عوامل حزن و اندوه و رفع آن
یکی از اصلی‌ترین عوامل بروز مشکلات، گرفتاری ها و ناراحتی های روحی و معنوی انسان، گناه و خروج از دایره عبودیت و بندگی حق تعالی است که انسان را به انواع مصائب دچار می‌سازد .
برخی اوقات انسان بدون هیچ دلیل و بهانه‌ای احساس گرفتگی، بی‌حالی، دلتنگی و بی‌حوصلگی می‌کند و غمی ناآشنا درون او را می‌آزارد. برخی بر این باورند که یکی از عوامل اصلی این بی حالی و اندوه، فاصله گرفتن از جمع دوستان و نزدیکان و پناه بردن به خلوت و انزوا است؛ در حالی که نمی توان این سخن را به عنوان دلیل کامل و صحیحی تلقی کرد؛ زیرا چه بسا ممکن است انسان در میان جمع باشد؛ ولی احساس غربت و دلتنگی نماید.
البته قابل انکار نیست که به طور حتم برخی عوامل ظاهری همچون: مرگ بستگان یا دوستان، شکستها و ناموفقیتهای تحصیلی، شغلی و خانوادگی، و دارا بودن برخی روحیات و رفتارهای منفی همچون: حس بدبینی، غرور و تکبر، خود برتر بینی، ارضا نشدن برخی تمایلات و خواسته‌ها، مشکلات مالی و اقتصادی و ... نیز جزء عواملی به شمار می‌روند که در ایجاد ناراحتی درونی، بی‌حالی و کسالت روانی انسان نقش به‌سزایی ایفا می‌‌کنند؛ ولی بحث در این است که گاهی اوقات انسان به ظاهر هیچ گونه مشکل خاصی در زندگی احساس نمی‌کند؛ ولی با این همه، بی حالی و گرفتگی درونی، روح و روان او را تحت فشار قرار می‌دهد، به گونه‌ای که خود انسان نیز برای آن دلیل و علتی نمی‌یابد.
اصلی ترین عامل حزن
گناه و معصیت: یکی از اصلی‌ترین عوامل بروز مشکلات، گرفتاری ها و ناراحتی های روحی و معنوی انسان، گناه و خروج از دایره عبودیت و بندگی حق تعالی است که انسان را به انواع مصائب دچار می‌سازد. نکته قابل توجه در این بحث این است که خداوند متعال از روی لطف و محبتی که نسبت به بندگان خود دارد، با آنان بر اساس ظرفیت و توان آنها برخورد نموده و همیشه درِ رحمت و مغفرت خود را بر بندگان گشوده است؛ از اینرو در مقابل نافرمانی ها و گناهان بندگان، از راه های گوناگون همانند: ابتلا به انواع بیماری ها، مشکلات معیشتی و... نسبت به توجه دادن و بازگشت انسان اقدام می‌نماید، تا شاید انسان متنبه شده و به ساحت رُبوبی و جایگاه واقعی خود برگردد. در این زمینه یکی از راه های توجه دادن انسان نسبت به گناه و تلاش برای جبران آن، دچار شدن به ناراحتی ها و دلتنگی هایی است که انسان در طول زندگی با آن مواجه شده و در بسیاری مواقع علت و دلیل آن را نیز نمی‌داند.
امام صادقعلیهالسلام در این باره می‌فرماید:
«إذا کثُرَتْ ذُنُوبُ المُؤمِنِ وَ لَمْ یکن لَهُ العَمَلُ ما یکفِّرُهَا اِبْتَلاهُ اللهُ بالْحُزنِ لِیکفِّرَهَا بِهِ عَنْهُ؛
(1) هرگاه گناه مؤمن زیاد باشد و عملی نیز نداشته باشد که کفاره آنها گردد، خداوند او را به [ناراحتی ها و] اندوه[هایی] مبتلا می‌سازد تا به وسیله آن گناهانش را از او بپوشاند [و او را بیامرزد].»رسول خداصلیاللهعلیهوآله نیز چنین فرمود:
«ساعاتُ الهُمُومِ ساعاتُ الکفّاراتِ وَ لا یزالُ الهَمُّ بِالمؤمنِ حتّی یدَعَهُ و ما لَهُ مِنْ ذَنْبٍ؛(2) لحظه‌های غم و اندوه، لحظه‌های پوشاندن گناهان است و فرد مؤمن پیوسته گرفتار غم و اندوه می‌شود تا آنکه از همه گناهانش پاک گردد.»
امام رضاعلیهالسلام نیز فرمود: «هیچ یک از شیعیان علیعلیهالسلام نیست که در روز، بدی یا گناهی مرتکب شود؛ مگر اینکه در شب اندوهی به او می‌رسد که آن بدی و گناه را فرو می‌ریزد. (3)
همچنین در روایات از گناه به عنوان عامل بروز مشکلات اقتصادی یاد شده است: رسول خداصلیاللهعلیهوآله فرمود:
«إنَّ مِنَ الذُّنوبِ ذُنوبَاً لا یکفِّرُهَا صلاةٌ و لا صومٌ . قیل: یا رسول الله! فَمَا یکفِّرُهَا؟ قال: اَلْهُمُومُ فِی طَلَبِ الْمَعِیشَة؛(4)ِ برخی گناهان هستند که هیچ نماز و روزه‌ای آنها را نمی پوشاند. عرض شد: ای رسول خدا ! پس چه چیز آنها را می‌پوشاند [و از بین می‌برد؟] حضرت فرمود: اندوه برای کسب درآمد و گذران زندگی.»
