جويباري از بهشت (در فضيلت ماه رجب)

غلامرضا گلي زواره

ايّام مقدّس
اگرچه اجزاء زمان همانند يكديگرند، خداوند متعال برخي امور يكسان را از طريق اعطاي حرمت و قداستِ افزونتري به آنها، از ويژگي خاصّي برخوردار ساخته كه ديگر امور از اين خصوصيت بي‏بهره‏اند، امتياز دادن به پاره‏اي از ماهها به لحاظ برخورداري اين ايام از حرمتي بيشتر، از آن جهت است كه خداوند متعال حرمت را در اين اوقات سخت‏تر و ناخوشايندتر از هتك حرمت در ساير ماهها مقدّر فرموده كه عصيان در برابر حق و ارتكاب گناه در چنين ايامي مجازاتي شديدتر در پي داشته و اعمال حسنه در آنها پاداشي دو چندان را براي صاحبش به ارمغان مي‏آورد، برخي مؤمنان و وارستگان به درك و حرمت نهادن چنين اوقاتي شائقند و سعي بر آن دارند كه از طريق ذكر، عبادت و دعا اين مقطع از زمان را احيا كرده و در واقع يك تمايل دروني براي برخورداري از فضائل چنين لحظاتي گرانبها را در خود احساس مي‏نمايند و به شكوفايي آن مبادرت مي‏ورزند، وقتي خداوند متعال خواستار آن است كه با بنده خود از در دوستي و عاطفه درآيد او را در اوقات و فرصت هاي پرفضيلت با اعمالي برتر، والا و شايسته مشغول مي‏نمايد بنابراين آن كه آهنگ دريافت مهر الهي را در اعماق قلب خويش مي‏پروراند ضرورت دارد تمام توان خويش را به كار گيرد تا در چنين اوقات فروزاني در غفلت به سر نبرد چرا كه چنان اوقات شريفي موسم خيرات و سوداگري‏هايي است كه منافع فراواني را براي او به دنبال مي‏آورد، در غير اين صورت از پيروزي و رستگاري محروم مي‏ماند و از قافله پرهيزگاران فاصله مي‏گيرد.

رشته رحمت

هفتمين ماه از سال هجري قمري رجب نام دارد كه نبايد فضيلت آن را به بوته فراموشي سپرد زيرا در ميان ماههاي دوازده‏گانه تنها و بدون ائتلاف با ماههاي ديگر از حرمت و قداست برخوردار مي‏باشد، در واقع چهار ماه در قرآن كريم با تعبير «حُرُم»1 يعني برخوردار از حرمت ياد شده است كه يكي از آنها فرد است كه رجب نام دارد و در آن قتال و كشتار حرام مي‏باشد. رسول اكرم(ص) فرموده‏اند: «رجب ماه بزرگ خداست و هيچ ماهي در حرمت و فضيلت به پايه آن نمي‏رسد و قتال با كافران در اين ماه حرام است، آگاه باشيد كه رجب ماه پروردگار است و شعبان ماه من و ماه رمضان ماه امت من است و اگر كسي در ماه رجب حتي يك روز روزه بدارد خدا را از خود خشنود ساخته و خشم الهي از او دور مي‏گردد.»2
امام هفتم(ع) فرموده‏اند: رجب نام نهري است در بهشت كه از شير، سفيدتر و از عسل، شيرين‏تر است؛ هر كس يك روز از آن را روزه بدارد خداوند از آن نهر به او بياشامد.3 از امام صادق(ع) نقل شده كه حضرت محمد(ص) فرمود: رجب ماه استغفار امّت من است، پس در اين ماه طلب آمرزش كنيد كه خداوند آمرزنده و مهربان است و رجب را «اصبّ» مي‏گويند زيرا كه رحمت خداوند در اين ماه بر امت من بسيار ريخته مي‏شود پس بسيار بگوئيد استغفر الله و اسئله التّوبة4.

اعراب وقتي كه درياها موّاج مي‏شد، رودها جاري مي‏گرديد و درختان رشد و نمو مي‏كرد مي‏گفتند موسم رجب است و آن را تعظيم مي‏نمودند و طي آن از جنگ و خونريزي اجتناب مي‏نمودند و «رجبته ترجيبا» به معناي بزرگداشت مي‏باشد و اين ماه را به «مُضَر» اضافه مي‏كردند و مي‏گفتند: «رجب مُضَر» زيرا قبيله «مُضَر» بيش از ساير قبايل به اين ماه حرمت مي‏نهادند.5 در روايات منقول از پيامبر اكرم(ص) و اهل بيت(ع) نام هايي براي «رجب» ذكر شده است از جمله آنها «رجب الفرد الاصب» مي‏باشد، زيرا در اين ماه رحمت الهي همچون باراني كه از آسمان مي‏آيد بر بندگانش فرو مي‏ريزد، به اين ماه «اَصَمّ» هم گفته‏اند زيرا از نظر فضيلت كمتر ماهي به آن مي‏رسد و حتي در زمان جاهليت مورد تعظيم و احترام
* امام علي(ع):

