تبیان، دستیار زندگی
در مادّیات به پایینتر از خود نگاه كن، نه به بالاتر. درست است كه در بعضى مادّیات و ثروتها بالاتر از تو هستند، امّا آیا عُمر او، صحّت او، توسعه ى او از لحاظ اولاد و... او هم از تو بیشتر است، یا این كه تو در این امور و امور دیگر از نعمتهاى ظاهرى و باطنى از ا
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

به پایین تر از خود نگاه كن

آیت الله بهجت ره

در مادّیات به پایینتر از خود نگاه كن، نه به بالاتر. درست است كه در بعضى مادّیات و ثروتها بالاتر از تو هستند، امّا آیا عُمر او، صحّت او، توسعه ى او از لحاظ اولاد و... او هم از تو بیشتر است، یا این كه تو در این امور و امور دیگر از نعمتهاى ظاهرى و باطنى از او برترى؟! همه چیز را من حیث المَجموع باید نگاه كرد.

بسم الله الرحمن الرحیم

در مسائل معنوی، نگاه کردن به بالاترها و کسانی که در معنویات و بندگی خدا گوی سبقت را ربوده اند، بسیار خوب و پسندیده است و کمک می کند که گرفتار عجب و غرور و توهمات نشویم؛ چه بسا انسانهایی که شرایطی بسیار سخت تر از ما داشته اند، اما بسیار برتر از ما هستند.

اما در امور مادی، نگاه کردن به افرادی که در برخی زمینه ها از ما برترند خوب و صحیح نیست و با بسیاری از صفات پسندیده همچون قناعت، شاکر بودن، طمع نکردن، محبت نداشتن به دنیا و... نمی سازد.

علاوه بر اینکه، اساسا در بسیاری از موارد مقایسه خود با دیگران، قیاس نا به جایی است زیرا ما از مشکلات و محرومیتهای دیگران خبر نداریم؛ بسیاری از نعمتهای ظاهری و باطنی است که ما داریم و فلان شخصی که در برخی امور مادی از ما برتر است، از آن محروم است؛ ولی ما قدر نعمتها را نمی دانیم و یا از آن غافلیم.

آیت الله العظمی بهجت، در بیانی که کلمه کلمه آن شایسته دقت است، می فرماید:

«اوایل امر بلشویكى و حكومت كمونیستى در شوروى سابق، آقایى در ضمن سخنرانى گفته بود: در امور مادى و دنیوى به بالادست خود نگاه نكنید، بلكه به پایین دست خود نظر كنید.

همین یك كلمه برایش مایه دردسر شده بود. گویا این سخن با مرام كمونیستى نمى ساخت.

این كلام كه در كلمات قصار حضرت امیر (علیه السّلام) آمده، معجزه است و به كلّى نظام كمونیستى را مردود مى شمارد، كه مى فرماید:

« أُنْظُرْ إِلى مَنْ هُوَ دُونَكَ وَ لاتَنْظُرْ إِلى مَنْ هُوَ فَوْقَكَ (1) به پایین دست خود نگاه كن، نه به بالا دست خود.»

درست است كه در بعضى مادّیات و ثروتها بالاتر از تو هستند، امّا آیا عُمر او، صحّت او، توسعه ى او از لحاظ اولاد و... او هم از تو بیشتر است، یا این كه تو در این امور و امور دیگر از نعمتهاى ظاهرى و باطنى از او برترى؟!

همه چیز را من حیث المَجموع باید نگاه كرد. خداوند علیم و حكیم همه ى بلاها را با عدل و ترازوى مساوات تقسیم كرده است.

«أَلْمَصائِبُ بِالسَّوِیَّةِ مَقْسُومَةٌ بَیْنَ الْبَرِیَّةِ (2) گرفتارى ها و ابتلائات به صورت مساوى و یكسان میان مردم تقسیم شده است.»

هر كسى كاسه اى از ابتلائات دارد كه مطابق وجود و استعداد او است و كاسه هاى اشخاص از بلایا پر شده است؛ ولى خدا همه را دوست دارد. آیا در برابر طوفانهاى حوادث، ما را در وسط دریا در كشتى رها كرده است، و یا همواره به فكر ما است؟!

در توصیه هاى رسول اكرم ـ صلّى اللّه علیه وآله وسلّم ـ به ابوذر ـ رحمه اللّه ـ آمده است: «خدا همه چیز را در همه وقت مى بیند و هیچ چیز از او پوشیده نیست.» (3)

عمرو بن سعید بن هلال گوید: به امام صادق علیه السلام عرض كردم مرا سفارشى فرما.

