مظاهر ساده زیستی حضرت زهرا«سلام الله علیها»
حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، دریای فضایل حسنه اخلاقی و منبع خصائل نیکوی انسانی و در یک کلمه از زبان قرآن کریم، «کوثر» است. از سوی دیگر جامعه فعلی برای اصلاح و پیشرفت، سخت محتاج بازگشت به فضایل حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» و سرمشق گرفتن از ایشان است.
در این میان، نیاز به الگوگیری از حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، در دو امر مهمّ «ساده زیستی» و «ازدواج» بیشتر احساس می‌شود؛ زیرا تجمّل‌گرایی و عزوبت در اجتماع فراگیر شده که مصائب فراوان و جبران‌ناپذیری در پی دارد. مصائبی که روز به روز اوج می‌گیرد و مثل آتش برافروخته بیشتر زبانه می‌کشد. از این‌رو در این جلسه راجع به این دو موضوع اساسی صحبت می‌شود.
ساده زیستی
در وضع فعلی، ساده زیستی به طور کلّی فراموش شده و تجمّل‌گرایی جای آن را گرفته است. قرآن کریم در سوره واقعه می‌فرماید که چنین وضعیتی، گناهان بزرگ بزرگ در پی خواهد داشت.
وَ أَصْحابُ الشِّمالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ فِی سَمُومٍ وَ حَمِیمٍ وَ ظِلٍّ مِنْ یحْمُومٍ لا بارِدٍ وَ لا کَرِیمٍ إِنَّهُمْ کانُوا قَبْلَ ذلِکَ مُتْرَفِینَ وَ کانُوا یصِرُّونَ عَلَى الْحِنْثِ الْعَظِیمِ[1]
می‌فرماید: دست چپی‌ها شوم و بدبخت هستند و در قیامت زیر دود و هُرم جهنّم به سر می‌برند تا نوبت به جهنّم رفتن آنان برسد. چرا؟ چون تجمّل‌گرا بوده‌اند. بعد می‌فرماید: این تجمّل‌گرایی گناهان بزرگ به همراه دارد. یعنی ربادادن و رباخوردن، رشوه دادن و رشوه خوردن، حیف و میل و دزدی‌های کلان، از همین جا سرچشمه می‌گیرد.
حال اگر این افراد، سیره عملی و به خصوص ساده زیستی حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها» را سرمشق خود قرار می‌دادند، آنگاه دود و هُرم جهنّم برای آنان پدید نمی‌آمد و از یک زندگی خوش و خرّم و همراه با آرامش در دنیا و رفاه و آسودگی در آخرت برخوردار می‌شدند.
این موضوع به راحتی قابل امتحان است؛ کسانی که در این باره تردید دارند می‌توانند مدّتی سیره و روش زندگانی اهل بیت «علیهم‌السّلام» را سرمشق خود قرار دهند و ساده زیستی پیشه کنند تا آثار و برکات آن را ببینند.
ازدواج
پیغمبر اکرم «صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» راجع به ازدواج می فرمایند: وقتی تمایل در میان دخترها و پسرها پیدا شد، یعنی هنگامی که وقت ازدواج آنان رسید، دو شرط باید در انتخاب همسر رعایت شود؛ اوّل: دین و دوّم: اخلاق. اگر طرف مقابل دین و اخلاق داشت، حتماً با او ازدواج کنید، وگرنه فتنه و فساد بزرگ برای شما پدیدار می‌شود.إِذَا جَاءَکمْ مَنْ تَرْضَوْنَ خُلُقَهُ وَ دِینَهُ فَزَوِّجُوهُ إِلَّا تَفْعَلُوهُ تَکنْ فِتْنَةٌ فِی الْأَرْضِ وَ فَسادٌ کبِیرٌ[2]
الان وضع ازدواج‌ها خیلی مشکل شده و متأسفانه روز به روز هم مشکل‌تر می‌شود و در اثر مشکل بودن ازدواج، مفاسد و بلاهای بزرگی اجتماع را تهدید می‌کند. یکی از آثار خطرناک و زیان‌بار سخت بودن ازدواج، رواج رفیق یابی و دوست‌یابی نامشروع دختران و پسران است. قرآن کریم این گناه بزرگ را بسیار نکوهش کرده و با قرار دادن آن در کنار بی‌عفّتی، یزرگ و خطرناک بودن آن را گوشزد می‌کند و می‌فرماید: دختر و پسر یا مرد و زن شایسته کسانی هستند که مرتکب اعمال منافی عفّت نمی‌شوند و با نا محرم هم رابطه دوستی بر قرار نمی‌کنند.