««ايّاكَ وَ مُصادَقَةَ الاَحْمَقِ، فَاِنَّهُ يُريدُ اَنْ يَنْفَعَكَ فَيَضُرُّكَ» (نهج البلاغه، حكمت 38)
از رفاقت با نادان بپرهيز، زيرا مي‏خواهد به تو نفع برساند (اما) زيان مي‏رساند.

اعراب بوده و حرمت آن را نگه مي‏داشته‏اند. رجب به «شهر الاستغفار» هم معروف است زيرا در اين زمان عباد خداوند با طلب آمرزش و مغفرت از سيئات فاصله مي‏گيرند و به رحمت الهي نزديك مي‏شوند و در واقع در اين جويبار روح و روان خويش را از هرگونه آلودگي منزّه ساخته و رذائل و خباثت‏ها را از قلب خود مي‏زدايند، در برخي منابع روايي اين ماه را «شهر اميرالمؤمنين(ع)» ناميده‏اند يعني ماه ولايت زيرا در سيزدهم رجب ولادت آن امام متقين و پيشواي پرهيزگاران روي داده است همچنان كه شعبان را ماه رسول خدا(ص) و رمضان را ماه خدا گفته‏اند، رجب را «حبل الهي» نيز ناميده‏اند، زيرا ريسمان رحمت الهي و لطف ربوبي براي بندگان از عالم ملكوت آويخته مي‏شود تا هر كس بخواهد توسط آن به مقام قرب راهي يابد،6 از خاتم رسولان روايت شده است: خداوند را در آسمان هفتم فرشته‏اي به نام «داعي» است، هرگاه ماه رجب فرا برسد در تمامي ليالي آن از آغاز تا بامداد اين ملك چنين ندا مي‏دهد: ذاكران، مطيعان، مستغفران، توبه جويان، مژده، مژده، بشارت، بشارت، من مأنوس با كسي هستم كه با من همنشين شود و مطيع كسي هستم كه از من پيروي كند، بخشنده آنم كه از من طلب بخشش كند، ماه من است و بنده، بنده من و رحمت، رحمت من است، هر كس مرا در اين ماه بخواند او را اجابت مي‏كنم و هر فردي كه از من چيزي بخواهد خواسته‏اش را برآورده مي‏نمايم، هر كس از من راه بخواهد، هدايتش مي‏نمايم، اين ماه را رشته پيوند ميان خود و بندگانم قرار داده‏ام، هر كه بدان دست يازد، به من رسد.7