فرمود: «...و همیشه به پائین‏تر از خودت بنگر، و به بالا دست خود نگاه مكن، و چه بسیار خداى متعال به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است: « فَلا تُعْجِبْكَ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ (4): اموال و اولاد كافران، تو را به شگفتى نیاورد» و فرموده:

« قَالَ وَ لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْكَ إِلى‏ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیاةِ الدُّنْیا (5): چشمان خود را به بهره‏هائى كه به جفتهائى (مردان و زنانى) از كافران داده‏ایم ندوز، حال آنكه اینها همه نمودهاى فریبنده زندگانى دنیاست»

و اگر نفست، تو را به سوى چیزى از اینها فرا خواند پس بدان كه خوراك رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) جو، و حلوایش خرما بود – آن هم اگر بدستش مى‏آمد- و هیزمش شاخه درخت خرما بوده است...» (6)

دوست داشتن دنیا

یکی از دلایل اینکه گاهی اوقات، برخورداریهای مادی خود را با برخی افراد مقایسه کرده و غصه نداشته ها را می خوریم، حب دنیاست. در این صورت است که دیگر مادیات که باید وسیله تحصیل خیرات باشند، برای ما اصل می شود و همّ و غم ما می گردد و طبعا به خیلی از آنها نمی رسیم و حسرت می خوریم.

آیت الله العظمی بهجت می فرماید:

«خدا کند که مادیات برای ما وسیله باشند، به گونه ای که وقتی امور دنیویه به ما اقبال کردند، سبب تأکید و اقبال ما به امور معنویه و آخرت گردند.» (7)

در حدیث قدسی، ارتباط حب دنیا با نگاه مادی به افراد بالاتر بیان شده است:

یا عیسى، أذلّ إلیّ قلبك بالخشیة، و انظر إلى من هو دونك، و لا تنظر إلى من هو فوقك، و اعلم أنّ رأس كلّ خطیئة أو ذنب هو حبّ الدنیا، فلا تحبّها فإنّی لا أحبّها (8)؛ اى عیسى، قلب خود را با خوف و وحشت در مقابل من ذلیل كن، و به اشخاصى كه از تو پایین‏تر هستند نگاه كن نه به اشخاص بالاتر از خودت.

بدان كه ریشه هر خطا و گناه، دوست داشتن دنیاست. پس دنیا را دوست مدار، چون من آن را دوست نمى‏دارم. (9)

قناعت و شکر

یکی از ره آوردهای نگاه کردن به کسانی که در بهره مندی های مادی، پائینتر از ما هستند، گوهر قناعت است. وقتی هم که کسی قانع شد، قدر نعمتها را می داند و تا حدی شاکر آنها خواهد بود و این شکر، سبب زیادتی است که خداوند وعده فرموده: لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزیدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابی‏ لَشَدیدٌ؛ اگر سپاس گزارى كنید، قطعاً بر شما مى‏افزایم، و اگر ناسپاسى كنید، بى‏تردید عذابم سخت است. (10)

شام بن سالم گوید: از امام صادق علیه السّلام شنیدم كه به حمران بن اعین فرمودند:

یَا حُمْرَانُ انْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ دُونَكَ فِی الْمَقْدُرَةِ وَ لَا تَنْظُرْ إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقَكَ فِی الْمَقْدُرَةِ فَإِنَّ ذَلِكَ أَقْنَعُ لَكَ بِمَا قُسِمَ لَكَ وَ أَحْرَى أَنْ تَسْتَوْجِبَ الزِّیَادَةَ مِنْ رَبِّكَ عَزَّ وَ جَلَّ

اى حمران به كسانى كه پائین‏تر از تو هستند و توانائى آنها از شما كمتر مى‏باشد توجه كنید و به بالاتر از خود هرگز توجه نداشته باشید، اگر چنان كنى به آنچه در دست دارى قناعت خواهى كرد. در این صورت شایستگى زیادت از سوی خداوند، پیدا خواهى كرد. (11)

همچنین از امام صادق علیه السّلام روایت است:

انظر الى من هو دونك فتكون لأنعُم اللَّه شاكرا و لمزیده مستوجبا و لجوده ساكنا.

همواره به كسى نظر كن كه نصیبش از نعمتهاى الهى كمتر از تو است تا شكر نعمتهاى موجود را بجاى آورى و براى افزایش نعمت خداوند، شایسته باشى و قرارگاه عطیه الهى گردى. (12)


پی نوشت ها:

(1)   ر.ك: بحارالانوار، ج 67، ص 173 و 318؛ ج 69، ص 42؛ ج 75، ص 198 و...

(2)   مستدرك الوسائل، ج 2، ص 481؛ بحارالانوار، ج 75، ص 53؛ ج 79، ص 134؛ تحف العقول، ص 214؛ الدعوات، ص 288؛ غررالحكم، ص 101.

(3)   پایگاه اطلاع رسانیل ؟ آیت الله العظمی بهجت، دستورات مشکل گشا

(4)   توبه/ 55

(5)   طه/ 131

(6)   أمالی المفید، ص195؛ ترجمه امالى شیخ مفید- ترجمه استادولى، ص215، مجلس بیست و سوم

(7)   در محضر بهجت:1/82

(8)   الجواهر السنیة- كلیات حدیث قدسى، ص207، الباب العاشر فیما ورد فی شأن عیسى علیه السلام‏

(9)   ترجمه از الجواهر السنیة - كلیات حدیث قدسى، ص222

(10)  ابراهیم/ 7

(11)   ترجمه الإیمان و الكفر بحار الانوار، ج‏1، ص529؛ مكارم اخلاق و رستگارى، ص499

(12)   الحدیت - روایات تربیتى، ج‏1، ص81

تهیه و فرآوری : حامد رهنما ، گروه حوزه علمیه تبیان