«مُحْصِنینَ غَیرَ مُسافِحینَ وَ لا مُتَّخِذی أَخْدان»[3]
«مُحْصَناتٍ غَیرَ مُسافِحاتٍ وَ لا مُتَّخِذاتِ أَخْدانٍ»[4]
این هشدار قرآن کریم، اشاره به یک واقعیت اساسی دارد که رابطه دوستی بین افراد نامحرم، نهایتاً منجر بی‌عفّتی و ارتکاب اعمال خلاف عفّت می‌شود و فساد اجتماعی بزرگی به همراه خواهد داشت. حال برای رفع این مفاسد بزرگ و خانمان‌سوز چه باید کرد؟ هیچ چاره‌ای نیست، جز سرمشق گرفتن از روش حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، هم راجع به ازدواج و هم راجع به ساده زیستی.
پدران و مادرانی که دختر و پسر جوان دارند باید هوشیار باشند و توجه کنند که وقتی دختر یا پسر آنان تمایل جنسی پیدا کرد، مقدّمات ازدواج او را فراهم کنند. امّا با این تشریفاتی که امروزه مانع ازدواج شده، نه دختر می‌تواند شوهر کند و نه پسر می‌تواند زن بگیرد. ظاهر زندگی پسر و دختر و میزان تموّل و دارایی خانواده‌های آنان ملاک ازدواج شده و به جای تحقیق در خصوص دین و اخلاق همدیگر، صرفاً به خانه و درآمد و ماشین و تلفن همراه پسر و یا به جنس فرش و تجمّلات خانه دختر می‌اندیشند و اگر این تشریفات خرافی را نپسندند، به آن ازدواج تن نمی‌دهند.
مهریه گزاف، جهیزیه تجمّلی، مخارج هنگفت عقد و عروسی و ولیمه سنگین و تشریفاتی، مانع ازدواج جوانان شده است و علاوه بر اینکه اشکال شرعی و اخلاقی دارد، مفاسد بزرگی برای خانواده‌ها و اجتماع در پی خواهد داشت.
امروزه اگر یک دختر بخواهد ازدواج کند، لاأقل سی میلیون جهیزیه می‌خواهد. از این‌رو بسیاری از خانواده‌ها به بهانه‌های مختلف دختر خود را شوهر نمی‌دهند. یک پسر هم بخواهد ازدواج کند، همین مقدار برای مخارج اولیه و مقدّماتی ازدواج، که البته تشریفاتی است، نیاز دارد. پس از این مخارج هم مشکل بزرگ آنان تهیه خانه است که با این وضعیت از عهده آن بر نمی‌آیند. از این جهت بیشتر پسرها نیز از ازدواج فرار می‌کنند. گرانی و تورّم هم که روز به روز بیشتر می‌شود و مصیبت بزرگ‌تری برای اجتماع پدید آورده است.
گوشه‌هایی از مظاهر ساده زیستی حضرت زهرا«س»
بنابر گواهی تاریخ، ازدواج امیرالمؤمنین و حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیهما» و نیز نحوه زندگی آن دو بزرگوار در نهایت سادگی و به دور از هرگونه تجمّل و تشریفات بوده است. امیرالمؤمنین«سلام‌الله‌علیه» از دارایی دنیا، یک زره برای جنگ داشت و پیامبر گرامی «صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» به او فرمود: تو چون پشت به دشمن نمی‌کنی، نیاز به زره نداری، لذا زره را به پانصد درهم فروختند و آن را مهریه قرار دادند و جهیزیه، ولیمه و مخارج ازدواج را با آن تأمین کردند. شبی که زهرا به خانه امیرالمؤمنین می‌رفت، امیرالمؤمنین فرش خانه‌اش را از شن تهیه کرد و با حصیری که زهرا آورده بود، روی آن را پوشانید. آن وقت‌ها مثل الان نبود که بی خانه باشند، هرکسی که می‌خواست زندگی کند، خانه داشت. اما خانه‌ای که خودش و رفقایش جمع می‌شدند و یک چهار دیواری با گِل درست می‌کردند، یک یا دو اطاق می‌ساختند و سقف آن را هم با لیف خرما می‌پوشاندند و بالاخره یک درب معمولی برای آن می‌گذاشتند. لذا همه خانه‌دار بودند و بی خانه، در حکومت اسلامی نبود و نباید هم باشد.
