خاطرات تبعید امام خمینی(ره)

تبعید امام خمینی به علت مخالفت و مبارزه جدی و آشكار با حكومت پهلوی ، سه مرحله مهم را در طول بیش از چهارده سال تجربه كرد.

مرحله اول به تركیه ، مرحله دوم عراق و در مرحله سوم ایشان به انتخاب خود فرانسه را برای اقامت انتخاب كرد.

اهداف عمده رژیم پهلوی از تبعید ایشان به تركیه و عراق عبارت بود از: قطع رابطه با مردم، مقلدین، و مبارزان مذهبی ; اوضاع اجتماعی و فرهنگی آن كشورها كه از نظر زبان ، فرهنگ و مذهب با ایشان تفاوت داشتند و احتمال گرایش مردم آن كشورها به سوی ایشان كم بود ; بی تفاوتی و عدم حساسیت مردم آن كشورها به مسائل سیاسی ; فقدان فضای باز سیاسی و اجتماعی در آن كشورها ; حاكمیت اهل سنت بر نهادهای سیاسی و مذهبی عراق ; به انزوا كشانیدن و تحت الشعاع قرار دادن جایگاه مرجعیت و رهبری امام خمینی به دلیل حضور و نفوذ گسترده مراجع طراز اول در حوزه علمیه نجف و...

اما گذشت زمان اثبات كرد كه بسیاری از این پیش بینی ها ، به ویژه در مورد كشور عراق اشتباه بوده و امام خمینی به تدریج توانست هم موقعیت خود را در جایگاه مرجعیت تثبیت كند وهم ضمن ارتباط با گروههای مختلف مردم ایران نهضت اسلامی را هدایت كند و آن را فراتر از مرزها برده و جهانی كند.

تبعید امام به تركیه

شاه با غرور همیشگی و به تصور اینكه كشتارها و بازداشتها و محاكمه ها، نیروی مقاومت عمده را از سر راه برداشته است، تحت فشار آمریكا در انجام اصلاحات دیكته شده كاخ سفید مصمم بود. اصلاحات در نهایت می بایست به نفوذ همه جانبه آمریكا و حضور مستقیم كارگزاران این كشور در عرصه های مختلف اقتصاد و ارتش و اركان رژیم شاه بیانجامد. از این رو برداشتن موانع حقوقی و قانونی برای حضور نیروهای آمریكایی در ایران و تضمین امنیت و مطلق العنان بودن آنان شرط اولیه بود. احیای رژیم كاپیتولاسیون (مصونیت سیاسی و كنسولی اتباع آمریكایی در ایران) در دستور كار قرار گرفت. تصویب لایحه كاپیتولاسیون بوسیله مجلسین فرمایشی سنا و شورا تیر خلاصی بر استقلال نیم بند ایران بود.

افشاگری امام علیه تصویب لایحه كاپیتولاسیون، ایران را در آبان سال 43 در آستانه قیامی دوباره قرار داد. اما رژیم شاه با بهره گیری از تجربه سركوبی قیام 15 خرداد سال قبل به سرعت دست بكار شد.

سحرگاه 13 آبان 1343 دوباره كماندوهای مسلح اعزامی از تهران، منزل امام خمینی در قم را محاصره كردند. شگفت آنكه وقت بازداشت، همانند سال قبل مصادف با نیایش شبانه امام خمینی بود.

آیت الله حاج آقا مصطفی خمینی نیز در روز تبعید امام بازداشت و زندانی شد و پس از چندی در 13 دیماه 1343 به تركیه نزد پدر تبعید گردید. اقامت امام در ترکیه 11 ماه به درازا کشید در این مدت رژیم شاه با شدت عمل بی سابقه ای بقایای مقاومت در ایران را در هم شکست و در غیاب امام خمینی دست به اصلاحات آمریکا پسند زد . حضرت امام خمینی (س) دراقامت اجباری در ترکیه تدوین کتاب بزرگ تحریرالوسیله را آغاز برای نخستین بار در آنروزها ، احکام مربوط به جهاد ، دفاع و امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان تکالیف شرعی مطرح ساختند .

بازتاب تبعید امام رحمه الله در کشور

انعکاس خبر تبعید حضرت امام رحمه الله به ترکیه و دستگیری حاج آقا مصطفی رحمه الله ، قم، مشهد و تهران را به حالت تعطیل درآورد و در بسیاری از شهرها تظاهرات به راه افتاد. تظاهرات و تعطیل و اعتصاب در برخی از شهرستانها تا سی روز ادامه یافت و سیل تلگراف ها و پیام ها و اعلامیه ها در حمایت از رهبر نهضت اسلامی ایران و اعتراض به تبعید ایشان، به سوی تهران و ترکیه سرازیر گردید. در اکثر شهرها نیز مراسم نمازجماعت به عنوان اعتراض به تبعید غیرقانونی امام رحمه الله تعطیل شد و ائمه جماعات و وعاظ از رفتن به مساجد خودداری نمودند.

بازتاب جهانی تبعید امام رحمه الله

تبعید حضرت امام رحمه الله بازتاب گسترده ای در سطح جهان داشت. خبرگزاری ها، رسانه های گروهی، احزاب و شخصیّت های بین المللی، هریک برداشت های متفاوتی داشتند. مطبوعات وابسته به جهان خواران غرب و کارتل ها و تراست های جهانی تا آن جا که توانستند بر امام رحمه الله تاختند. در برابر، مطبوعات وابسته به بلوک شرق و کمونیست، از آن جا که امام رحمه الله حرکت پرخاش جویانه و قهرآمیزی علیه امپریالیسم آمریکا آغاز کرده بود تا حدی جانب داری کردند.

