تبیان، دستیار زندگی

در هفت چيز خمس واجب مي شود: اول : منفعت كسب . دوم : معدن . سوم : گنج .چهارم : مال حلال مخلوط به حرام . پنجم : جواهري كه به واسطه غواصي ، يعني فرو رفتن دردريا به دست مي آيد. ششم : غنيمت جنگي . هفتم : آیت الله سیستانی: بنابر مشهور... زميني كه كافر ذمي از مسلمان بخرد. و احكام اينها مفصلا گفته خواهد شد.

هرگاه انسان از تجارت يا صنعت يا كسبهاي ديگر مالي به دست آورد،اگرچه مثلا نماز و روزه ميتي را به جا آورد و از اجرت آن مالي تهيه كند، چنانچه از مخارج سال خود و عيالاتش زياد بيايد، بايد خمس ، يعني پنج يك آن را به دستوري كه بعدا گفته خواهد شد بدهد.

اگر غير از كسب ، مالي به دست آورد، مثلا چيزي به او ببخشند، آیت الله سیستانی: چنانچه از مخارج سالش زياد بيايد، بايد خمسش را بدهد.واجب نيست خمس آن را بدهد، اگر چه احتياط مستحب آن است كه اگر از مخارج سالش زياد بيايد، خمس آن را هم بدهد.

مهري كه زن مي گيرد آیت الله سیستانی: و مالي را كه مرد عوض طلاق خلع اخذ مي نمايد خمس ندارد. و همچنين است ارثي كه به انسان مي رسد از روي قواعد معتبره در ارث . و اما اگر مسلماني كه شيعه است ، مالي به غير اين راه مانند تعصيب ، به او به ارث برسد، آن مال از فوايدمحسوب مي شود و خمس آن را بايد بدهد. و همچنين اگر ارثي به او برسد از غير پدر وپسر كه گمان رسيدن آن را به خود نداشته ، احتياط واجب آن است كه خمس آن ارث رااگر از مخارج سالش زياد بيايد بدهد. خمس ندارد. و همچنين است ارثي كه به انسان مي رسد. ولي اگر مثلا خويشاوند دوري داشته باشد و نداند چنين خويشي دارد، احتياط مستحب آن است كه خمس ارثي را كه از او مي برد، اگر از مخارج سالش زيادبيايد بدهد.

اگر مالي به ارث به او برسد، و بداند كسي كه اين مال از او به ارث رسيده خمس آن را نداده ، بايد خمس آن را بدهد. و نيز اگر در خود آن مال خمس نباشد ولي انسان بداند كسي كه آن مال از او به ارث رسيده ، خمس بدهكار است ،بايد خمس را از مال او بدهد. آیت الله سیستانی: ولي در هر دو صورت اگر كسي كه مال از او به ارث رسيده به دادن خمس عقيده نداشته يا آن كه خمس نمي داده ، لازم نيست وارث خمس واجب بر او رابپردازد.

اگر به واسطه قناعت كردن چيزي از مخارج سال انسان زياد بيايد، بايدخمس آن را بدهد.

كسي كه ديگري مخارج او را مي دهد، بايد خمس تمام مالي را كه به دست مي آورد بدهد، آیت الله سیستانی: پايان مسأله در رساله آيةالله سيستاني . ولي اگر مقداري از آن را خرج زيارت و مانند آن كرده باشد، فقطبايد خمس باقي مانده را بدهد.

اگر ملكي را بر افراد معيني ، مثلا بر اولاد خود وقف نمايد، چنانچه در آن ملك زراعت و درختكاري كنند و از آن چيزي به دست آورند و از مخارج سال آنان زياد بيايد، بايد خمس آن را بدهند. آیت الله سیستانی: و همچنين اگر طور ديگري هم از آن ملك نفع ببرند، مثلا اجاره آن رابگيرند، بايد خمس مقداري را كه از مخارج سالشان زياد مي آيد بدهند.

اگر مالي را كه فقير بابت آیت الله سیستانی: صدقه واجب يا مستحبي گرفته از مخارج سالش زياد بيايد، يا از مالي كه به او داده اند منفعتي ببرد و از مخارج سالش زياد بيايد، بايد خمس آن را بدهد.ولي اگر مالي را از بابت خمس يا زكات به او داده باشند، لازم نيست خمس خود آن را بدهد. خمس و زكات و صدقه مستحبي گرفته ، از مخارج سالش زياد بيايد، واجب نيست خمس آن را بدهد. ولي اگر ازمالي كه به او داده اند منفعتي ببرد، مثلا از درختي كه بابت خمس به او داده اندميوه اي به دست آورد، چنانچه درخت را براي منفعت بردن و كسب نگه داشته باشد، بايد خمس مقداري كه از مخارج سالش زياد مي آيد بدهد.

اگر با عين پول خمس نداده آیت الله سیستانی: از مؤمني جنسي بخرد... جنسي را بخرد، يعني به فروشنده بگويد اين جنس را به اين پول مي خرم ، آیت الله سیستانی: ظاهر اين است كه معامله نسبت به جميع مال صحيح است ، و به جنسي كه با اين پول خريده است خمس تعلق مي گيرد و احتياجي به اجازه و امضاي حاكم شرع نيست . يا در وقت خريدن قصدش اين باشد كه از پول خمس نداده عوض آن را بدهد، چنانچه حاكم شرع معامله پنج يك آن را اجازه بدهد، معامله آن مقدار صحيح است و انسان بايد پنج يك جنسي را كه خريده به حاكم شرع بدهد، و اگر اجازه ندهد، معامله آن مقدار باطل است . پس اگر پولي را كه فروشنده گرفته از بين نرفته ، حاكم شرع خمس همان پول را مي گيرد، و اگر از بين رفته ، عوض خمس را از فروشنده يا خريدار مطالبه مي كند.

اگر جنسي را بخرد و بعد از معامله قيمت آن را از پول خمس نداده بدهدآیت الله سیستانی: معامله اي كه كرده ، صحيح است و خمس پولي را كه به فروشنده داده ، به صاحبان خمس مديون مي باشد. و در وقت خريدن هم قصدش اين نباشد كه از پول خمس نداده عوض را بدهد،معامله اي كه كرده صحيح است . ولي چون از پولي كه خمس در آن است به فروشنده داده ، به مقدار پنج يك آن پول به او مديون است ، و پولي را كه به فروشنده داده اگر از بين نرفته ، حاكم شرع پنج يك همان را مي گيرد، و اگر از بين رفته ، عوض آن را از خريدار يا فروشنده مطالبه مي كند.