را در جایی كه دیگران نباشند، به فرد مورد نظر خود بگوید.

پرهیز از عادت های ناروا و بی ادبانه

انسان باید در مجالس عمومی برای حفظ شخصیت خود، از بعضی عادت های ناروا كه مردم آن را بی ادبی می دانند و موجب رنجش خاطر دیگران می شود، بپرهیزد. انسان باید از رفتارهایی مانند آروغ زدن، خلط سینه و بینی بیرون انداختن، پاك كردن گوش و بینی و دندان در حضور دیگران، دراز كردن پا بدون دلیل و بدون اجازه در جمع، شركت با لباس روغنی و بودار در مجلس و همانند آن خودداری كند. رسول خدا صلی الله علیه و آله در این باره می فرماید: «در جایی كه نشسته ای، وقاحت به خرج نده تا مردم از اخلاق زشت تو حذر كنند».¹⁷ 

دعا و آمرزش خواهی هنگام ترك مجلس

همان گونه كه ورود به مجلس با سلام آغاز می شود، بهتر است ترك مجلس نیز با دعا و آمرزش خواهی باشد. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: «هر گاه به هم رسیدید، سلام گویید و دست بدهید و چون از هم جدا شدید، به آمرزش خواهی، یكدیگر را ترك كنید».¹⁸

در واقع، دعای پایانی مجلس، تكمیل كننده آداب مجلس است و بدون آن، آداب مجلس ناقص می ماند.

مَن اَرادَ اَن یَكتالَ بالمكیال اَلاوفی، فَلْیَقُلْ اِذا ارادَ اَن یَقُومَ مِن مَجلِسه: سبحانَ رَبك، ربِّ العِزّهِ عَمّا یَصِفُونَه و سَلامٌ عَلَی المُرسَلین و الحمدالله رَب العالمین .19

هر كه خواهد با پیمانه پر مُزد گیرد، هنگامی كه [در مجلس] از جای برمی خیزد، بگوید: ای پروردگار با عزّت و شكوه! پاك و منزهی تو از هر توصیفی. درود بر فرستادگان خدا و ستایش از آن خدایی است كه پروردگار جهانیان است.

پی نوشت ها:

1غررالحكم و دررالكلم آمدی (به صورت موضوعی)، ج 1، ص 539.

2میزان الحكمه، ج 2، ص 741.

3همان.

4همان.

5. همان، ص 743.

6. همان، ص 741.

7. همان.

8. ترجمه و شرح اصول كافی، ج 4، صص 483 و 484.

9. میزان الحكمه، ج 2، ص 745.

10. همان.

11. نهج‌ الفصاحه (با تنظیم موضوعی)، ص 374.

12. میزان الحكمه، ج 2، ص 745.

13. همان.

14. یكصد و پنجاه درس زندگی، ص 120.

15. میزان الحكمه، ج 2، ص 745.

16. همان، ص 743.

17. همان، ص 747.

18. همان.

19. همان.

منبع : مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما-کتاب مفاتیح الحیات