بهانه ای برای اندیشیدن به مرگ

از امام باقر(علیه السلام) روایت شده که "هر کس هنگام خواب دچار بیم و هراس می شود وقتی وارد بستر خود شد، سوره ناس و فلق و آیة الکرسی را بخواند".

چهره ای از مرگ

«خواب» چهره ضعیفى از «مرگ» است و مرگ نمونه كاملى از «خواب». آنچه پس از تلاش و کار روزانه خستگی مان را برطرف می کند و مایه آرامش می گردد "خواب" است.

قرآن نیز به آن اشاره می کند"و جعلنا نومکم سباتا "و خواب شما را (مایه) آسایش و استراحت قرار دادیم(نبا، 9) و آن را یکی از نشانه های  قدرت الهی می داند: "وَ مِنْ ءَایَتِهِ مَنَامُكم بِالَّیْلِ وَ النهَارِ وَ ابْتِغَاؤُكُم مِّن فَضلِهِ إِنَّ فى ذَلِك لاَیَتٍ لِّقَوْمٍ یَسمَعُونَ "و یكى از آیاتش خوابیدنتان در شب و طلب روزیتان در روز است كه در این، نشانه هایی است براى مردمى كه بشنوند.(روم، 23)

تلاش و کوشش برای برطرف کردن نیازها در طول روز، با استراحت و سكون در شب جبران شده، تا خستگى روزانه برطرف گشته و تجدید قوا گردد.

در خواب اکثر فعالیت هاى جسمانى و بخش مهمى از فعالیت هاى فكرى و مغزى تعطیل است. تنها دستگاه هائى از جسم همانند قلب و ریه و بخشى از فعالیت هاى مغزى كه براى ادامه حیات لازم است به كار خود ادامه مى دهند، آن هم بسیار آرام و آهسته. امام رضا(علیه السلام) می فرمایند: "خواب شهریار مغز است و مایه قوام و نیروی بدن".

این موهبت بزرگ الهى سبب مى شود كه جسم و روح انسان تازه شود، و با خوابیدن كه یك نوع وقفه و تعطیلی كار بدن است، آرامش و رفع خستگى حاصل گردد و نشاط و نیروى تازه اى پیدا شود.

اگر خواب نبود روح و جسم انسان خیلی زود خسته مى شد و پیرى و شكستگى سریع تر به سراغ او مى آمد. به همین دلیل خوب خوابیدن راز سلامت، طول عمر و نشاط جوانى است .

خواب نوعی مرگ است که روح از جسم جدا می شود " اللَّهُ یَتَوَفى الاَنفُس حِینَ مَوْتِهَا وَ الَّتى لَمْ تَمُت فى مَنَامِهَا فَیُمْسِك الَّتى قَضى عَلَیهَا الْمَوْت وَ یُرْسِلُ الاُخْرَى إِلى أَجَلٍ مُّسمًّى إِنَّ فى ذَلِك لاَیَتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَكَّرُونَ"؛ خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض مى‏كند، و ارواحى را كه نمرده‏اند نیز به هنگام خواب مى‏گیرد؛ سپس ارواح كسانى كه فرمان مرگشان را صادر كرده نگه مى‏دارد و ارواح دیگرى را [كه باید زنده بمانند] بازمى‏گرداند تا مهلت معیّن. در این امر نشانه‏هاى روشنى است براى كسانى كه اندیشه مى‏كنند. (زمر ، 42)

نفس انسان غیر از جسم اوست. در هنگام خواب، نفس از بدن جدا مى شود و مستقل از بدن و جداى از آن زندگى مى كند.

مردن و خوابیدن، هر دو قبض روح است. مرگ قبض روحى است كه دیگر برگشتى ندارد، و خواب قبض روحى كه روح دوباره برمی گردد.

بهانه ای برای اندیشیدن به مرگ

شب هنگام که می خوابیم در آستانه مرگ قرار مى گیریم و بهانه ایست برای اندیشیدن به مرگ.

