تبیان، دستیار زندگی
حوزه سامرّا كه نقطه عطفى در تاریخ حوزه هاى علمى تشیع شمرده مى شود، در سایه مدیریت صحیح میرزاى بزرگ شیرازى و به دست یاران مخلص و مصمّمش چون بزرگ محدث قرن اخیر میرزا حسین نورى در اندك زمانى چنان پیشرفت كرد كه توانست تحولات شگرفى را در تاریخ تشیع باعث شود، ح
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

میرزاى بزرگ، احیاگر مکتب سامراء

آیت الله میرزای شیرازی

روزگارى سرزمین سامرّا با وجود آستان قدس عسكریین علیهماالسلام و با آن همه پیشینه تاریخى و... به بوته فراموشى سپرده شده بود و تنها به عنوان یك شهر تاریخى و كهن ، اسمى از آن مطرح بود و بس . شهرى كه روزگارى سه امام معصوم علیهم السلام را در بر داشت و اسمش ‍زینت بخش محافل محدثان و فقیهان بزرگ گشته و شهرتش زمین و زمان را در نوردیده بود، آن روزها جز نام از آن خبرى نبود، سرزمینى كه در گذشته درخشان خود با نام «ناحیه مقدسه» اسمش وِرد زبان ها بود و كوچه عسكرش كوى دلدادگان و آزادگان ، و كعبه كمال جویان و حقیقت طلبان گردیده بود و همیشه چشم ها از هر سوى و دیار به آنجا دوخته و همه منتظر كه چه خبر یا حدیث و روایتى از آن شهر بزرگ خواهد رسید و...

با وجود این همه پیشینه پاك و تابناك ، آن روزها از سامرّاى قدیم صحبتى در میان نبود و دیگر سامرّا را كسى ناحیه مقدسه نمى خواند، بلكه شهرى در دست اغیار اسیر بود. حریم مقدس عسكریین علیهماالسلام خراب آباد گدایان و سیه بختان شده بود، چنان كه گداى سامرّا در زبان ها مَثَل گشت، و مشكل مى شد كسى یافت كه از این همه غربت و غم ، قصه اى در دل نداشته باشد. غبار این غربت چشم هاى شیعیان را آزار مى داد تا این كه سید جلیلى از فقیهان نامدار، قیام كرد و با هجرت خویش از نجف به سامرّا ، شهر را دوباره احیا كرد و غبار غربت از گنبد ملكوتى عسكریین علیهماالسلام زدود و دیده ی دیده وران را معطوف آن آستان مقدس ساخت و به پاس این بزرگداشت چه توفیق هاى بزرگى كه خدا رفیقش ساخت.

هجرت دل

حضرت آیت الله العظمى میرزاى شیرازى كبیر رحمه الله كه به حق مجدد مذهب نامیده شده است و همیشه دل به سوى حضرت دوست داشت و خود را جز غلام خانه زاد حضرت مهدى (عج) نمى دانست . دیار دلدار را خانه خویش ‍ ساخت ، در حقیقت او نبود كه به سوى سامرّا مى شتافت ، بلكه دل پاك و ضمیر روشن و آیینه زلال درونش بود كه او را به كوى دلبر مى كشید و برخلاف كوته نظرانى كه این كار را براى او ضایع كردن خویش مى دانستند. او فكرى دیگر و عشقى برتر و بالاتر از این حرف ها داشت .

میرزاى بزرگ ، كه دلش با مهر مهدى (عج) مهد نور و فضیلت ، خانه خیر و خلوص بود، در سر سوداى عشق داشت و بس . و نمى توانست آستان قدس عسكریین علیهماالسلام و ناحیه مقدسه را در غربت ببیند و آرام نشیند، تنها به راه افتاد و دیار دوست را در پیش گرفت و رفت

آنهایى كه در دایره تنگ و تاریك مقام جویى و ریاست طلبى بودند نمى توانستند این هجرت میرزا را بفهمند و مجبور بودند كه بگویند: آقا چرا نجف را ترك مى كنید اینجا باشید براى شما بهتر است ، حوزه نجف بزرگ است و شما را بزرگ مى كند، چرا حوزه به این بزرگى را ترك مى كنید و سامرّا مى روید، شهرى كه بیشتر مردمش سنى مذهب اند و از این قبیل مقوله ها.

اما میرزاى بزرگ ، كه دلش با مهر مهدى (عج) مهد نور و فضیلت ، خانه خیر و خلوص بود، در سر سوداى عشق داشت و بس . و نمى توانست آستان قدس عسكریین علیهماالسلام و ناحیه مقدسه را در غربت ببیند و آرام نشیند، تنها به راه افتاد و دیار دوست را در پیش گرفت و رفت .

