تبیان، دستیار زندگی

در آن دوران جهان شاهد رشد عقلی در همه ی ابعاد نظری و عملی و ابزاری و درنتیجه رسیدن به اوج پیشرفت و کنار رفتن پرده های ظلمت   خواهد بود.به عبارت دیگر  همان گونه که برابری و اخلاق و عدالت حاکم می شود، به همان نسبت هم عقلانیت و شعور همگانی رشد می کند؛ و شاید بتوان گفت که عدالت و برابری موعود مولود رشد عقلانیت آن زمان است.

در بیان چگونگی رشد عقل نظری میان مردمان بعد از ظهور، باید چنین گفت: از آن‌جا كه عقل نظری، از مقوله شناخت و علم است و نیز عامل جدائی حق از باطل شمرده می‌شود، بر این اساس هرگاه در جامعه‌ای شناخت و معرفت به حقایق و هستی بیشتر باشد،‌نشان از رشد و تعالی عقل نظری مردم در آن جامعه می‌باشد.

البته میان حقایق و هستی‌ها، عالی‌ترین وجود و هستی، از آنِ خداوند متعال است؛ پس هرگاه عقل نظری مردم رشد كرد، خداشناسی و ماورا‌شناسی میان مردم بیشتر می‌شود؛ چنان‌كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید:

«الا و ان اعقل الناس عبد عرف ربه فاطاعه»؛

آگاه باشید! به راستی كه خردمندترین مردم، بند‌ه‌ای است كه پرودگارش را بشناسد و فرمانش برد

حسن دیلمی، اعلام الدین، بیروت، مؤسسة الوفاء، ج15، ص337.

آنچه از روایات معصومین علیهم السلام دربارة زندگی مردم در دوران پس از ظهور و دوران نظام جهانی مهدوی برداشت می‌شود، این است كه مردم، از نظر خداشناسی و توجه به خدا، در حد عالی قرار دارند. در واقع، همان رشد و تعالی عقل نظری، میانشان جاری است

«یطهر الله به الارض من اهل الكفر و الجحود. و تطوی له الارض و یذل كل صعب»؛

خداوند، به دست او، زمین را از لوث كافران و منكران پاك می‌كند، زمین زیر پایش می‌پیچد و هر كار سخت و دشواری برای او آسان می‌شود

علی حایری یزدی، الزام الناصب، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ص68

وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا سوره آل عمران /83

امام رضا علیه السلام در تفسیر آیه شریفه فرمودند:

«انزلت فی القائم علیه السلام اذا خرج فی اهل الردة و الكفار فی شرق الارض و غربها فعرض علیهم الاسلام… حتی لا یبقی فی المشارق و المغارب احد الا وحد الله»؛
در حق قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف نازل شده است. چون ظهور كند، به كافران و مرتدان مشرق و مغرب، اسلام را عرضه می‌كند..... تا این‌كه در شرق و غرب جهان، كسی باقی نباشد، جز معتقدان به یكتائی خدا.

علامه مجلسی، پیشین، ج 53، ص 238؛ سید مصطفی كاظمی، بشاره الاسلام، تهران، مكتبة النینوا الحدیثیة، ص 230.

باز در روایت دیگری می‌فرماید:

«یطهر الله به الارض من اهل الكفر و الجحود. و تطوی له الارض و یذل كل صعب»؛
خداوند، به دست او، زمین را از لوث كافران و منكران پاك می‌كند، زمین زیر پایش می‌پیچد و هر كار سخت و دشواری برای او آسان می‌شود.

علی حایری یزدی، الزام الناصب، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ص68.

روشن است وقتی بساط كفر و انكار خدا از روی زمین برچیده شد، نقیض آن كه همان خداشناسی و معرفت به خدا است، جای آن را پر می‌كند. این، همان تعریفی از رشدیافتگی عقل نظری است.
از امام باقر علیه السلام نیز روایتی به مضمون فوق نقل شده است:

«و لا یبقی ارض الا نودی فیها شهادة ان لا اله الا الله وحده لا شریك له و ان محمداً رسول الله»؛
(در دوران ظهور) روی زمین جایی نمی‌ماند جز این‌كه در آن به یگانگی خدا و رسالت پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله اقرار می‌شود.

علی محمد علی دخیل، الامام المهدی، بیروت، دارالمرتضی، چاپ دوم، ‌ص 34.

از مجموع روایات فوق كه به نوعی دورنمای زندگی انسان‌ها در دوران حكومت جهانی مهدوی را ترسیم می‌كنند، به وضوح، رشد و تعالی عقلی نظری در میان آن‌ها، آشكار می‌شود؛ همان عقلی كه انسان را به حقایق و هستی آشنا كرده و به عالی‌ترین حقیقت و وجود یعنی خداوند متعال معرفت می‌بخشد.
امام باقر علیه السلام در روایتی به صراحت به موضوع رشد عقل نظری اشاره می‌فرماید:

«اذا قام قائمنا وضع یده علی رؤوس العباد فجمع بها عقولهم و كملت بها احلامهم»؛

هنگامی كه قائم ما قیام كند، دستش را بر سر بندگان گذارد، تا خِردهای آن‌ها بیشتر شده و فكرشان كامل گردد.