- دلبستگی به دنیا: امام صادقعلیهالسلام می‌فرماید:
«الرَّغْبَةُ فی الدُّنیا تُورِثُ الْغَمَّ وَالحُزْنَ؛(5) دنیا خواهی غم و اندوه می‌آورد.»
پیامبر اعظمصلیاللهعلیهوآله نیز فرمودند: «اَنَا زَعِیمٌ لِمَنْ اَکبَّ عَلَی الْدُّنْیا بِفَقْرٍ لا غِنَاءَ لَهُ وَ بِشُغْلٍ لا فِراغَ لَهُ وَ حُزْنٍ لا اِنْقِطاعَ لَهُ؛ کسی که به دنیا بچسبد، من [سه چیز را] برای او قطعی می‌دانم: فقری که بی‌نیازی برایش نیست، گرفتاریی‌ای که از آن خلاصی نیست و غم و اندوهی که به پایان نمی‌رسد.» (6)
راه های رهایی از غم و اندوهای بی مورد:
این نوشتار به دنبال ارائه راه حلهایی هستیم.
الف. استغفار: در نگاهی كلی و برخاسته از متون و آموزه‌های دینی، عمده مشكلات انسان، نشأت گرفته از نافرمانیها و گناهانی است كه عواقب شوم آن به شیوه‌های گوناگون معیشتی، جسمی، روحی - روانی، فكری و ... بروز یافته و انسان را به درماندگی می‌كشاند.
رسول خداصلیاللهعلیهوآله در روایتی با اشاره به همین نكته فرمودند: «مَنْ أكْثَرَ الاسْتِغْفَارَ جَعَلَ اللهُ مِنْ كُلّ ِهَمٍّ فَرَجَاً وَ مِنْ كُلّّ ضِیقٍ فَرَجَاً وَ رَزَقَهُ مِنْ حَیثُ لا یحْتَسِبُ؛ هر كس زیاد استغفار كند، خداوند گِرِه غمهای او را بگشاید و از هر تنگنایی بیرونش بَرَد و از آنجا كه گمانش را هم نمی‌برد، روزیش رساند.» (7)
ب. دوستی با خدا: به طور حتم داشتن ایمانی خالصانه و از روی علم و یقین كه در اعماق وجود انسان نفوذ كرده و تمامی اعضا و جوارح را تحت كنترل و اراده خود در آورده باشد، از مهم‌ترین عوامل رفع حزن و اندوه به شمار می رود؛ زیرا انسانی كه به مقامی چنین رفیع دست یازیده باشد، دارای یقینی صادق، صبر و تحملی شگفت و توكل و اعتمادی تحسین برانگیز بوده و همه چیز را زیبا و خواستنی می‌بیند و چیزی در عالم هستی برای او ناخوش و دلگیر كننده به شمار نمی‌رود. به همین علت است كه حضرت زینبعلیهاالسلام در اوج گرفتاریها و مصیبتهای كربلا در پاسخ یزید می‌فرماید:
«ما رَاَیتُ اِلَّا جَمِیلَاً؛(8)من جز زیبایی چیزی ندیدم.»
خداوند متعال نیز در قرآن كریم یكی از نشانه‌های مؤمنان راستین و دوستان واقعی خود را چنین بر می شمارد: «اَلا إنَّ أوْلِیاءَ اللهِ لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنوُن»؛(9) «بدانید كه دوستان خدا را هراسی نیست و اندوهگین نمی‌شوند.»
پی نوشت ها:
(1) الدعوات، قطب راوندی، مؤسسه امام مهدیعلیهالسلام، چاپ اول، قم، 1407، ص120؛ بحارالانوار، ج70، ص 157.
(2) بحارالانوار، محمدتقی مجلسی، بیروت، مؤسسه وفاء، چ 2، 1403، ج64، ص 244.
(3) بحارالانوار، ج65،ص 146.
(4) الدعوات، قطب راوندی، ص56؛ مستدرك الوسائل، محقق نوری طبرسی، نشر آل البیت، 1408، چاپ اول، ج13،ص 13.
(5) بحارالانوار، محمد تقی مجلسی، ج75، ص240؛ میزان‌الحكمه، محمد محمدی ری شهری، دارالحدیث، قم، چاپ اول، ج1، ص610.
(6) بحارالانوار، ج70،ص81.
(7) عدة الداعی، ابن فهد حلّی، قم، نشر وجدانی، ص 49؛ مستدرك الوسائل، ج 5، ص 277.
(8) بحار الانوار،ج 45، ص 115.
(9) یونس/62.
فرآوری: محمدی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع : ذی طوی (سایت جامع تبلیغ)