رسول اکرم«صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم» هم جهازیه‌ای برای دختر گرامی خود تهیه فرمود که همه آن جهازیه شصت و سه درهم می‌شد. یعنی دو دست لباس و یک دست رختخواب و مقداری کاسه و بشقاب و امثال اینها؛ یعنی آنچه یک خانه به آن احتیاج دارد. بالاخره جهیزیه را آماده کردند و پهن کردند و پیغمبر اکرم را خواستند که یا رسول الله! بیایید و جهیزیه دخترتان را ببینید. پیامبرگرامی با دیدن جهازیه، از چشمان مبارکش اشک جاری شد و فرمود: «خدایا این جهازیه را که غالب آن از گل است مبارک کن!»[5]
شب عروسی پایان گرفت و صبح، پیامبر گرامی به دیدن زهرا آمد و هدیه آورد. هدیه پیامبرگرامی این بود که فرمود: «کارهای داخل خانه برای فاطمه است و کارهای خارج از خانه برای علی». زهرا از این هدیه، از این تقسیم کار به قدری خشنود شد که فرمود: «جز خداوند کسی نمی‌داند که از این تقسیم کار چقدر خوشنودم».[6]
راهکار رهایی از معضلات کنونی
مهریه حضرت زهرا«سلام‌الله‌علیها»، جهیزیه ایشان و نحوه زندگی آن دو نور مقدّس، باید برای همه الگو باشد تا معضلات کنونی و موانع ازدواج رفع شود، جامعه باید از آن بزرگواران سرمشق بگیرد تا قضیه بی خانمانی و فقر و عزوبت حل شود. اگر این قضایا حل شود، اختلافات خانوادگی نیز رفع خواهد شد و خواه ناخواه آمار طلاق کاهش می‌یابد.
اگر زندگی، نظیر زندگی حضرت زهرا باشد، یعنی یک زندگی ضروری، و کارهای داخل خانه برای نظیر حضرت زهرا به عهده زنان و کارهای بیرون از خانه نظیر امیرالمؤمنین، به عهده مردان باشد و زن و شوهر به یک زندگی ساده و بدون تشریفات و تجمّلات بسنده کنند، مشکلات آنان رفع می‌شود. در این‌صورت، نه احتیاج به وام دارند، نه محتاج قرض و رو انداختن به اشخاص گوناگون می‌شوند. این روش زندگی در صدر اسلام مختصّ اهل بیت هم نبود، بلکه معمولاً مسلمانان صدر اسلام چنین بودند.
گرچه این بحث ، فردی نیست و فرد نمی‌تواند اجتماع را اصلاح کند، ولی به هر حال اگر بخواهیم این معضلات رفع شود، همه و همه باید پشت به پشت یکدیگر کنیم و همه باید آیه شریفه سوره واقعه را نصب العین خود قرار دهیم و به آن توجه ویژه داشته باشیم.
مسلمانان صدر اسلام وقتی به هم می‌رسیدند، سوره والعصر را به عنوان تعارف برای همدیگر می‌خواندند. امروزه و در وضع فعلی هم این آیه شریفه می‌تواند تعارف مسلمانان باشد و هنگام دیدار برای یکدیگر بخوانند.
وَ أَصْحابُ الشِّمالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ فِی سَمُومٍ وَ حَمِیمٍ وَ ظِلٍّ مِنْ یحْمُومٍ لا بارِدٍ وَ لا کَرِیمٍ إِنَّهُمْ کانُوا قَبْلَ ذلِکَ مُتْرَفِینَ وَ کانُوا یصِرُّونَ عَلَى الْحِنْثِ الْعَظِیمِ
بعد هم آیه را معنا کنند و با هم درد دل کنند که آدم تجمّل‌گرا چقدر شوم و بدبخت است! در دنیا مشکلات زیادی دارد و تجسّم عملش در آخرت، دود و هُرم جهنم می‌شود! دنیایی از غم و غصه و اضطراب خاطر و نگرانی دارد!
الان این مصیبت غم و غصه و دلهره و اضطراب خاطر و نگرانی را همه دارند. چه کسی می‌تواند بگوید من غم و غصه ندارم؟ من نسبت به آینده دلهره و اضطراب خاطر ندارم؟ اگر زندگی، همراه با ساده زیستی و یا در حد رفاه باشد و تجمّل‌گرایی نداشته باشد، آنگاه عاری از غم، غصه، اضطراب خاطر و نگرانی می‌شود. قرآن کریم این حقیقت را وعده داده و می‌فرماید:
«ألا إن أولیاء الله لا خوف علیهم ولا هم یحزنون»[7]
آن کسانی که به قرآن عمل می‌کنند، آنان‌که دوست خداوند هستند و خدا هم ایشان را دوست دارد، نگرانی، ترس و دلهره ندارند. لفظ «أولیاء الله» در این آیه، صرفاً مختصّ خواص و اخصّ الخواص و معصومین«علیهم‌السّلام» نیست، بلکه معنایش این است که آدم‌های متّقی و کسانی که در زندگی ساده زیست هستند و تجمّل گرایی ندارند، یقین بدانند که زندگی منهای غم و غصه خواهند داشت؛ راجع به گذشته غم و غصه ندارند و نسبت به آینده هم ترس و نگرانی و دلهره ندارند.
پی‌نوشت‌ها :
1. واقعه / 46-41
2. الکافی، ج 5، ص 347
3. مائده / 5
4. نساء / 25
5. امالی شیخ طوسی، ج 1، ص 39
6. قرب الاسناد، ص 25
7. یونس / 62
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع : پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مظاهری