امام باقر (علیه السلام) فرمودند: هیچ كس به خواب نمى رود مگر آنكه نفسش به آسمان عروج مى كند و جانش در بدنش باقى مى ماند و بین نفس و جان او رابطه اى چون شعاع خورشید برقرار است، حال اگر خدا اجازه قبض ارواح را داده باشد، جان هم به سوى نفس مى رود، و اگر اجازه برگشتن روح را داده باشد، نفس به سوى روح مى رود، و این است معناى آیه "اللّه یتوفى الانفس حین موتها...."

پس «خواب» چهره ضعیفى از «مرگ» است و مرگ نمونه كاملى از «خواب». در روایات آمده هنگامی که از خواب بلند می شویم خدا را به سبب برگشت روح شکر کنیم : "اذا قمت باللیل من منامك فقل الحمد لله الذى رد على روحى لاحمده و اعبده " هنگامى كه در شب از خواب بر مى خیزى بگو حمد خدائى را كه روح مرا به من بازگرداند، تا او را حمد و سپاس گویم و عبادت كنم.

در روایتی از امیرالمومنین(علیه السلام) است که فرمودند: مسلمان، جنب نمى خوابد، و جز با طهارت به بستر نمى رود، حتى اگر آب نیافت با خاك تیمم مى كند، چون روح مؤمن در خواب به سوى خداى تعالى بالا مى رود و اگر با طهارت باشد، خدا او را مى پذیرد، و مباركش مى كند، حال اگر اجلش رسیده باشد، او را در گنجینه هاى رحمت خود جاى مى دهد و اگر نرسیده باشد، او را با امینان از ملائكه اش روانه مى كند تا او را به جسدش باز گردانند.

در اسلام درباره قبل از خواب ،نوع خواب  و بیدار شدن از خواب آدابی بیان شده است. درباره آداب قبل از خواب در روایات به خوردن شام سبک، قضای حاجت، مسواک زدن، وضو گرفتن، پناه بردن به قرآن و اذکار سفارش شده است. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: "هر کس طهارت(وضو و ...) بگیرد و سپس به بسترش رود در آن شب بستر او به منزله ی مسجد اوست و اگر یادش آید که وضو ندارد، به همان لحاف خود، هر چه باشد تیمم کند، که اگر چنین کرد پیوسته در نماز و ذکر خداوند باشد."

همچنبن از امام باقر(علیه السلام) روایت شده که "هر کس هنگام خواب دچار بیم و هراس می شود وقتی وارد بستر خود شد، سوره ناس و فلق و آیة الکرسی را بخواند".

درباره نوع خوابیدن امام علی(علیه السلام) فرمودند: " خوابیدن چهار صورت دارد: پیامبران به پشت دراز می کشند و می‌خوابند، اما چشمانشان بیدار و منتظر وحی خداوند است. مؤمن به دست راست و رو به قبله می خوابد. شاهان و شاهزادگان به دست چپ می خوابند، تا غذایی را که می خورند به هضم رسانند و ابلیس و برادران او و هر دیوانه و آفت زده‌ای، روی شکم می خوابد."

درباره بیداری نیز در آیات و روایات بسیار به تهجد و شب زنده داری توصیه شده است. خداوند به پیامبر(صلی الله علیه وآله)می گوید: "وَ مِنَ الَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّك عَسى أَن یَبْعَثَك رَبُّك مَقَاماً محْمُوداً " و پاسى از شب را [از خواب برخیز، و] قرآن [و نماز] بخوان! این یك وظیفه اضافى براى توست؛ امید است پروردگارت تو را به مقامى در خور ستایش برانگیزد.(اسرا ،79) و در سوره مزمل می فرماید: "إِنَّ رَبَّك یَعْلَمُ أَنَّك تَقُومُ أَدْنى مِن ثُلُثىِ الَّیْلِ وَ نِصفَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طائفَةٌ مِّنَ الَّذِینَ مَعَك وَ ..." پروردگارت مى‏داند كه تو و گروهى از آنها كه با تو هستند نزدیك دو سوم از شب یا نصف یا ثلث آن را به پا مى‏خیزند...(مزمل ،20) زیبایی بیداری از خواب، سحرخیزی و شب زنده داری است. امام هادی(علیه السلام) فرمودند: شب زنده داری،خواب را لذت بخش تر می کند.