پیوند مغز استخوان چیست؟

پیوند مغز استخوان یک روش نوین پزشکی است. در این روش، سلول‌های بنیادی از مغز استخوان گرفته و پالایش می‌شوند. سپس برای خود فرد یا فرد دیگری مورد استفاده قرار می‌گیرند.

پیوند مغز استخوان، جایگزینی مغز استخوان فرد بیمار با مغز استخوان سالم است تا بیمار بتواند مقادیر بالای داروهای شیمی درمانی و یا پرتودرمانی را دریافت کند.

مغز استخوان مرکز اصلی تولید سلول‌های خونی است و لذا یکی از بخش‌های مهم و حیاتی بدن انسان است.

نخستین پیوند مغز استخوان در سال 1986 با موفقیت انجام شد و از آن زمان تا کنون، پیوند مغزاستخوان برای درمان بیماری‌هایی نظیر کم‌خونی آپلاستیک (‌ناتوانی در ساختن نسوج جدید‌)، سرطان خون، سرطان مغز استخوان، اختلالات نقص دستگاه ایمنی، تومورهای بافت لنفاوی (‌لنفوم‌) مانند لنفادنوم (‌بیماری هوچکین‌) و برخی از تومورهای سفت نظیر سرطان سینه و سرطان تخمدان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

البته وجود یک اهداکننده مناسب مغز استخوان لازم و ضروری است؛ مثلا اگرچه هر‌ساله در آمریکا هزاران بیمار متقاضی انجام پیوند مغز استخوان هستند، اما بیشتر این افراد به‌علت فقدان اهداکننده مناسب، قادر به انجام عمل پیوند مغز استخوان نیستند.

چرا پیوند مغز استخوان؟

در بدن افراد مبتلا به یکی از بیماری‌های ذکر شده در بالا، یا سلول‌های خونی نارس و ناقص تولید می‌شوند (مبتلایان سرطان خون) و یا تعداد گلبول‌های خونی به‌ شدت کم است (مبتلایان به کم‌خونی آپلاستیک).

سلول‌های خونی ناقص در کنار سلول‌های خونی طبیعی تجمع می‌کنند و در عملکرد آنان اختلال ایجاد می‌کنند و یا حتی به بافت‌های دیگر حمله می‌کنند.

با استفاده از دوزهای بالای اشعه‌درمانی (پرتودرمانی) یا شیمی درمانی می‌توان سلول‌های خونی غیرطبیعی را از بین برد، اما این روش‌ها می‌توانند به سلول‌های خونی سالم و طبیعی موجود در مغز استخوان نیز آسیب برسانند.

در پیوند مغز استخوان، پزشک با استفاده از تشعشع، سلول‌های غیرطبیعی را از بین می‌برد و سلول‌های مغز استخوان را که در اثر تشعشع آسیب دیده‌اند با سلول‌های جدید جایگزین می‌کند.

البته باید توجه داشت که اگرچه عمل پیوند مغز استخوان عدم‌بازگشت بیماری را تضمین نمی‌کند، اما کمک می‌کند تا بیمار از زندگی سالم‌تری برای مدتی طولانی لذت ببرد.

انواع پیوند مغز استخوان

شایع‌ترین اشکال پیوند مغز استخوان عبارت‌اند از:

1- پیوند «اتولوگ» autologous : طی این نوع پیوند، بیمار مغز استخوان خود را دریافت می‌کند. در این روش مغز استخوان بیمار را خارج و آن را در معرض داروهای ضد سرطان قرار می‌دهند تا یاخته‌های بدخیم کشته شوند. سپس محصول به دست آمده را منجمد و نگهداری می‌کنند.

2- پیوند «سینژنئیک» Syngeneic : در این نوع، بیمار مغز استخوان را از عضو دیگر دو قلوی مشابه خود دریافت می‌کند. در این روش ابتدا به‌وسیله مقادیر زیادی از داروهای ضد سرطان همراه یا بدون پرتو درمانی، تمام مغز استخوان موجود در بدن بیمار را از بین می‌برند. سپس از عضو دیگر دو قلوی مشابه که شباهت بافتی زیادی با بدن بیمار دارد، مغز استخوان سالمی را تهیه می‌کنند.

3- پیوند «آلوژنئیک» allogeneic : بیمار مغز استخوان را از فردی غیر از خود یا دو قلوی مشابه خود (مثل برادر، خواهر، و یا هر یک از والدین و یا فردی که هیچگونه نسبتی با بیمار ندارد) دریافت می‌کند. فرد اهداکننده مغز استخوان، باید سازگاری بافتی نزدیک با بدن بیمار داشته باشد.

چگونگی پیوند مغز استخوان

پس از تهیه مغز استخوان با یکی از روش‌های فوق، به بیمار مقادیر بالای داروهای شیمی‌درمانی همراه یا بدون پرتو درمانی می‌دهند تا باقیمانده مغز استخوان وی تخریب شود.

در مرحله آخر مغز استخوان سالم را گرم کرده و به‌وسیله یک سوزن و از طریق سیاهرگ به بیمار تزریق می‌کنند تا جانشین مغز استخوان تخریب شده گردد.

پس از ورود مغز استخوان به جریان خون، یاخته‌های پیوند زده شده به محل مغز استخوان هدایت شده و به تولید گلبول های سفید خون، گلبول‌های قرمز خون و پلاکت های جدید می‌پردازند.

عوارض پیوند مغز استخوان

ابتلا به عفونت و خونریزی، تهوع، استفراغ، خستگی، بی اشتهایی، زخم های دهانی، ریزش مو و واکنش های پوستی از جمله عوارض جانبی پیوند مغز استخوان و پیوند سلول‌های پایه (Stem cell) است.

فرآوری : نیره ولدخانی

بخش سلامت تبیان

ویکی پدیا

همشهری آنلاین -  زهرا بذرگر