اوقات مراقبت

ماه رجب حاوي ارزشهايي معنوي و فوايد ملكوتي است كه متأسفانه به تدريج سنت حسنه توجه به قداست ايام سال در نزد مردم كم مي‏شود و رو به تحليل مي‏رود، در گذشته در زندگي مردم و بخصوص اهل ايمان و تقوا اين آداب روحاني جاري و ساري بود و كودكان و فرزندان با انس نسبت به چنين مواقعي تربيت مي‏شدند و طراوت و عطر اذكار و عبادات و مراسم معنوي ماه رجب با رگ و پوست خانواده‏ها عجين مي‏گشت، اصولاً اين كه دارد ماه رجب فرا مي‏رسد مشخص بود، گويي به استقبال آن مي‏رفتند و براي چنين موسمي لحظه شماري مي‏كردند، براي رؤيت ماه در شب اول مي‏كوشيدند و اهل محل با شادماني ضمن احوالپرسي عادي تأكيد مي‏كردند ماه رجب آمد، اعمالش را بجا آوريد. در واقع ماه رجب و شعبان مقدمات و پيش درآمدهاي ماه مبارك رمضان هستند. استاد شهيد آية الله مرتضي مطهري ذيل تفسير سوره ملك مي‏گويد: «ما كه بچه بوديم در منزل خود ما ـ من از هفت و هشت سالگي كاملاً يادم است ـ اصلاً اين كه ماه رجب دارد مي‏آيد مشخص بود، مي‏گفتند يك هفته به ماه رجب مانده... سه روز مانده، امشب احتمالاً اول ماه رجب است برويم براي استهلال در مسجد كه جمع مي‏شدند همه صحبت‏ها از آمدن ماه رجب بود... من از بچگي اين را مي‏ديدم، مرحوم ابوي ما و مرحوم والده ما غير از اول و آخر ماه رجب و غير از ايام البيض، پنج شنبه‏ها و جمعه‏ها روزه بودند و بلكه مرحوم ابوي ما در بعضي از سال‏ها دو ماه رجب و شعبان را پيوسته روزه مي‏گرفتند و به ماه مبارك رمضان متصل مي‏كردند... اصلاً اين ماه، ماه استغفار و توبه وعبادت است...»8
پوينده طريق بندگي و سالك راه ملكوت و رهسپار وادي معرفت و چشم انتظار بهار طاعت و مشتاق دعا و مناجات و مسئلت كه شير روز و زاهدي در دل ظلمت است و با اقليم توحيد آشنايي دارد و از جام محبت و دلدادگي جرعه هايي جانبخش نوشيده و طالب قرب، كرامت، تعالي و فضيلت مي‏باشد گاه رسيدن پربركت سال همچون رجب، شعبان و رمضان همچون انسان هايي تشنه و مشتاق در انتظار گمشده آشناي خود در اين مواقع بسر مي‏برد تا از آب گوارا و نوشين حيات و معنويت سيراب شده و روح و روان خود را جاني نوين و طيّب و طاهر ببخشد و با نظافت خانه دل و آراستن درون، خود را براي ميهماني خدا و درك ليلة‏القدر ماه مبارك مهيّا كند. آنان كه در وادي مراقبه و شهود در محضر خداي متعال گام برمي‏دارند چه خوب قدر چنين ايامي را مي‏دانند و بسيار سخت‏تر و هوشيارتر و جدي‏تر از دنياطلبان كه به دنبال آن هستند تا مبادا سودي فاني و متاعي ارزاني از اين نشئه از دستشان بيرون رود، مراقبند تا نكند نفعي باقي و تجارتي راقي براي آخرت، از كفشان ربوده گردد كه زيان و نقصان را در اين مي‏بينند از اين روست كه حضرت امام خميني در چنين مناسبت هايي عنايت افزونتري به خلوت و انس با خداي بي‏همتا و دوري از اغيار و كثرت اين ديار نشان مي‏دادند.

بر كسي كه مي‏خواهد به تصفيه درون بپردازد لازم است كه براي دستيابي به خرسندي خداوند تمامي توش و توان خود را به كار گيرد و براي خالص نمودن اعمال و احوال خويش و مصون نگه داشتن آنها از هر گزندي، در ايام ماه رجب مبادرت ورزد كه اگر بنده‏اي به اندك عملي به اين شيوه و با اين خصوصيات توفيق يابد او را كفايت مي‏كند زيرا پاداشي كه پروردگار براي عمل ناب و عاري از آلودگي خودخواهي و شرك و نفاق، در نظر گرفته از حساب و شماره بيرون است.

عروج معنوي

نماز راستين و نيز باطن اين عبادت به روح آدمي صعود مي‏دهد چنانچه در منابع روايي نماز معراج مؤمن معرفي شده است اما بجا آوردن اين فريضه در ماه رجب ترقي معنوي آدمي را مضاعف مي‏سازد و موجب مي‏شود كه او با موفقيت افزون‏تري از نردبان آسمان بالا رود و با عرشيان و قدسيان مأنوس گردد، رسول اكرم(ص) فرمود: هر كس در ماه رجب شصت ركعت نماز به جاي آورد، هر شب دو ركعت و در هر ركعت يك بار حمد و سه بار قل يا ايها الكافرون و يك بار قل هو الله احد را بخواند و پس از سلام دستها را بالا ببرد و دعايي را كه سفارش شده زمزمه كند.9 پس از اقامه اين نمازها سزاوار است كه تا وقت فرارسيدن نماز شب به اموري بپردازد كه با حال روحي او انطباق داشته باشد و آن گاه نماز شب به جاي آورد و پس از ركعت هشتم به سجده رود و در اين حال دعايي را كه در كتاب اقبال الاعمال به نقل از امام معصوم(ع) آمده بخواند و از مضامين آن غافل نماند و پس از نماز وتر نيز دعايي را كه در مأخذ ياد شده درج شده زمزمه كند.10
سيّد بن طاووس در كتاب معروف خود، اقبال الاعمال، از رسول اكرم(ص) روايت كرده كه آن حضرت فرموده‏اند هر كه در ماه رجب يك روز روزه بدارد و چهار ركعت نماز گزارد و درركعت اول صد مرتبه آية‏الكرسي و در ركعت دوم دويست مرتبه قل هو الله احد، مرگش فرا نخواهد رسيد تا آن كه جاي خود را در بهشت مشاهده كند و يا برايش اين جايگاه رفيع را ببينند.11

