تبیان، دستیار زندگی
بنا به گفته استاد معرفت، آیات نخست سوره علق به عنوان نبوت بوده است و قرآن به عنوان کتاب آسمانی در رمضان، نازل شده است .
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سرآغاز نزول قرآن


بنا به گفته استاد معرفت، آیات نخست سوره علق به عنوان نبوت بوده است و قرآن به عنوان کتاب آسمانی در رمضان، نازل شده است .


 تفسیر «كاشف» كه كار مشترك استاد حجتی و دكتر بی‌آزار شیرازی است، پاسخ كوبنده‌ای به شبهات مستشرقان در مورد نزول تدریجی قرآن است.

در این که، سرآغاز نزول قرآن، کدام سوره و آیه و در چه زمانی بوده است با توجه به پیوند وثیق این مسأله با سرآغاز بعثت، نظریات مختلفی از سوی دانشمندان علوم قرآنی ارائه شده است، از جمله:

هفدهم ماه رمضان،1 دهم ماه ربیع الاول، 2 بیست و هفتم رجب.3

کسانی که معتقدند؛ سرآغاز نزول، هفدهم رمضان بوده است به این آیه تمسک کرده‌اند که می‌فرماید: «و ما انزلنا علی عبدنا یوم الفرقان (انفال: 41)»، این آیه با تعبیر «انزلنا» نزول را همان روزی می‌داند که «یوم الفرقان» و «یوم التقی الجمعان» یعنی روز جنگ بدر (هفدهم رمضان) است. ولی، استدلال تمام نیست چرا که آیه، ناظر به نزول بخشی از قرآن یعنی حکم انفال و احکام غنائم جنگ بدر است، نه همه قرآن.

مستند مسعودی که معتقد است روز دهم ربیع الاول، آغاز نزول است این است که پیامبر(صلی الله علیه و آله) در چهل سالگی، مبعوث شد و این روز ولادت آن حضرت است .

اما نظریه بیست و هفتم رجب که مورد اتفاق شیعه می‌باشد4 و روایات نیز، مؤید آن است،5 بدین معنی است که بعثت با نزول قرآن، آغاز شد یعنی در بیست و هفتم رجب با نزول آیات نخست سوره علق، نزول قرآن نیز آغاز شد ولی برخی از اعلام معاصر معتقدند که بیست و هفتم رجب، تنها سرآغاز بعثت بوده و نزول قرآن (به صورت تدریجی) در ماه رمضان شروع شد6 و بنا به گفته جعفر مرتضی، پیامبر(صلی الله علیه و آله) در فاصله زمانی بین رجب و رمضان، آماده دریافت وحی می‌شده است، چرا که خود قرآن، می‌فرماید: «انا سنلقی علیک قولا ثقیلاً (مزمل: 50)» 7

بنا به گفته استاد معرفت، آیات نخست سوره علق به عنوان نبوت بوده است و قرآن به عنوان کتاب آسمانی در رمضان، نازل شده است.8

لیکن به نظر می‌رسد، نظریه اخیر با دشواری روبرو است چرا که باید پذیرفت که آیات نخست سوره علق، ابتداء جزء قرآن نبوده و بعداً به قرآن ملحق شده است و یا تعدد نزول داشته و تنها یک بار آن در قرآن، ثبت شده است!

در جمع میان این دیدگاه‌ها، بسا بتوان گفت: اولیت علق به اعتبار نزول آیات نخستین آن، باشد و اولیت مدثر به اعتبار اولین سوره پس از فترت وحی باشد و اولیت سوره حمد به عنوان اولین سوره کامل باشد که بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شده است.

اولین نازل و آخرین نازل

در این که اولین سوره نازل شده قرآن چه بوده است نیز، اختلاف دیدگاه عمیق وجود دارد ؛ چرا که برخی بر این باورند که نخستین سوره نازله، فاتحة الکتاب است.9 با این استدلال که نام فاتحه به عنوان آغازگر کتاب است لیکن ممکن است وجه نامگذاری به دلیل آغازگری در تدوین باشد نه در نزول.

