راهی برای محو تجسّم عمل
از دیدگاه قرآن کریم و روایات اهل‌بیت«علیهم السلام» هر عملی که انسان انجام می‌دهد، سه گونه «تجسّم عمل» را برای وی در بر دارد. یک «تجسّم عمل» در دنیا و یک «تجسّم عمل» در آخرت و نوع سوّم آن، هم در دنیا و هم در آخرت وجود خواهد داشت.
نوع اوّل از تجسّم عمل که مربوط به این دنیاست، آن است که تمام اعمال آدمی - خوب یا بد- در زندگی دنیایی او تأثیر دارد. کارهای نیک او موجب پیدایش حیات طیبه یعنی زندگی سالم و با ارزش می‌شود و کارهای بد و ناشایست هر شخصی، حیات همراه با خباثت، یعنی زندگی ناسالم و بی‌ارزش برایش خواهد ساخت:
«مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیینَّهُ حَیاةً طَیبَةً وَ لَنَجْزِینَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یعْمَلُون» [1] ؛هر کس از مرد یا زن، عمل نیک انجام دهد در حالى که ایمان داشته باشد، پس او را بىتردید (در دنیا) به زندگى پاکیزهاى زنده خواهیم داشت و (در آخرت) پاداششان را در برابر عملهاى بسیار خوبشان خواهیم داد.
در حقیقت، زندگی سالم یا ناسالمی که آدمی در قیامت با آن مواجه است، بروز و ظهور اعمال او و به بیان دقیق‌تر «تجسّم عمل» او در این دنیاست؛ چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید:
«وَ لَو أَنَّ اَهْلَ الْقُری امَنُوا وَ اتَّقَوا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْاَرْضِ وَ لکنْ کذَّبُوا فَاَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یکسِبُونَ » [2] ؛ «اگر اهل شهرها ایمان مىآوردند و تقوا پیشه مىکردند برکات آسمان و زمین را بر آنها مىگشودیم ولى (آنها حقّ را) تکذیب کردند، ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم»
نظیر این آیه شریفه و آیه‌ای که در پی می‌آید، در قرآن کریم بسیار است. در این‌گونه آیات، برکات و بلایا همان اعمال انسان معرّفى مىشود:
«وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْیةً کانَتْ امِنَةً مُطْمَئِنَّةً یأْتیها رِزْقُها رَغَداً مِنْ کلِّ مَکانٍ فَکفَرَتْ بِاَنْعُمِ اللَّهِ فَاذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوفِ بِما کانُوا یصْنَعُونَ» [3] ؛ خداوند منطقهاى را مثل زده است که امن و امان بود و روزى (اهل) آن منطقه از هر سو مىرسید امّا نعمتهاى خدا را ناسپاسى کردند و خداوند به خاطر اعمالى که انجام مىدادند لباس گرسنگى و ترس را بر اندامشان پوشانید.
از مکافات عمل غافل مشو گندم از گندم بروید جو زجو
شکل دوّم «تجسّم عمل» مربوط به آخرت است؛ به این معنی که اعمال هر انسانی، دارای یک صورت ملکوتی است و همه‌جا او را همراهی می‌کند. اعمال خوب به صورت مونس خوب و اعمال بد به شکل همراه بد، ظاهر و مجسّم خواهد شد؛ مونس و همراهی که دارای حیات و شعور است:
«یوْمَ تَجِدُ کلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَینَها وَ بَینَهُ أَمَداً بَعیدا»[4]
روزى که هر کسى هر کار نیکى که کرده و هر کار بدى که کرده حاضر بیابد و دوست دارد که کاش میان او و کارهاى بدش جدایى دورى مىبود. خدا شما را از [نافرمانى] خویش بیم مىدهد، و خدا به بندگان مهربان است.
همچنین از چندین آیه[5] از آیات بینات قرآن شریف استفاده مىشود که نعمتهاى بهشت و نقمت‌هاى جهنّم نیز، اعمال خود انسان است:
«کلُوا وَ اشْرَبُوا هَنیئاً بِما أَسْلَفْتُمْ فِی الْأَیامِ الْخالِیة»[6]
«ذلِک بِما قَدَّمَتْ أَیدیکمْ» [7]
این سخن‌هاى چـو مار و کـژدُمت مار و کژدُم می‌شود گیــرد دمــت
«تجسّم عمل» شکل سوّمی نیز دارد که مربوط به هویت انسان می‌شود. به گونه‌ای که اعمال نیک و بد هر انسانی، هویت او را می‌سازد و بنابر آیات قرآن کریم، هم در این دنیا و هم در آخرت، یک شخصیت نیکو و شایسته و یا یک شخصیت حیوانی و پست، برای او پدید می‌آورد:
«وَ کلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فی عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ یوْمَ الْقِیامَةِ کتاباً یلْقاهُ مَنْشُوراً، اقْرَأْ کتابَک کفى بِنَفْسِک الْیوْمَ عَلَیک حَسیباً»[8]
«قالَ اخْسَؤُا فیها وَ لا تُکلِّمُونِ » [9] ؛ گوید: در آتش گم شوید و با من سخن مگویید
«لَهُمْ فیها زَفیرٌ وَ شَهیق» [10] ؛ در آتش، فریاد و نالهاى دارند
خوش کن صفتت چرا که در عالم حشر حشر تو به صورت صفت خواهد بود
امام صادق«علیه السلام» نیز با مشاهده کثرت حجّاج در بیت‌الله الحرام فرمودند:
«مَا أَکثَرَ الضَّجِیجَ وَ أَقَلَّ الْحَجِیجَ»[11] ؛ چه بسیارند ناله کنندگان و چقدر کم هستند حاجیان!
«تجسّم عمل»، به هر سه معنی، از نظر قرآن کریم و روایات اهل‌بیت«علیهم السلام» و از نظر عرفان و فلسفه، بحث مفصّلی دارد که ذکر جزئیات آن، خارج از موضوع این مقاله است؛ ولی آنچه قابل توجّه است، این‌که، توبه، تجسّم اعمال بد و ناشایست انسان را در دنیا و آخرت، محو و نابود می‌کند: «یبَدِّلُ اللَّهُ سَیئاتِهِمْ حَسَناتٍ » [12].
در واقع با قاطعیت می‌توان بیان کرد که هر سه شکل تجسّم عمل، بعد از توبه، محو و نابود می‌گردد. و این لطف خداوند متعال، یکی از برکات و آثار ارزشمند توبه به شمار می‌رود.
پی نوشت ها
1. نحل/97
2. اعراف / 96
3. نحل / 112
4. آل‌عمران / 30
5. ر.ک: آل‌عمران / 182-181؛ حشر / 18؛ نبأ / 40؛ فجر / 24-23و ...
6. حاقه / 24: «بخورید و بیاشامید، گواراتان باد، در برابر اعمالى که در ایام گذشته انجام دادهاید.»
7. انفال / 51: «این، در مقابل کارهایى است که از پیش فرستادهاید.»
8. اسراء / 14-13: «و کارنامه هر انسانى را به گردنش آویختهایم، و روز قیامت برای او نامهای که آن را گشوده میبیند بیرون میآوریم. [گفته شود] نامهات را بخوان. کافى است که امروز خود حسابرس خویش باشی.»
9. مؤمنون / 108: «[بروید] در آن گم شوید و با من سخن مگویید.»
10- هود / 106: «و امّا کسانى که تیرهبخت شدهاند، در آتش، فریاد و نالهای دارند.»
11. بصائر الدّرجات، ص 358
12. فرقان / 70
بخش قرآن تبیان
منبع : پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مظاهری