تمرين تزكيه

فضيلت‏ها و ثواب هايي كه براي روزه داري در ماه رجب ذكر شده آنقدر زياد و قابل عنايت مي‏باشد كه غفلت از آن با خسراني مبين توأم است، ابن بابويه (شيخ صدوق) به سند معتبر از سالم روايت كرده كه گفت: به محضر امام صادق(ع) مشرّف شدم در حالي كه چند روز به اواخر ماه رجب مانده بود، چون نظر آن حضرت بر من افتاد، فرمودند: آيا در اين ماه روزه گرفته‏اي؟ عرض كردم: نه، فرمودند آنقدر ثواب را از دست داده‏اي كه اندازه‏اش را جز خداوند نمي‏داند همانا اين ماهي است كه خداوند آن را بر ايام ديگر فضيلت داده و حرمت آن را عظيم نموده و براي روزه داران آن كرامتش را واجب گردانيده است، عرض كردم: يابن رسول الله (ص) اگر در اوقات باقي مانده روزه بدارم آيا به برخي از ثواب‏هاي روزه داران مي‏رسم؟ فرمودند: اي سالم، هر كس يك روز از آخر اين ماه را روزه بدارد خداوند او را از شدت سكرات مرگ، هراس بعد از موت و از عذاب قبر مصون گرداند، و كسي كه دو روز آخر رجب را صائم باشد بر صراط به سهولت عبور كند و آن فردي كه سه روز از آخر اين ماه را روزه بدارد از وحشت روز قيامت و از هول و هراس آن روز ايمن گردد و مجوّز بيزاري از آتش دوزخ را به وي بدهند.12 حضرت امام كاظم(ع) فرموده‏اند: هر كس يك روز از ماه رجب را روزه بدارد آتش جهنم از او فاصله مي‏گيرد و هر كس سه روز آن را روزه بگيرد بهشت بر او واجب مي‏شود.13 و در روايتي ديگر از رسول اكرم(ص) نقل شده كه هر كس تمامي روزهاي رجب را روزه بدارد سروش آسماني چنين مژده‏اش مي‏دهد: بنده خدا گذشته هايت همه بخشوده شد، اينك كار خويش را از نو شروع كن... در فرازي از اين روايت آمده است كه از آن حضرت پرسيدند اگر كسي به هر عذر پذيرفته‏اي نتواند آن را روزه دارد از چه راهي مي‏تواند به چنين پاداشي دست يابد؟ فرمود: اگر به جاي هر روزه ناني صدقه دهد به همين پاداش بلكه بيش از آن خواهد رسيد، ثوابي كه اگر همه آسمانيان و اهل زمين براي اندازه‏گيري آن اجتماع كنند حتي يك دهم آن را نمي‏توانند احصي كنند.14
متفكر شهيد آية الله مطهّري خاطر نشان نموده است: يادم است در ماه مبارك رجب در سال 1321 هـ.ش ـ كه تابستان بود و به اصفهان رفته بوديم ـ مي‏رفتيم به درس آقاي حاج آقا رحيم ارباب... كه از بزرگان هستند من اين ذكر را اول بار از اين مرد شنيدم (ذكري كه در سطور بالا آن را درج كرديم)، مي‏ديدم كه خيلي كند صحبت مي‏كند و ا ذكار را بالخصوص خيلي با تأنّي و حضور قلب مي‏گويد... مي‏ديدم اين مرد مرتّب اينها را مي‏گفت، چون پيرمرد بود و نمي‏توانست روزه بگيرد آن را با اين (ذكر) جبران مي‏كرد و باز يادم نمي‏رود كه در همان سال‏ها روز بيست و پنجم رجب بود... ما در مدرسه نيماورد اصفهان بوديم، بعد از ظهر بود، خوابيده بوديم، از خواب كه بيدار شديم يك وقت صداي مرحوم حاج ميرزا علي آقا شيرازي15 را شنيدم، ما در آن مدرسه غريبه بوديم، به عنوان تابستان رفته بوديم ولي طلبه‏هاي آن مدرسه به دفعات از ايشان خواهش كرده بودند، آمده بود براي طلبه‏ها موعظه مي‏كرد و بعد هم ذكر مصيبت، حديث دارد كه در قيامت فرياد مي‏كشند: «أينَ الرّجبيّون» رجبيون كجايند! اين مرد با همان آهنگي كه داشت و با آن حال و روحي كه داشت اين تعبير را به كار برد: آن وقتي كه بگويند: أينَ الرّجبيون و ما در پيشگاه پروردگار شرمسار باشيم در ماه رجب هيچ چيز نداشته باشيم و اصلاً جزء رجبيون شمرده نشويم، چه خواهيم كرد؟ غرض اين است: اين ماه، ماه استغفار و عبادت و روزه است و اين سنت‏ها در ميان ما به كلي دارد فراموش مي‏شود، ماه رجب مي‏آيد بزرگهايمان [متوجه نمي‏شوند] تا چه رسد به بچه‏ها كم كم اگر به بچه‏ها بگوئيم ماههاي قمري را از محرم تا ذي الحجه بشمار نمي‏توانند، اصلاً فراموش مي‏كنند كه چنين ماههايي هم وجود داشتها است، ولي به هر حال تكليف هرگز از ما ساقط نمي‏شود.16
از اعمال مهم و ارزشمند ماه رجب خواندن اذكار و ادعيه‏اي است كه از سوي معصومين روايت گرديده است. به پيروي از امام سجاد(ع) در همه اين ماه در سجده‏ها خواندن دعاي: عَظُمَ الذنبُ مِن عبدِك فليَحْسُن العَفوُ من عندك تأكيد شده است و نيز هر صبح و شام پس از هر نماز خواندن دعاي: يا مَنْ ارجُوه لِكُلّ خير... توصيه گرديده است فضيلت زيارت خانه خدا و زيارت قبور اهل بيت(ع) خصوصا زيارت حضرت امام‏رضا(ع) در ماه رجب بسيار زياد است.17 شيخ مفيد گفته است: عمره رجبيه فضيلت بسياري دارد و در فضائل آن روايات فراوان وارد شده است، امام صادق(ع) فرمودند: عمره بر مردم واجب است مثل حج و افضل عمره، عمره رجب است.18 هم چنين خواندن زيارت امام حسين(ع) در آغاز و ميان اين ماه توصيه شده است19 در چند روايت نيز بيان شده كه زيارت امام رضا(ع) در ماه رجب مي‏باشد.

