عوامل و موانع بخشش گناهان در دنیا
اگر اسباب بخشش گناه،(مثلا توبه،) با شرایطش انجام شود و موانع بخشش گناه، وجود نداشته باشد، گناهان انشاالله بخشیده می شود .
اسباب بخشش گناهان در دنیا سه چیز است:
1- توبه. «إِلَّا الَّذِینَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَیَّنُوا فَأُولئِک أَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ» «بقره/160» مگر آنها که توبه و بازگشت کردند، و (اعمال بد خود را، با اعمال نیک،) اصلاح نمودند، (و آنچه را کتمان کرده بودند آشکار ساختند) من توبه آنها را مىپذیرم که من توّاب و رحیم .
پیامبر صلىاللهعلیهوآله: اِنَّ اللّهَ تَعالى یَغْفِرُ لِلْمُذنِبینَ اِلاّ مَنْ لا یُریدُ اَنْ یُغْفَرَ لَهُ! قالوا: یا رَسولَ اللّهِ، مَنِ الَّذى یُریدُ اَنْ لا یُغْفَرَ لَهُ؟! قالَ: مَنْ لا یَسْتَغْفِرُ؛ (مستدرک الوسائل، ج 12، ص 122، ح 13685)
خداى متعال، گنهکاران را مىآمرزد، مگر کسى را که خودش نخواهد آمرزیده شود. عرض کردند: اى پیامبر خدا! چه کسى خواهان آن است که آمرزیده نشود؟ فرمودند: کسى که آمرزش نمىطلبد.
2- ترک گناهان کبیره. «إِنْ تَجْتَنِبُوا کبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکفِّرْ عَنْکمْ سَیِّئاتِکمْ» «نساء/31» اگر از گناهان بزرگى که از آن نهى مىشوید پرهیز کنید، گناهان کوچک شما را مىپوشانیم و شما را در جایگاه خوبى وارد مىسازیم .
3- حسنات و کارهاى نیک. «... إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ...» «هود/ 114» حسنات، سیئات (و آثار آنها را) از بین مىبرند...
دعاهایی برای آمرزش گناهان
شیخ مفید در کتاب «مجالس»، از محمّد بن حنفیّه روایت کرده: روزى پدرم حضرت امیر مۆمنان علیه السّلام کعبه را طواف مىکرد، ناگاه مردى را دید،که به پردههاى کعبه چنگ زده، و این دعا را مىخواند، به او فرمود: این است دعاى تو؟ گفت: آرى مگر شنیدى؟ حضرت فرمود: آرى شنیدم، فرمود: پس این دعا را پس از هر نماز بخوان، به خدا سوگند هر مۆمنى این دعا را پس از هر نماز بخواند، بىتردید حق تعالى گناهان او را مىآمرزد، هر چند به اندازه ستارگان آسمان، و قطرههاى باران، و ریگهاى زمین، و ذرّههاى خاک باشد، بعد حضرت امیر علیه السّلام گفت: من این دعا را مىدانم، و حقتعالى واسع العطایا(داراى بخشش گسترده) و کریم است، آن مرد گفت: یا امیرالمۆمنین راست گفتى، و بالاتر از هر دانایى داناترى است، و آن مرد حضرت خضر علیه السّلام بود. و کفعمى نیز این دعا را در کتاب «بلد الأمین» روایت کرده، و دعاى این است:
بنابراین کار زشتی که از روی هوی و هوس انجام گیرد، پس از ندامت و تحقق توبه، قابل بخشش است، ولی عملی که از روی عناد و لجاجت و تکبر از انسان سر زند، مشمول رحمت بیکران الهی نمیگردد. زیرا پشیمانی از شخص لجوج حاصل نمیگردد. البته گاهی اتفاق افتاده که یک نفر لجوج از عناد خود دست برمیدارد و در مقابل حق، سر فرود میآورد، در این گونه مواقع معلوم میشود که عناد او از روی جهالت بوده است
یا مَنْ لا یَشْغَلُهُ سَمْعٌ عَنْ سَمْعٍ یا مَنْ لا یُغَلِّطُهُ السّآئِلُونَ وَیا مَنْ لا یُبْرِمُهُ اِلْحاحُ الْمُلِحّینَ اَذِقْنى بَرْدَ عَفْوِک وَ مَغْفِرَتِک وَ حَلاوَةَ رَحْمَتِک
اى آن که او را شنیدنى از شنیدن دیگر منصرف نمىکند، اى آن که خواهندگان او را به اشتباه نمىاندازند، اى آنکه اصرار اصرارکنندگان او را خسته نمىکند، خنکى گذشت، و آمرزشت و شیرینى رحمتت را به من بچشان.