محمد صدوق، كمال الدین و تمام النعمه ،‌موسسه نشر اسلامی، ج2، ص 675

عقل عملی با عقل نظری تفاوت‌های بارزی دارند؛ عقل نظری از سنخ شناخت و نیز عهد‌ه‌دار تبیین حق و باطل اشیا و حقایق خارجی است. ولی عقل عملی از سنخ عمل و نیز عهد‌ه‌دار تببین خوب و بد افعال و اعمال انسان‌ها می باشد
از آن‌جا كه عقل عملی، مربوط به افعال و كردار انسان‌ها می‌باشد، افعالی نظیر عبادت، طاعت، عدالت و به‌طور كلی اعمال نیك و پرهیز از اعمال زشت، از منظر آن، توجیه‌پذیر است

از امیر المؤمنین علیه السلام نقل شده است كه:

«اعقلكم اطوعكم»؛  خردمندترین شما، فرمانبردارترین شما (از خدا) است.

عبد الواحد آمدی، غرر الحكم و دررالكلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ح382

به صورت عكس نقیض، برای روایات فوق، می‌توان آیة شریف ذیل را مطرح كرد:

(وَمَن یَرْغَبُ عَن مِّلَّةِ إِبْرَاهِیمَ إِلاَّ مَن سَفِهَ نَفْسَهُ)؛ بقره /130
و چه كسی ـ جز آن‌كه به سبك مغزی گراید ـ از آیین ابراهیم روی برمی‌تابد

زیرا، در آیات و روایات بسیاری، عبادت و بندگی حق و اعمال شایسته انسان‌ها از منظر عقل توجیه شده بنابر این میتوان گفت  هر كسی از عبادت و بندگی حق و اعمال شایسته‌ (عن ملة ابراهیم) روی‌گردان باشد، از نعمت عقل، بی‌بهره (سفیه و كم‌عقل و یا بی‌عقل) است؛ پس هر چه در یك جامعه انسانی، كارهای خوب و اعمال شایسته، عبادات و بندگی خدا، عدالت و احسان و محو ظلم، ستم، تبعیض و نابرابری، بیشتر نمود یا بد، نشان از ترقی و رشد عقل عملی در آن جامعه است.

با عنایت به مطالب فوق، وقتی به كمك روایات معصومان علیهم السلام، به زندگی مردمان دوران نظام مقدس مهدوی می‌نگریم، می‌بینیم مقو‌له‌های مثبت، نظیر عبادات، بندگی حق، كارهای خوب، اعمال شایسته، عدالت، اضمحلال ظلم و ستم و غیره در آن جامعه رونق می‌یابد؛ بنابر این میتوان گفت  كه عقل عملی در آن جامعه رشد و ترقی  خواهد کرد

ایمان و اعتقاد به خدا یكی از مصادیق عقل عملی است، رشد ایمان و اعتقاد مردم به خدا در دوران بعد از ظهور، نشان از رشد عقل عملی آن‌ها است.
چنان‌كه در توقیع شریفی كه از ناحیه مقدسه صادر شده است، امام زمان علیه السلام می‌فرماید:

«…فیومئذٍ لا یبقی علی وجه الارض الا مومن قد اخلص قلبه للایمان»؛
..آن روز (پس از ظهور)روی زمین به جز مؤمنی كه خداوند دلش را برای ایمان آزموده است، كسی نمی‌ماند.

محمدباقر مجلسی، پیشین، ج 53، ص

امام صادق علیه السلام می‌فرماید:
مذاهب دیگر را از بین می‌برد؛ پس در زمین چیزی جز دین خالص نمی‌ماند

عبادت که نتیجه ی ایمان است از مصادیق دیگر عقل عملی است

از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل شده است.

«و یذهب الزنی و شرب الخمر و یذهب الربا و یقبل الناس علی العبادات و تؤدی الامانات، و تهلك الاشرار و تبقی الاخیار»؛
(در دوران حكومت مهدی) زنا، شراب‌خواری و ربا خواری از بین می‌رود. مردم به عبادت و اطاعت روی می‌آورند. امانت‌ها را به خوبی رعایت می‌كنند. اشرار مردم نابود می‌شوند و افراد صالح باقی می‌مانند.

علی ابن طاووس، الملاحم و الفتن، تهران، كتابفروشی اسلامیه، ص54

باز از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نقل شده است:

«و تعكف الناس علی الطاعه و الخشوع و الدیانه»
و همه مردم به اطاعت و عبادت خداوند گرویده، در اجرای احكام دیانت می‌كوشند.

لطف الله صافی، منتخب الاثر، قم، موسسه السیده المعصومه، چاپ اول، 1419ق، ص 474.

برخی روایات به بیان محو معصیت و گناه در دوران بعد از ظهور پرداخته كه نتیجه آن، رشد عقل عملی میان مردمان بعد از ظهور است. در این‌باره امام صادق علیه السلام در پاسخ یكی از اصحابش چنین فرموده است:

«سبحان الله اما تحبون ان یظهرالله تبارك و تعالی الحق و العدل فی البلاد و یجمع الله الكلمه، و یؤلّف الله بین قلوب المختلفه و لایعصون الله عز و جلّ فی ارضه»؛
سبحان الله ! مگر نمی‌خواهید خدای تبارك و تعالی حق و عدل را در شهرها ظاهر سازد و همگان را به یك كلمه گرد آورد و دل‌های پراكنده و پریشان را الفت عطا كند؟ و مردم در روی زمین خدا را نافرمانی نكنند؟