دعاي رجبيّه از جمله ادعيه كوتاه و مختصر، اما عميق و پرمعناست كه از ناحيه مقدسه امام مهدي(عج) صادر شده است امام عصر در آغاز توقيع شريف خطاب به ابوجعفر محمد بن عثمان بن سعيد ـ نايب خاص آن حضرت ـ دستور فرمودند كه شيعه در هر روز از ايام ماه رجب اين دعا را بخواند.20 زيارت رجبيّه نيز از ناحيه مقدسه حضرت حجة‏بن‏الحسن العسكري صادر شده و شيخ طوسي از ابوالقاسم حسين بن روح ـ نايب خاص حضرت مهدي (عج) ـ روايت كرده كه فرمود زيارت كن در مشهد هر امامي كه باشي آن پيشوا را در ماه رجب به اين زيارت.21

فرازهاي فضيلت

شب اول ماه رجب بسيار شريف است و از حضرت رسول اكرم(ص) روايت شده كه هر كه درك كند اين ماه را، و در اول، وسط و آخر آن غسل كند، از گناهان بيرون مي‏آيد، زيارت حضرت امام حسين(ع) هم توصيه شده و نيز اقامه بيست ركعت نماز، بعد از نماز مغرب به ترتيبي كه در كتب ادعيه ذكر شده نيز مورد تأكيد قرار گرفته و شيخ طوسي در «مصباح المتهجد» روايت كرده است از ابوالبختري وهب بن وهب از امام صادق(ع) از جدّش حضرت علي(ع) كه آن امام را خوش مي‏آمد كه خود را در چهار شب در حال احياء نگه دارد كه يكي از آن شب‏ها، اولين شب رجب بود، خواندن دعاهاي ويژه به هنگام ديدن ماه رجب چيزي است كه درباره آن سفارش شده است، بجاست كه سالك طريق حق در اين دعا شعبان و رمضان را هم به ياد آورد و از خداوند بخواهد تا او را آمادگي و توانايي بدهد تا آن دو ماه را به شايستگي پذيرا شود و حق آنها را ادا كند.22 روزه گرفتن در اولين روز اين ماه نيز ثواب بسياري دارد و روايت شده كه حضرت نوح(ع) در اين روز به كشتي سوار گرديد و دستور داد كساني كه با او همراهند روزه بگيرند، علاوه بر آن به جاي آوردن نماز سلمان و خواندن دعاهايي ويژه كه در كتاب «اقبال الاعمال» آمده است، از مهمترين اعمال اين روز است.