بیستم: دیلمى در کتاب اعلام الدّین از ابن عبّاس روایت کرده: حضرت رسول صلى اللّه علیه و آله فرمود: هر که سه مرتبه این آیات را پس از نماز مغرب بخواند، آنچه را از ثواب در روز گذشته از او فوت شده دریابد و نمازش پذیرفته شود، و اگر بعد از هر نماز واجب و مستحبّ بخواند به عدد ستارگان آسمان و قطرات باران، و برگ درختان، و ذرّات خاک زمین برایش حسنات نوشته مىشود، و چون بمیرد، در ازاى هر حسنه ده حسنه، در قبر به او داده مىشود. این است آیات:
فَسُبْحانَ اللَّهِ حینَ تُمْسُونَ وَ حینَ تُصْبِحُونَ وَلَهُ الْحَمْدُ فِى السَّمواتِ وَالاَْرْضِ وَعَشِیّا وَ حینَ تُظْهِرُونَ یُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ یُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَىِّ وَ یُحْیِى الاَْرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ کذلِک تُخْرَجُونَ سُبْحانَ رَبِّک رَبِّ الْعِزَّةِ عَمّا یَصِفُونَ و َسَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلینَ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ
منزّه است خدا آنگاه که شام کنید، و به صبح درآیید، و ستایش از آن اوست در آسمانها و زمین، و به هنگام شامگاه و زمانى که به ظهر درآیید، زنده را از مرده بیرون مىآورد، و مرده را از زنده خارج مىکند، و زمین را پس از مرگ آن زنده مىسازد، و این چنین از قبرها زنده بیرون آورده مىشوید، منزّه است پروردگارت، پروردگار عزّت،از آنچه وصف مىکنند،و سلام بر رسولان،و ستایش خداى را،پروردگار جهانیان.
آیا گناهان به طور کامل بخشیده می شود؟
- بله همه گناهان اقتضاء بخشش را دارند، مگر این که اعمال شخص به گونه ای مانع از این اقتضاء گردد.
- بنا بر آیات قرآن، سه امر است که موجب بخشیده نشدن گناهان و در واقع، مانع از اقتضاء بخشش گناهان است:
1- ظلم و فسق
2- لجاجت، اصرار بر گناه و تکبر
3- شرک
بنابر این پاسخ اجمالی به مطلب شما این است که: اگر اسباب بخشش گناه ،(مثلا توبه،) با شرایطش انجام شود و موانع بخشش گناه، وجود نداشته باشد، گناهان انشاالله بخشیده می شود .
(این نکته نیز قابل ذکر است که اگر ظلم مانع بخشش است، ظلم، اطلاق دارد و انواع آن را می گیرد که از انواع آن حق الناس است.) علت بخشیده نشدن گناهان (به طور مطلق)؛ لجاجت، اصرار بر گناه و تکبر، می باشد.
خداى متعال، گنهکاران را مىآمرزد، مگر کسى را که خودش نخواهد آمرزیده شود. عرض کردند: اى پیامبر خدا! چه کسى خواهان آن است که آمرزیده نشود؟ فرمودند: کسى که آمرزش نمىطلبد
جمع بندی :
«اِنَّما التَّوْبْه عَلی اللهِ لِلَّذِینَ یعْمَلُونَ السُّوءَ بِجِهالةٍ ثُمَّ یتُوبُونَ مِنْ قَرِیبٍ فَاۆُلئِک یتوب الله عَلَیهِمْ وَ کانَ الله عَلِیماً حَکیماً؛(1) پذیرش توبه بر خدا است، نسبت به کسانی که از روی جهالت، کار زشت انجام میدهند، آنگاه زود توبه میکنند. خدا توبه اینان را میپذیرد و خدا دانا و حکیم است». در آیه بالا قید «بجهاله» به کار رفته، جهل و جهالت دو معنی دارد: ندانستن، و عدم علم کامل.
بیشتر اوقات کلمه جاهل و جهالت در مورد دوم به کار میرود که انسان آگاه و دانا است، ولی آگاهی او نسبت به زشتی کار تأثیری در او نمیگذارد، بلکه بسان افراد ناآگاه، کارهای بد را انجام میدهد. امام صادق(علیه السلام) در مورد آیات مربوط به جهالت فرمود: «گناهی است که بنده خدا آن را انجام میدهد. اگر چه از حکم آن آگاه میباشد، ولی آنگاه که تصمیم میگیرد عمل خلافی را انجام دهد، در واقع جاهل است.»
حضرت به جریان یوسف(علیه السلام) و برادرانش اشاره میکند که قرآن از یوسف یاد میکند که به برادرانش گفت: «هَلْ عَلِمْتُمْ مافَعَلْتُمْ بِیوسُفَ وَ أَخِیه إذ أَنْتُمْ جاهِلُونَ؛(2) آیا به خاطر دارید ستمی را که بر یوسف و برادر او روا داشتید، در حالی که همگی جاهل بودید». برادران یوسف همگی زشتی ظلم را درک میکردند، ولی به دلیل خود خواهی یا حسادت یا هوی و هوس چنان برخورد کردند که گویی نسبت به زشتی کار خود به کلی ناآگاه بودند».(3)
بنابراین کار زشتی که از روی هوی و هوس انجام گیرد، پس از ندامت و تحقق توبه، قابل بخشش است، ولی عملی که از روی عناد و لجاجت و تکبر از انسان سر زند، مشمول رحمت بیکران الهی نمیگردد. زیرا پشیمانی از شخص لجوج حاصل نمیگردد. البته گاهی اتفاق افتاده که یک نفر لجوج از عناد خود دست برمیدارد و در مقابل حق، سر فرود میآورد، در این گونه مواقع معلوم میشود که عناد او از روی جهالت بوده است.(4)
بنابراین گناهانی که به اراده خودمان انجام می شود و حتی از بدی آن خبر داریم اگر از روی عناد و لجاجت نباشد و به خاطر هوای نفس باشد با توبه بخشیده می شود.
پی‌نوشت‌ها:
1. نساء (4) آیه 17.
2. یوسف (12) آیه 89.
3. بحارالأنوار، ج 6، ص 32.
4. ترجمه المیزان، ج 4، ص 390.
فرآوری محمدی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع: سایت عرفان
سایت پرسمان
پایگاه دارالحدیث
