تبیان، دستیار زندگی

در هفت چيز خمس واجب مي شود: اول : منفعت كسب . دوم : معدن . سوم : گنج .چهارم : مال حلال مخلوط به حرام . پنجم : جواهري كه به واسطه غواصي ، يعني فرو رفتن دردريا به دست مي آيد. ششم : غنيمت جنگي . هفتم : زميني كه كافر ذمي از مسلمان بخرد. و احكام اينها مفصلا گفته خواهد شد.

هرگاه انسان از تجارت يا صنعت يا كسبهاي ديگر مالي به دست آورد،اگرچه مثلا نماز و روزه ميتي را به جا آورد و از اجرت آن مالي تهيه كند، چنانچه از مخارج سال خود و عيالاتش زياد بيايد، بايد خمس ، يعني پنج يك آن را به دستوري كه بعدا گفته خواهد شد بدهد.

اگر غير از كسب ، مالي به دست آورد، مثلا چيزي به او ببخشند، آیت الله صافی: چنانچه از مخارج سالش زياد بيايد، بايد خمسش را بدهد.واجب نيست خمس آن را بدهد، اگر چه احتياط مستحب آن است كه اگر از مخارج سالش زياد بيايد، خمس آن را هم بدهد.

مهري كه زن مي گيرد آیت الله صافی: و مالي را كه مرد عوض طلاق خلع دريافت مي كند خمس ندارد. و همچنين است ارثي كه به انسان مي رسد، ولي اگر مثلا با كسي خويشاوندي دوري داشته باشد ونداند چنين خويشي دارد، احتياط واجب آن است خمس ارثي را كه از او مي برد اگر ازمخارج سالش زياد بيايد بدهد. خمس ندارد. و همچنين است ارثي كه به انسان مي رسد. ولي اگر مثلا خويشاوند دوري داشته باشد و نداند چنين خويشي دارد، احتياط مستحب آن است كه خمس ارثي را كه از او مي برد، اگر از مخارج سالش زيادبيايد بدهد.

اگر مالي به ارث به او برسد، و بداند كسي كه اين مال از او به ارث رسيده خمس آن را نداده ، بايد خمس آن را بدهد. و نيز اگر در خود آن مال خمس نباشد ولي انسان بداند كسي كه آن مال از او به ارث رسيده ، خمس بدهكار است ،بايد خمس را از مال او بدهد.

اگر به واسطه قناعت كردن چيزي از مخارج سال انسان زياد بيايد، بايدخمس آن را بدهد.

كسي كه ديگري مخارج او را مي دهد، بايد خمس تمام مالي را كه به دست مي آورد بدهد، آیت الله صافی: پايان مسأله در رساله آيةالله صافي گلپايگاني . ولي اگر مقداري از آن را خرج زيارت و مانند آن كرده باشد، فقطبايد خمس باقي مانده را بدهد.

اگر ملكي را بر افراد معيني ، مثلا بر اولاد خود وقف نمايد، چنانچه در آن ملك زراعت و درختكاري كنند و از آن چيزي به دست آورند و از مخارج سال آنان زياد بيايد، بايد خمس آن را بدهند. آیت الله صافی: بلكه اگر طور ديگري هم از ملك نفع ببرند، مثلا اجاره آن را بگيرند،بنابر احتياط واجب بايد خمس مقداري را كه از مخارج سالشان زياد مي آيد بدهند.

اگر مالي را كه فقير بابت خمس و زكات آیت الله صافی: گرفته ، خمس واجب نيست ، اما احتياط واجب آن است كه خمس مالي راكه بابت صدقه مستحبي به او داده اند، اگر از مخارج سالش زياد بيايد بدهد. ولي اگر از مالي كه به او بابت خمس و زكات و صدقه داده اند منفعتي ببرد و از مخارج سالش زياد بيايد، بايد خمس آن را بدهد. و صدقه مستحبي گرفته ، از مخارج سالش زياد بيايد، واجب نيست خمس آن را بدهد. ولي اگر ازمالي كه به او داده اند منفعتي ببرد، مثلا از درختي كه بابت خمس به او داده اندميوه اي به دست آورد، چنانچه درخت را براي منفعت بردن و كسب نگه داشته باشد، بايد خمس مقداري كه از مخارج سالش زياد مي آيد بدهد.

اگر با عين پول خمس نداده جنسي را بخرد، يعني به فروشنده بگويد اين جنس را به اين پول مي خرم ، آیت الله صافی: نظر آيةالله صافي گلپايگاني در تمام مسأله مانند متن است ، فقط اين جمله را ندارد: "يا در وقت خريدن قصدش اين باشد كه از پول خمس نداده عوض آن رابدهد". يا در وقت خريدن قصدش اين باشد كه از پول خمس نداده عوض آن را بدهد، چنانچه حاكم شرع معامله پنج يك آن را اجازه بدهد، معامله آن مقدار صحيح است و انسان بايد پنج يك جنسي را كه خريده به حاكم شرع بدهد، و اگر اجازه ندهد، معامله آن مقدار باطل است . پس اگر پولي را كه فروشنده گرفته از بين نرفته ، حاكم شرع خمس همان پول را مي گيرد، و اگر از بين رفته ، عوض خمس را از فروشنده يا خريدار مطالبه مي كند.

اگر جنسي را بخرد و بعد از معامله قيمت آن را از پول خمس نداده بدهدآیت الله صافی: عبارت "و در وقت خريدن هم قصدش اين نباشد كه از پول خمس نداده عوض را بدهد" در رساله آيةالله صافي گلپايگاني ذكر نشده است . و در وقت خريدن هم قصدش اين نباشد كه از پول خمس نداده عوض را بدهد،معامله اي كه كرده صحيح است . ولي چون از پولي كه خمس در آن است به فروشنده داده ، به مقدار پنج يك آن پول به او مديون است ، و پولي را كه به فروشنده داده اگر از بين نرفته ، حاكم شرع پنج يك همان را مي گيرد، و اگر از بين رفته ، عوض آن را از خريدار يا فروشنده مطالبه مي كند.