اگر نخستين شب رجب، شب جمعه باشد «ليلة الرغائب» نام دارد كه سزاوار است اعمال آن به جاي آورده شود، از مصطفاي پيامبران حضرت محمد(ص) روايت شده كه آن حضرت فرمودند از نخستين شب جمعه رجب غافل نمانيد كه فرشتگان آن را ليلة‏الرغائب ناميده‏اند، آنگاه كه يك سوم اين شب سير مي‏شود ملائكه در كعبه و اطرافش اجتماع مي‏كنند در اين حال خداوند بدانان فرمايد: فرشتگان من چه خواسته‏اي داريد؟ جواب مي‏دهند: تقاضاي ما اين است كه بر روزه داران رجب ببخشايي، خداوند مي‏فرمايد: بخشيدم. رجب طلايه‏دار انس و محبت با خداي يكتاست و حضرت امام محمد باقر(ع) طليعه آن ماه خجسته، آفتاب دين ودانش از مطلع رجب جان افسردگان خاكي را گرمي روحاني مي‏افزايد، كيست كه با ماه رجب انسي داشته باشد و پنجمين فروغ امامت را نشناسد و كيست كه امام رجب را اقتدا كرده باشد و ماه امام را درنيافته باشد، در روز جمعه نخستين روز ماه رجب سال 57 هجري كودكي در مدينه ديده به جهان گشود كه او را محمد ناميدند و ابوجعفر كنيه و باقرالعلوم لقبش بود و به هنگام تولد او هاله‏اي از شكوه و عظمت اين نوزاد نوراني را فرا گرفت.23
در روز سوم رجب سال 254 هجري حضرت امام هادي(ع) پس از 33 سال مجاهدت علمي و فرهنگي و صيانت از ديانت در حالي كه 41 سال و چند ماه از عمر بابركتش مي‏گذشت با دسيسه معتز عباسي توسط سمّ به شهادت رسيد و پس از آن كه امام عسكري(ع) بر پدر خود نماز گذارد پيكر پاك آن حضرت در خانه‏اش در سامرا دفن گرديد كه بارگاه مباركشان در نهايت بلندپايگي و درخشندگي تا امروز به آسمان فخر مي‏فروشد.24
نسيم صبح جمعه دهم رجب سال 195 هجري مي‏وزد و مشعلي دوباره در راهبري عاشقان ولايت گشوده مي‏شود، حياتي سراسر بخشش و كرامت جهان را در بر مي‏گيرد و جوادالائمه آن چراغ عالم‏افروز تقوا و احسان بر عرصه جهان قدم مي‏نهد، گويي كه تمام كائنات به اين وجود ملكوتي حسرت مي‏برند و ملائكه براي تماشاي سيماي سرشار از معنويت او صف بسته‏اند، جلوه‏اي از اشراق انوار هدايت بر طالبان كمال پرتو افشاني مي‏كند چه اين كه نوري از درون نوري ديگر پديد آمده است و توسط آن منازل معرفت الهي گشوده مي‏شود حضرت امام رضا(ع) خطاب به شيعيان پس از ولادت فرزندشان فرمودند: خداوند فرزندي نصيبم كرد كه همچون موسي بن عمران شكافنده درياهاست و مادرشان به سان مادر عيسي پاك و مقدّس است ولي او به ظلم كشته مي‏شود، به طوري كه فرشتگان آسمان بر او مي‏گريند و خداوند بر دشمن او و هر كس كه به وي ستم نمايد غضب مي‏كند و به عذاب اليم گرفتار مي‏نمايد.25
مستحب است در شب سيزدهم رجب انسان دو ركعت نماز بخواند كه در هر ركعت آن حمد يك مرتبه و سوره ياسين و تبارك الملك و توحيد بخواند. روز جمعه سيزدهم رجب، سال سي بعد از حادثه عام‏الفيل فاطمه بنت اسد در خانه كعبه فرزندي را به دنيا آورد كه عرشيان و قدسيان از اين بابت در موجي از شعف و شادي فرو رفتند و اهل زمين در حيرت قرار گرفته، نوزادي كه شيوه ولادتش نقطه عطفي در سير تاريخي بشر پديد آورد و خداوند در آن حد برايش اعتبار قائل گرديد كه در حريم مطهر خود او را پاك به دنيا آورد ولياقت آن را داشت كه از خدا نيز نامي گيرد و «علي» ناميده مي‏شود. شأن و شكوه و حق و حقوق هر روز با ميزان ظهور الطاف و عنايات الهي در آن سنجيده مي‏شود و در سيزده رجب با ولادت حضرت علي(ع) لطف الهي در پايه‏اي تجلي كرده كه به راستي توصيف آن بلكه درك و دريافت آن از توان ما بيرون است زيرا ولايت آن بزرگوار ركن ايمان بلكه روح ايمان است، پس بجاست كه شيعيان روز تولد آن پيشواي پرهيزگاران و تقسيم كننده بهشت و دوزخ و پناه محرومان را عيد بزرگ خود بشمارند و بالاترين شأن و شكوه را براي آن قائل شوند و خداوند را در برابر چنين نعمتي سپاس گويند. خوشا به حال كساني كه در چنين ايام پربركتي در كنار كعبه يعني زادگاه حضرت علي(ع) به انجام مراسم عمره توفيق يابند و در زادروز مولود كعبه به نشانه ارج نهادن بر پايمردي قهرمان توحيد، پروانه وار بر گرد سمبل توحيد طواف كنند .