خلع لباس در تبعید ساواک برای درهم شکستن روح مقاوم امام رحمه الله دستور داد که ایشان را، به بهانه آن که پوشیدن لباس روحانیان ایران در ترکیه ممنوع است، خلع لباس کنند. علی رغم مخالفت شدید حضرت امام رحمه الله مأموران ایشان را از پوشیدن لباس مقدّس خود بازداشتند و مجبور کردند تا لباس روحانیان کشور ترکیه را بر تن کند. این رفتار اهانت آمیز و ظالمانه، نه تنها نتوانست روح مقاوم و استوار امام رحمه الله را درهم بشکند، بلکه بردباری، ایستادگی و سازش ناپذیری امام رحمه الله را فزونی بخشید و دشمن را مأیوس ساخت.

تبعید امام به عراق

پس از گذشت یازده ماه از اقامت امام خمینی در ترکیه، ساواک مجبور شد بر اثر فشار افکار عمومی، ایشان را به عراق منتقل نماید.رژیم شاه که در خصوص انتقال امام به نجف اشرف با دولت عراق به مذاکره نشسته بود، شرط کرده بود که آن دولت از امام استقبال رسمی نکند و تبلیغاتی نیز به انجام نرساند.در مقابل، دولت ایران نیز متعهد شده بود امام را به عنوان تبعیدی به عراق نفرستد و دخالتی در مدت اقامت ایشان نکند.

تحلیل ساواک از انتقال امام به نجف اشرف این بود که فضای غیر سیاسی و راکد حوزه علمیه نجف از یک سو و وجود مراجع سر شناس در آن از سوی دیگر، موجب انزوا و افول تدریجی روحیه انقلابی و سیاسی ایشان شده، اسباب خاموشی اعتراضات داخلی مردم ایران را فراهم سازد.

البته شرایط غیر سیاسی نجف، دشواری هایی برای امام فراهم ساخت و تا مدتی او را در عمل از ادامه فعالیت های سیاسی باز داشت.مهم ترین دل مشغولی امام، آغاز دروس حوزه در مسجد شیخ مرتضی انصاری بود که علی رغم شایعات و جو سازی های عده ای، به تدریج به یکی از محافل علمی قوی در نجف مبدل شد و شاگردان زیادی به دور او گرد آمدند.

در طول اقامت در عراق ارتباط امام با ایران از طریق محافل روحانی، حوزه های علمیه، مسافرین و افراد بر جسته انقلابی ایران بود که به گونه های مختلف به عراق سفر می کردند.دانشجویان مسلمان ایرانی مقیم اروپا و امریکا نیز با امام ارتباط بر قرار نموده و در برخی موارد به نجف مسافرت و از نزدیک با ایشان به گفت و گو می پرداختند.رژیم که نسبت به چنین ارتباطهایی حساس بود، شایع کرد که آیت الله خمینی اشتیاقی به پذیرفتن دانشجویان ندارد.امام خمینی بی درنگ ضمن نامه ای که در پاسخ به یکی از دانشجویان خارج از کشور نگاشت از این نقشه پرده برداشت و آن را تکذیب نمود.متن این نامه در یکی از روزنامه های مخالف به چاپ رسید.

امام در نخستین نطقی که به مناسبت آغاز درس - 23 آبان ماه 1344- ایراد کرد ضمن تحلیلی از صدر اسلام تاکید نمود که:

اسلام برنامه زندگی دارد، اسلام برنامه حکومت دارد، اسلام تقریبا 500 سال یا بیش تر حکومت کرده است.با این که احکام اسلام در آن وقت آن طور که باید اجرا نشده است، لکن همان قدر که اجرا شده است ممالک بزرگ و وسیعی را با عزت و شوکت...اداره کرده است.اسلام مثل...مسیحیت [نیست که] جز چند کلمه اخلاقی چیزی ندارد و راجع به تدبیر نظام، سیاست مدن و اداره کشورها برنامه ندارد...اسلام سیاست دارد، برنامه اداره امور مملکت دارد.امام در این نطق، هم چنین استفاده از حربه نفت را به زمامداران کشورهای اسلامی یادآور شد و نیاز مبرم ابر قدرت ها و دولت های مقتدر به نفت و دیگر منابع دولت های اسلامی را گوشزد کرد و با تکیه بر این که «نماز و دعا فقط یک باب از احکام اسلام است...مسجد، محل فرمان دهی و اداره امور و بررسی و تجزیه و تحلیل مسائل و مشکلات روز بوده است » تفکری که اسلام را در عبادت، طهارت و نجاست خلاصه می کند نادرست خواند.

نطق تاریخی امام، بیش از هر چیز، حوزه علمیه نجف را تکان داد و نیز در بسیاری از محافل روشنفکری و دانشجویی با تحسین وآن دستور داد: «از نقاط ضعف این سخنرانی استفاده و با گذاردن این نوار به وسیله مخالفان امام خمینی، این بیانات از طرف یک پیشوای دینی تقبیح شود»اما نه تنها هیچ نقطه ضعفی از سخنرانی به دست نیامد، بلکه متن آن به وسیله یاران امام در تیراژی وسیع انتشار یافت و دانشجویان مسلمان مقیم آمریکا آن را به انگلیسی برگردانده در سطح وسیعی توزیع کردند.