راهنمای انتخاب دوست مناسب

به فرزندش امام حسن علیه‌السّلام فرمود:

1-  پسرم از دوستى با احمق بپرهیز، چرا كه مى‏خواهد به تو نفعى برساند امّا ضرر مى‏زند.

2-  از دوستى با بخیل بپرهیز، زیرا از دادن آنچه كه سخت به آن نیاز دارى (هم) دریغ مى‏کند.

3-  و از دوستى با بدكار(فاجر) بپرهیز، كه به اندك بهایى تو را مى‏فروشد.

4-  و از دوستى با دروغ‌گو بپرهیز، كه او مثل سراب است: کاری می‌کند که دور به نظرت نزدیك، و نزدیك به نظرت دور برسد.

شرح:

بدون شک دوست و رفیق و هم‌نشین تأثیر غیر قابل انکاری در زندگی ما و حتی آخرت ما دارد و روی شخصیت و خُلق و خوی ما اثر می‌گذارد. در حدیث دیگری[1] که در جلد دوم کتاب «الکافی»، باب «كسى كه همنشینى و رفاقت با او بد است‏» نقل شده، امیرالمؤمنین علیه‌السلام برخی دیگر از دلایل پرهیز از دوستی با احمق و بدکار(فاجرِ بی‌حیا) و دروغ‌گو را بیان فرموده‌اند که ما این دلایل را به صورت زیر دسته‌بندی کرده‌ایم:

چرا مسلمان باید از این افراد دوری کند:

1-  فاجر ماجن :  (فرد بدکار بی‌حیایی که شوخی‌های رکیک می‌کند)

‌أ-  زیرا كارهای زشت خود را براى اطرافیانش زیبا جلوه می‌دهد.

‌ب- زیرا دوست دارد دیگران هم مثل او باشند.

‌ج- زیرا در كار دین و آخرت کمکی نمی‌کند.

د- زیرا معاشرت با او باعث جفاکاری و قساوت قلب(سنگدلى) می‌شود.

ه- زیرا رفت و آمد با او موجب بی‌‏آبرویی است.

2- احمق

أ- زیرا به كار خیرى راهنمایی نمی‌کند.

‌ب- زیرا حتی اگر تلاش کند هم امید نمی‌رود بتواند بدی را از کسی دور کند.

‌ج- زیرا بسیاری اوقات كه بخواهد به دیگران سودى برساند از روى حماقت زیان می‌رساند.

3- دروغ گو

‌أ- زیرا زندگى كردن با او گوارا و لذت‌بخش نیست.

‌ب- زیرا سخن چینی می‌کند و رازدار نیست.

ج- زیرا آنقدر دروغ‌های بزرگ و باور نکردنی می‌گوید تا دیگر کسی سخن راستش را هم باور نمی‌کند.

‌د- زیرا بین مردم دشمنى ایجاد می‌کند و در سینه‏ها تخم كینه می‌پاشد.

در حکمت مورد بحث ما(حکمت 36 نهج‌البلاغه)حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام از دوستی با احمق و بدکار(فاجر) و دروغ‌گو تحذیر دادند که دلایل آن از دیدگاه آن بزرگوار مطرح شد.

شخص دیگری که در این حکمت هشدار دادند که از دوستی با او بپرهیزیم فرد «بخیل» است. زیرا چنین فردی به خاطر بخلش دوستانش را در بدترین شرایط تنها می‌گذارد و چیزی را که آنها به آن نیاز دارند و او می‌تواند آن را در اختیارشان قرار دهد، از آنها دریغ می‌کند تا مبادا مالش کم شود یا دیگران از او پیشی بگیرند.

رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله فرمودند:

«لَاتُشَاوِرَنَّ بَخِیلًا فَإِنَّهُ یَقْصُرُ بِكَ عَنْ غَایَتِكَ ... وَ اعْلَمْ أَنَّ الْجُبْنَ وَ الْبُخْلَ وَ الْحِرْصَ غَرِیزَةٌ یَجْمَعُهَا سُوءُ الظَّن» ‏‏[2] ؛ با بخیل مشورت نكن كه تو را از رسیدن به هدفت باز می‌دارد؛ ... و بدان این صفات ترس و بخل و حرص یك ریشه دارند و آن بدبینى و سوء ظن به خدا است.

در این حدیث «ریشه بخل» معرفی شده و آن «سوء ظن به خداوند متعال» است. زیرا اگر انسان به خدا اعتماد و توکل داشته باشد از فقر و نداری نمی‌ترسد و به همین خاطر مالش را با آسودگی در راه رضای خدا خرج می‌کند.

تا به اینجا با چهار صنف از آدم‌ها که نباید آنها را به عنوان دوست انتخاب کرد آشنا شدیم. حالا باید ببینیم دوست مناسب دارای چه ویژگی‌هایی است.

امام صادق علیه‌السلام در مورد کسی که صلاحیت دارد به عنوان دوست انتخاب شود می‌فرمایند:

دوستى قوانینی دارد، كسى را كه تمام یا بعضى از این قوانین را رعایت می‌كند، لایق دوستی بدان. (اما) كسى را كه به هیچ یک از این قوانین پایبند نیست، به هیچ وجه دوست خود ندان.

آن قوانین عبارتند از:

1- باطن و ظاهرش در مقابل تو یكى باشد.

2-  عزت تو را عزت خود و عیب تو را عیب خویش بداند.

3-مقام یا مال تغییرى در او نسبت به تو ایجاد نکند.

4- مانع رسیدن تو به چیزى که برایش مقدور است نشود.

5-  و آنچه همه این خصلت ها(ی چهارگانه ی  قبلی) در آن جمع شده است این كه در موقع گرفتارى تو را رها نكند.[3]

پی نوشت ها:

[1] الكافی ج : ‏2 ص : 640

[2] وسائل‏الشیعة ج : 12 ص : 47

[3] وسائل‏الشیعة ج : 12 ص : 26 (ترجمه به صورت آزاد صورت گرفته است)

بخش نهج البلاغه تبیان

منبع :سایت ابو تراب