برخی دیگر، معتقدند که سوره مدثر، سوره نخستین، می‌باشد.10

بسیاری عقیده دارند که آیات نخستین سوره علق «اقرا باسم ربک الذی خلق * خلق الانسان من علق * اقرا و ربک الاکرم * الذی علم بالقلم * علم الانسان ما لم یعلم» اولین آیات نازله از سوی خداوند است11. بر این معنی، روایات نیز دلالت دارد.12

در جمع میان این دیدگاه‌ها، بسا بتوان گفت: اولیت علق به اعتبار نزول آیات نخستین آن، باشد و اولیت مدثر به اعتبار اولین سوره پس از فترت وحی باشد و اولیت سوره حمد به عنوان اولین سوره کامل باشد که بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شده است.

از سوی دیگر، اولین سوره در ردیف نزول، علق است 13 و اولین سوره مدنی، سوره بقره می‌باشد. آخرین سوره در ردیف نزول، برائت است و آخرین سوره مکی، سوره مطففین می‌باشد.

سخن گفتن از تنزیل همراه با معرفی مبدأ نزول قرآن، اشارت به این حقیقت داشته باشد که نزول قرآن، مظهر آن صفات الهیه است ؛ یعنی قرآن، مظهر ربوبیت، رحمت، عزت، حکمت و علم پروردگار است. چنان که موصوف کردن قرآن به صفاتی چون: فرقان، نور، تبیان، هدی و امثال آن، بیانگر رسالت این کتاب آسمانی و جامعیت آن است.

نزول قرآن مظهر صفات الهی

در بسیاری از موارد، خداوند سبحان در سخن از نزول قرآن، وصفی از اوصاف خود نیز بیان می‌کند، چنان که می‌فرماید: «تنزیل من رب العالمین (واقعه: 79)»، «تنزیل من العزیز الرحیم (یس: 5)»، «تنزیل من العزیز الحکیم (زمر: 1)»، «تنزیل من الرحمن الرحیم (فصلت: 2)» و «تنزیل من رب العالمین (واقعه: 79)» و یا نزول قرآن را همراه با وصفی از اوصاف آن بیان می‌کند، چنان که می‌فرماید: «تبارک الذی نزل الفرقان علی عبده لیکون للعالمین نذیرا (فرقان: 1)» که منزل را فرقان، قلمداد کرده است و یا «فآمنوا بالله و رسوله و النور الذی انزلنا (تغابن: 8)» که قرآن را به نور، وصف کرده است و نیز این که، فرمود: «و نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء (نحل: 89)» که قرآن را تبیان، معرفی نمود و «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس(بقره: 185)»، که نشان از هدایت قرآن دارد.

به نظر می‌رسد، سخن گفتن از تنزیل همراه با معرفی مبدأ نزول قرآن، اشارت به این حقیقت داشته باشد که نزول قرآن، مظهر آن صفات الهیه است ؛ یعنی قرآن، مظهر ربوبیت، رحمت، عزت، حکمت و علم پروردگار است. چنان که موصوف کردن قرآن به صفاتی چون: فرقان، نور، تبیان، هدی و امثال آن، بیانگر رسالت این کتاب آسمانی و جامعیت آن است.

پی نوشت ها :

1 -رک: ابن اسحاق، سیره ابن اسحاق، ص130. تاریخ طبری، ج2، ص44. اقوال دیگری نیز وجود دارد چون: هیجدهم و نوزدهم رمضان، بیست چهارم و بیست و پنجم رمضان. رک: تاریخ طبری، ج2، ص44.

2 - التنبیه والاشراف، ص210. اقوال دیگری نیز گفته شده است از جمله: سوم‌، هشتم، دوازدهم.

3 - ر.ک : قرآن و پیامبر، مقاله سرآغاز بعثت و نزول قرآن، نوشته نگارنده، ص 9 - 15.

4 - بحارالانوار‌، ج18، ص190.

5 - بحارالانوار، ج18، ص189، 190 و 202. وسائل الشیعه‌، کتاب الصوم، باب15.

6 - التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص80. الصحیح من سیره النبی الاعظم، ج1، ص195.

7 - الصحیح من سیره النبی الاعظم، ج1، ص195.

8 - التمهید فی علوم القرآن‌، ج1‌، ص80.

9 - تفسیر کبیر، ج1، ص177. تفسیر کشاف، ج4، ص775.

10 - تفسیر بیضاوی، ج2‌، ص158.

11 - التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص93. الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ج1، ص197.

12 - رک: تفسیر برهان, ج4، 478.

13 - طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، ج5، ص514.

بخش قرآن تبیان


منبع :

سایت حوزه