سامرا

سامرّا پیش از مهاجرت

در خصوص سامرّاى پیش از میرزا قدس سره و تأثیر این هجرت در ساختار اجتماعى و فرهنگى آن شهر، چنین مى نویسند:

ورود میرزا به دیار عسكریین علیهماالسلام ، به آن حیات علمى و فرهنگى بخشید و روح تازه اى در كالبد این شهر غریب و مظلوم دمید. قبل از آن ، سامرّا در انحصار اهل سنت بود. میدانى بود براى رقابت عشایر و تعصبات قبایل . شیعه و زوّار امامان امنیت نداشتند و جوار حضرت امام هادى و امام حسن عسكرى علیهماالسلام با فرهنگ شیعى و علوم آن بیگانه بود. آمدن میرزا سبب شد كه این شهر از الطاف الهى بهره مند شود و جویبارى عظیم ، از نهر جارى حوزه و میراث عظیم آن ، در این شهر جریان یابد. طلاب گروه گروه از اقطار عالم اسلام براى كسب دانش به سرزمین مقدس ‍ عسكریین علیهماالسلام سرازیر شدند. محافل علمى و مدارس آیات در آن بر پا شد تا جایى كه به گفته مرحوم حرزالدین :

«هجرت به سامرّا در ایام میرزا، در عرض هجرت به نجف معمول شد و تدریس دروس مقدمات و علوم عالى ، علاوه بر درس میرزا، فراوان شد».

به تعبیر تذكره نویس و مورخ بزرگ شیعى ، مرحوم سید محسن امین :

« در ایام میرزا مركز علمى به سامرّا انتقال یافت ، در نتیجه ، سامرّا به پرورش گاه بزرگان علم و ادب و حدیث و فلسفه تبدیل شد، سامرّا به مركزى علمى و فرهنگى تبدیل شد كه نوابغ بزرگ و بزرگان دانش ‍ را تربیت كرده و نوابغ و استوانه هاى دین از آن فارغ التحصیل شدند ».

نظام آموزشى در حوزه سامرّا

حوزه سامرّا كه نقطه عطفى در تاریخ حوزه هاى علمى تشیع شمرده مى شود، در سایه مدیریت صحیح میرزاى بزرگ شیرازى و به دست یاران مخلص و مصمّمش چون بزرگ محدث قرن اخیر میرزا حسین نورى در اندك زمانى چنان پیشرفت كرد كه توانست تحولات شگرفى را در تاریخ تشیع باعث شود، حتى حوزه هزار ساله نجف اشرف را نیز تحت شعاع قرار دهد و نیروهاى مستعد را گروه گروه وادار به مهاجرت از نجف به سامرّا كند.

در خصوص «نظام آموزشى مكتب سامرّا» تنها به فهرست آن اشاره مى كنیم :

- نظم و آرامش (بر محیط تحصیلى سامرّا نظمى خاص حاكم بود، آرامش تحصیلى براى همه كسانى كه طالب تحصیل بودند فراهم بود، هیچ كس مانع آرامش و آسایش دیگرى نبود، در حسینیه مرحوم میرزا، سه سرداب آماده بود؛ یكى براى كسانى كه خواستار استراحت و تجدید قوا بودند، دیگرى براى اهل مطالعه و سومى براى صحبت و مذاكره و هیچ یك نسبت به دیگرى تعدّى نمى كرد).

- مهربانى به شاگردان و انصاف در بحث .

حوزه سامرّا كه نقطه عطفى در تاریخ حوزه هاى علمى تشیع شمرده مى شود، در سایه مدیریت صحیح میرزاى بزرگ شیرازى و به دست یاران مخلص و مصمّمش چون بزرگ محدث قرن اخیر میرزا حسین نورى در اندك زمانى چنان پیشرفت كرد كه توانست تحولات شگرفى را در تاریخ تشیع باعث شود، حتى حوزه هزار ساله نجف اشرف را نیز تحت شعاع قرار دهد و نیروهاى مستعد را گروه گروه وادار به مهاجرت از نجف به سامرّا كند

-  استادپرورى و رشد شاگردان .

-  تشویق به تقریر و پژوهش .

-  آزاداندیشى و استعدادپرورى (توجه به نظر شاگردان و ایجاد فضاى باز براى تبادل افكار).

-  طرح مباحث اساسى و پرهیز از تطویل هاى بى ثمر.

-  ترویج علوم دیگر و پرهیز از فقه و اصول زدگى صرف .(در حوزه سامرّا تنها فقه و اصول نبود كه تدریس مى شد بلكه به علوم دیگرى چون تفسیر، كلام و عقاید، حدیث شناسى ، تاریخ و توجه به ادعیه و روایت و... به جدّ مطرح بود.)

فتواى تاریخی

ناصرالدین شاه قاجار در سال 1306 ق براى سومین بار رهسپار اروپا گشت تا هر چه بیشتر و بهتر مشغول عیش و نوش هاى شاهانه گردد و در همین سفر تفریحى بود كه امتیاز انحصار خرید و فروش توتون و تنباكوى ایران و صدور آن به خارج را براى مدت 50 سال به شركت انگلیسى رژى داد، این قرارداد ننگین استعمارى چنان خفت بار بود كه مردم بویژه علماى آگاه و بیدار كشور را به قیام واداشت و چنان بود كه یكى پس از دیگرى به هر طریقى كه ممكن بود حوزه سامرّا را كه آن روز خانه امید و پناهگاه مسلمانان بود، به یارى طلبیدند، تا این كه «میرزاى بزرگ»، مرجع کبیر و زعیم حوزه سامرّا، پس از مكاتبات و رفت و آمدهاى بسیار با ناصرالدین شاه، در نهایت فتواى تاریخی خود را در تحریم تنباكو صادر كرد و با این كار خداپسندانه ، تمام رشته هاى استعمارگران و خودفروختگان را پنبه كرد...

یادش گرامی و راهش پُر رهرو باد.

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان


منبع: کتاب «چهره هاى درخشان سامرّاء»، حجة الاسلام شیخ ‌على ربانى خلخالى.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.