روز سيزدهم رجب نخستين روز از «ايام البيض» است كه تا روز پانزدهم ادامه دارد و چون ماه از آغاز تا پايان اين ايام به درستي مي‏درخشد بدين عنوان شهرت يافته است.26 ثواب بسياري براي روزه‏داري در ايام البيض وارد شده و اگر كسي بخواهد عمل امّ داوود را به جاي آورد بايد اين روز را صائم باشد، اعتكاف در اين سه روز فضيلت دارد و رسول اكرم (ص) فرموده‏اند: هر كس از روي ايمان و براي رسيدن به ثواب معتكف شود، گناهانش آمرزيده مي‏گردد.27
در كتاب «اقبال الاعمال» آمده است حضرت آدم از خداوند پرسيد خدايا محبوب‏ترين روزها و گرامي‏ترين زمان‏ها نزد تو كدامند؟ خداوند به وي وحي كرد: محبوب‏ترين روزها نزد من پانزدهم رجب است، اي آدم در اين روز بكوش تا با قرباني كردن، ميهماني دادن، روزه داشتن، نيايش كردن، بخشش خواستن و لا اله الاّ الله گفتن به من تقرّب جويي، چنين تقدير كرده‏ام كه فرزندي از احفاد تو را به پيامبري برانگيزم و روز نيمه رجب را به او و امتش اختصاص دهم كه در آن روز چيزي از من نخواهند جز آن كه بدانان ببخشم... حال كه نيمه رجب چنين شكوهي دارد بر سالك عاقل است كه به خود آيد و چنين فرصت خوبي را براي درمان گناهان گذشته‏اش و براي جبران اوقات از دست رفته‏اش غنيمت بشمرد و آن را به آساني از دست ندهد و بكوشد تا با اخلاص در يك روز خرابي‏هاي عمر را بازسازد. خواندن دعاي استفتاح (عمل ام داوود) با همه شطر و شرطهايش، زيارت امام حسين، به جاي آوردن چهار ركعت نمازي كه حضرت امير(ع) در اين روز به جاي مي‏آورد و پس از آن خواندن دعاي يا مذلّ كل جبّار و سپس نيازهاي خود را از خدا خواستن، به جاي آوردن نيمه دوم نماز سلمان، صلوات بر پيامبر اكرم(ص) فرستادن، روز مذكور را با توسل به اولياي الهي به پايان بردن از جمله اعمال اين زمان است.28
ناگفته نماند كه 15 رجب آغاز مهاجرت مسلمانان مكه به حبشه در سال پنجم بعثت است و در همين روز بود كه قبله مسلمانان از بيت‏المقدس به جانب بيت الله الحرام و خانه كعبه تغيير يافت. در 15 رجب سال 62 هجري حضرت زينب كبري(س) رحلت يافت همان بانويي كه استوار و مقاوم به دفاع از حق و تهاجم به ستم پرداخت و ناروايي امويان را افشا نمود و با تازيانه كلماتش در دل كارگزاران يزيد هراس افكند، كوله بار اسارت را بر دوش كشيد و كارواني را كه لطف خدا بدرقه آن بود از شهري به شهري ديگر هدايت كرد و در صيانت از نهضت عاشورا كوشيد بانويي كه به هيچ ذلتي تن نداد و نمونه آشكاري از انسانيت و پرهيزگاري گشت و در رسانيدن پيام امام سوم كوتاهي نكرد.

در روز 25 رجب سال 183 هـ.ق هفتمين فروغ امامت توسط هارون ـ خليفه عباسي ـ به شهادت رسيد و بدين گونه فروغي فروزان پس از سال‏هاي متمادي تحمل حبس و شكنجه و فشارهاي سياسي و مجاهدت‏هاي ارزشمند در مسير انسان سازي جامعه اسلامي، عبد صالحي با چنگال انسان فاجري در بارگاه قدس و ملكوت آرام گرفت.

