نمونه هایی از توبه های بی اثر

توبه زمان خاصّى دارد که اگر آن زمان بگذرد، پذیرفته نخواهد شد.اگرچه طبق روایات فراوانى، درِ توبه آن قدر وسیع است که انسان هاى آلوده، مجرم و گنه کار مى توانند وارد آن بشوند ولى همین درِ وسیع در سه نوبت بسته مى شود.

زمان هایی که توبه بی تأثیر است

الف : توبه در زمان نزول بلا

انسانى که گرفتار چنگال بلا شده است، اگر در آن حال توبه کند، چنین توبه اى بى اثر است.

از این رو، خداوند در آیه 65 سوره عنکبوت مى فرماید:

«فَاِذا رَکِبُوا فِى الْفُلْکِ دَعَوُا اللّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ فَلَمّا نَجّیهُمْ اِلَى الْبَرِّ اِذا هُمْ یُشْرِکُونَ» ـ این مشرکان و بت پرستان، هنگامى که بر کشتى سوار مى شوند و در امواج خروشان آن گرفتار گشته، و اسیر گرداب هاى خطرناک مى گردند، از روى اخلاص، خدا را مى خوانند ولى نه این دعا ارزش دارد و نه آن اخلاص سودى خواهد داشت و این توبه مۆثّر نخواهد افتاد زیرا این توبه اضطرارى و به نوعى اجبارى است، مانند شخصى که زیر ضربه هاى تازیانه استغفار و توبه کند، همان گونه که چنین استغفار و توبه اى پذیرفته نیست، چنان توبه و دعایى نیز پذیرفته نخواهد شد.

همین مشرکان ـ که به هنگام بلا توبه مى کنند و خداى واحد را مى خوانند ـ وقتى طوفان حوادث فرو مى نشیند و به خشکى برمى گردند، خداى واحد را فراموش مى کنند و دوباره به بت پرستى و شرک روى مى آورند.

بنابراین، چنین توبه اى پذیرفته نمى شود; زیرا توبه آن است که با آن مسیر زندگى انسان عوض شود، در حالى که چنین توبه اى مسیر زندگانى مشرکان را تغییر نمى دهد.

توبه اى که در پشت میله هاى زندان انجام شود و پس از آزادى فراموش شود، یا در بستر بیمارى صورت گیرد و پس از بهبود و سلامت به نسیان سپرده شود، یا در گرداب حوادث انجام شود و پس از فروکش کردن آن شکسته شود، این گونه توبه ها پذیرفته نیست زیرا این گونه توبه ها عکس العمل هاى موقّت است که بر اثر شلاّق هاى حوادث الهى پدید مى آید .

ب ـ توبه گنه کاران در هنگام مرگ

وقتى سیلى اجل به گوش انسان نواخته و چشم برزخى او باز شد و یقین به مرگ و وداع با دنیا ایجاد شد، دیگر توبه انسان پذیرفته نخواهد شد چه این که خداوند متعال در آیه 18 سوره نساء مى فرماید:

«وَ لَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئاتِ حَتّى اِذا حَضَرَ اَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ اِنّى تُبْتُ الاْنَ وَ لاَ الَّذینَ یَمُوتُونَ وَ هُمْ کُفّارٌ اُولئِکَ اَعْتَدْنا لَهُمْ عَذاباً اَلیماً » ؛

براى کسانى که کارهاى بد را انجام مى دهند، و هنگامى که مرگ یکى از آنها فرا مى رسد، مى گوید الان توبه کردم، توبه نیست و نه براى کسانى که در حالِ کفر از دنیا مى روند .اینها کسانى هستند که عذاب دردناکى برایشان فراهم کرده ایم.

از جمله این افراد، فرعون، طغیانگر بزرگ عصر حضرت موسى(علیه السلام) است که وقتى چنگال مرگ را دید و خود را در آستانه غرق شدن مشاهده کرد، گفت: «آمَنْتُ اَنَّهُ لا اِلهَ اِلاَّ الَّذى آمَنَتْ بِه بَنُو اِسْرائیلُ وَ أَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ(1)؛ خدایا ایمان آوردم که هیچ معبودى، جز کسى که بنى اسرائیل به او ایمان آورده اند، وجود ندارد، و من از مسلمانان هستم!» ولى این توبه قبول نشد و طبق برخى روایات، جبرئیل مشتى از لجن هاى کف رودخانه نیل را بر دهانش زد(2) و گفت: «الآن؟! در حالى که قبلاً عصیان کردى و از مفسدان بودى!(3)»

آیا بعد از آن همه جنایات، پاره کردن شکم هاى مادران، کشتن نوزادان پسر، ظلم و ستم هاى بى اندازه، آواره کردن بنى اسرائیل، شکنجه نمودن مۆمنان و مانند آن، سزاوار است توبه فرعون پذیرفته شود؟!

بنابراین، توبه در آستانه مرگ و هنگامى که چشم برزخى انسان باز شد، پذیرفته نمى شود.

ج ـ توبه به هنگام مشاهده عذاب الهى

بسیارى از مردم با مشاهده عذاب الهى، توبه مى کنند چنین توبه اى نیز بى اثر است. خداوند متعال در این رابطه در آیات 84 و 85 سوره مۆمن (غافر) مى فرماید:

«فَلَمّا رَأَوْا بَأْسَنا قالُوا آمَنّا بِاللّهِ وَحْدَهُ وَ کَفَرْنا بِما کُنّا بِهِ مُشْرِکینَ فَلَمْ یَکُ یَنْفَعُهُمْ ایمانُهُمْ لَمّا رَأَوْا بَأْسَنا سُنَّتَ اللّهِ الَّتى قَدْ خَلَتْ فى عِبادِه وَ خَسِرَهُنالِکَ الْکافِرُونَ » ؛

هنگامى که عذاب شدید ما را دیدند، گفتند: "هم اکنون به خداوند یگانه، ایمان آوردیم و به معبودهایى که همتاى او مى شمردیم کافر شدیم." امّا هنگامى که عذاب ما را مشاهده کردند، ایمانشان براى آنها سودى نداشت. این سنّت خداوند است که همواره در میان بندگانش اجرا شده، و آنجا کافران زیانکار شدند.

توبه به هنگام دیدن عذاب اثرى ندارد. توبه قوم حضرت نوح(علیه السلام) به هنگام طوفان، توبه قوم حضرت لوط(علیه السلام) به هنگام بارش سنگ هاى آسمانى و عذاب هاى دیگر پذیرفته نشد.

عزیزان! مرگ خبر نمى دهد و هر لحظه در کمین است عوامل و علل مرگ بسیار ساده است و براى هر انسانى به راحتى امکان تحقّق دارد بنابراین انسان باید در هر لحظه اى به درگاه الهى روى آورد و توبه حقیقى کند. مبادا زمانى به خودآییم که درهاى توبه بسته شده باشد!

آنچه از آیات فوق برمى آید، این است که عدم پذیرش توبه با شرایط مذکور اختصاصى به یک قوم و ملّت ندارد، بلکه آن، یک سنّت الهى است که در مورد همه اقوام و ملّتها جارى مى شود.

پی نوشت ها :

1 . سوره یونس، آیه 90.

2 . تفسیر صافى، مجلّد اوّل، صفحه 763 .

3 . سوره یونس، آیه 91.

بخش قرآن تبیان

منبع : کتاب پیام قرآن ،آیت الله مکارم شیرازی