تبیان، دستیار زندگی

جعاله آن است كه انسان قرار بگذارد در مقابل كاري كه براي او انجام مي دهند مال معيني بدهد، مثلا بگويد هر كس گمشده مرا پيدا كند ده تومان به اومي دهم و به كسي كه اين قرار را مي گذارد "جاعل " و به كسي كه كار را انجام مي دهد"عامل " مي گويند. و فرق بين جعاله و اين كه كسي را براي كاري اجير كنند اين است كه در اجاره بعد از خواندن صيغه ، اجير بايد عمل را انجام دهد و كسي هم كه او رااجير كرده اجرت را به او بدهكار مي شود، ولي در جعاله عامل مي تواند مشغول عمل نشود و تا عمل را انجام ندهد جاعل بدهكار نمي شود.

جاعل بايد بالغ و عاقل باشد و از روي قصد و اختيار قرارداد كند و شرعابتواند در مال خود تصرف نمايد، بنابراين جعاله آدم سفيهي كه مال خود را دركارهاي بيهوده مصرف مي كند آیت الله گلپایگانی: و جعاله محجور نسبت به اموالي كه شرعا از تصرف در آنها ممنوع است صحيح نيست . اگر حاكم شرع او را از عمل منع كرده باشد صحيح نيست .

كاري را كه جاعل مي گويد براي او انجام دهند بايد حرام آیت الله گلپایگانی: يا بي فايده نباشد، پس اگر بگويد هر كس شراب بخورد يا... نباشد و نيز بايد بي فايده نباشد كه غرض عقلايي به آن تعلق نگرفته باشد. پس اگر بگويدهر كس شراب بخورد يا در شب به جاي تاريكي برود ده تومان به او مي دهم جعاله صحيح نيست .

اگر مالي را كه قرار مي گذارد بدهد معين كند مثلا بگويد: "هركس اسب مرا پيدا كند اين گندم را به او مي دهم "، لازم نيست بگويد آن گندم مال كجاست وقيمت آن چيست . ولي اگر مال را معين نكند مثلا بگويد: "كسي كه اسب مرا پيدا كندده من گندم به او مي دهم "، بايد خصوصيات آن را كاملا معين نمايد.

اگر جاعل مزد معيني براي كار قرار ندهد مثلا بگويد: هر كس بچه مراپيدا كند پولي به او مي دهم و مقدار آن را معين نكند چنانچه كسي آن عمل راانجام دهد بايد مزد او را به مقداري كه كار او در نظر مردم ارزش دارد بدهد.

اگر عامل پيش از قرارداد كار را انجام داده باشد يا بعد از قرارداد به قصد اين كه پول نگيرد انجام دهد حقي به مزد ندارد.

پيش از آنكه عامل شروع به كار نكند جاعل و عامل مي توانند جعاله رابه هم بزنند.

بعد از آن كه عامل شروع به كار كرد اگر جاعل بخواهد جعاله را به هم بزندآیت الله گلپایگانی: اشكال دارد. اشكال ندارد ولي بايد مزد مقدار عملي را كه انجام داده به او بدهد.

عامل مي تواند عمل را ناتمام بگذارد، ولي اگر تمام نكردن عمل اسباب ضررجاعل شود بايد آن را تمام نمايد. مثلا اگر كسي بگويد: "هر كس چشم مرا عمل كندفلان مقدار به او مي دهم " و دكتر جراحي شروع به عمل كند، چنانچه طوري باشد كه اگرعمل راتمام نكند چشم معيوب مي شود بايد آن را تمام نمايد و در صورتي كه ناتمام بگذارد حقي به جاعل ندارد. آیت الله گلپایگانی: و ضامن عيبي كه حاصل مي شود نيز مي باشد.

اگر عامل كار را ناتمام بگذارد چنانچه آن كار مثل پيدا كردن اسب است كه تا تمام نشود، براي جاعل فايده ندارد عامل نمي تواند چيزي مطالبه كند و همچنين است اگر جاعل مزد را براي تمام كردن عمل قرار بگذارد مثلا بگويد: "هر كس لباس من را بدوزد ده تومان به او مي دهم ". ولي اگر مقصودش اين باشد كه هر مقدار از عمل كه انجام گيرد براي آن مقدار مزد بدهد، جاعل بايد مزد مقداري را كه انجام شده به عامل بدهد، اگر چه احتياط اين است كه به طور مصالحه يك ديگر را راضي نمايند.