شب و روز بيست و هفتم رجب يكي از شب‏ها و روزهاي بسيار ارجمند و بلكه ارزشمندترين شب و روز سال در كتاب «اقبال الاعمال» از امام جواد روايت شده است كه آن حضرت فرمود: در رجب شبي است كه براي مردم از هر چه آفتاب بر آن تابيده بهتر است و آن شب بيست و هفتم اين ماه است كه فرداي آن روز بعثت پيامبر روي داد و به جاي آوردن اعمال ويژه آن پاداش برابر شصت سال عبادت دارد.29
در روز 27 رجب نفخه‏اي آسماني همراز روحي گشته كه با عالم ملكوت انس دارد، ستاره‏اي كه با طلوعش آتشكده‏ها را به دست فنا سپرد و كنگره‏هاي كاخ استبداد كسري را فرو ريخت، اينك پيام رسالت را نجوا مي‏كند راهي از نور در امتداد آسمان تا زمين مكه و افق تا افق فرشتگان صف در صف ايستاده‏اند و غار حرا در هاله‏اي از نور با خورشيدي در ميان، جبرئيل آرام بر زمين گام مي‏گذارد، نبض زمان تند مي‏زند، شب مي‏گريزد و چلچراغ دستي به استقبال مي‏گشايد. سرانجام روز موعود فرارسيد و وعده‏هاي الهي تحقق يافت، بعثت پيامبر اسلام همچون آذرخشي كوير منحط و خفقان گرفته انسانيت را پرتو افشاني نمود و طليعه وحي با فرمان قاطع «إقرأ» نمودار گشت و موجي از نور الوهيت در غار حرا برخاست و جام جان پيامبراكرم(ص) را لبريز از معنويت و روانش را از انوار معرفت مبتهج نمود. در كتب ادعيه اعمالي از قبيل روزه داري، غسل كردن، زيارت حضرت رسول(ص) و حضرت علي(ع) و به جاي آوردن دوازده ركعت نماز قبل از ظهر، خواندن دعاي: «يا مَن اَمَر بالعفو و التجاوز...» توسل به معصومين براي اين روز ذكر شده است كه به جاي آوردن آن ثوابي عظيم دارد. در آخرين روز ماه رجب ضرورت دارد كه سالك طريق عبوديت اعمال و عبادات يك ماهه خودش را به خداي واگذارد و عذرخواهانه زبان به پوزش بگشايد و از پيشگاه پيامبران و امامان توسل جويد و آنان را شفيع خويش سازد و نيمه سوم نماز سلمان را به جاي آورد.30

1- اشاره است به آيه 36 از سوره توبه: منها اربعة حُرُم...

2- فضائل الاشهر الثلاثه، ابن بابويه قمي، تحقيق غلامرضا عرفانيان، ص24.

3- بحارالانوار، علامه مجلسي، ج97، ص37.

4- مفاتيح الجنان، ص228.

5- فصلنامه ميقات حج، سال چهاردهم، شماره 16، تابستان 1375، ص22 و 23.

6- در اين مورد بنگريد به كتاب بحارالانوار، ج97، ص26 ـ 55؛ تحف‏العقول ابن سعيد حراني، ص304 ـ 511.

7- المراقبات في اعمال السنة، ميرزا جواد ملكي تبريزي، (متن ترجمه) ص70.

8- آشنايي با قرآن، شهيد مطهري، ج8، ص233.

9- اين دعا در مآخذ قبل و نيز آثاري چون اقبال الاعمال ؛ تحفه حلواني و مفاتيح الجنان آمده است.

10- المراقبات، ص78 ـ 79.

11- مفاتيح الجنان، ص24.

12- فضائل الاشهر الثلاثة ابن بابويه قمي، ص18.

13- بحارالانوار، ج97، ص37، مأخذ قبل، ص23.

14- امالي شيخ صدوق، ترجمه آيت الله كمره‏اي، ص539 ـ 540.

15- در خصوص شرح حال اين عالم وارسته و استاد اخلاق نگاه كنيد به كتاب ناصح صالح از نگارنده.

16- آشنايي با قرآن، ج8، ص234 ـ 235.

17- مستدرك الوسايل، ميرزا حسين نوري، ج8، ص7.

18- شرح زيارت رجبيه، شيخ محمد باقر بيرجندي، ص129 ـ 130.

19- المراقبات، ص108.

20- شيخ طوسي در مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، سيد بن طاووس در اقبال الاعمال و شيخ عبدالله كفعمي در كتاب مصباح و نيز علامه مجلسي در بحارالانوار اين دعا را روايت كرده‏اند.

21- نك: مصباح الزائر، سيد بن طاووس و تحفة الزائر علامه مجلسي و نيز منابع پيشين.

22- المراقبات، ص78، مفاتيح ص243 ـ 244.

23- مصباح المتهجد شيخ طوسي، ص557.

24- نك: تاريخ يعقوبي، ج2، ص503؛ حيات الامام الهادي، باقر شريف قرشي، ص348.

25- نك: اصول كافي، ج2، بحارالانوار، ج50 و ارشاد شيخ مفيد.

25- نك: اصول كافي، ج2، بحارالانوار، ج50 و ارشاد شيخ مفيد.

27- كنزالعمال، حسام الدين هندي، حديث 24007.

28- المراقبات، ص116.

29- در مأخذ قبل، ص117 ـ 121 اين اعمال ذكر شده است.

30- المراقبات، ص122.