مبارزه با غم و اندوه در روایات

غم و اندوه از نگاه اسلام چیز خوبی نیست و موجب تضییع حقوق است و باید همواره پیشگیری و مبارزه با غمهای سستی آور را در دستور کار قرار داد و بر آن همت کرد.

غمگینی و افسردگی در دین ما خوب نیست سفارش به صبر و پرهیز از تظاهر به غم که در دین وارد شده است، اسناد معتبر این مدعا هستند. به غم و اندوه در اسلام، تنها در مواردی که سازنده و مثبت باشد، بها داده شده است. مثل غمی که بواسطه پشیمانی از گناهان و از روی خوف از حساب قیامت بر ما عارض شود، یا غمی که به خاطر مصائب اهل بیت، مخصوصا امام حسین علیه السلام دل را به درد آورد یا بخاطر هتک حرمت اوامر دینی و شیوع منکرات بوجود آید.

در غیر این موارد غم و اندوه نباید ظاهر و تقویت شود بلکه تضعیف و نابودی آن موجب خشنودی خداست. انسان غمگین و غصه دار،کم حوصله و تنبل است. معمولا نمی تواند به وظایفی که در مقابل دیگران دارد عمل کند. اگر زن است در حق شوهر و فرزندانش کوتاهی و سستی می کند. اگر مرد است در کارش دقت و انگیزه نخواهد داشت ... اما به هر حال برای هر کسی اتفاقاتی می افتد که او را اندوهگین می سازد زیرا دنیا همواره با غم و اندوه آمیخته است و چاره ای از آن نیست فقط نباید به غمهای آن بها داد بلکه باید با توکل و اموری دیگر که بدان اشاره خواهیم کرد، با آن مبارزه کرد.

عجلان ابو صالح گوید: امام صادق(علیه السلام) به من فرمود: «... و فراوان خدا را یاد كن، و از رنجورى و افسردگى بپرهیز كه پدرم مرا بدین مطالب سفارش مى‏فرمود،... زیرا كه چون رنجور باشى حقّ خدا را بجاى نیاورى، و چون دلتنگ و افسرده باشى حقّى را نپردازى.» (امالى مفید، ترجمه استادولى، متن، ص 202)

امور معنوی

صبر

صبر از اساسی ترین راه های مبارزه با غمگینی است. صبر یکی از آفریده های خدای تعالی است که به یاران خود نیرو می بخشد و آنها را در مقابل مشکلات تقویت می کند. صبر، مشکلات و غصه های بزرگ را، کوچک جلوه می دهد و قدرت و ظرفیت خارق العاده انسان را به او یادآوری می کند. (ایمان و كفر، ترجمه الإیمان و الكفر، بحارالانوار، ج‏1، ص505)

اما صبر چیست و چگونه می توان به صبر متوسل شد؟

در حدیث نبوی آمده است که رسول خدا از جبرئیل پرسید صبر چیست؟ عرضه داشت این که انسان در موقع گرفتارى روحیه‏اش همانند زمان آسایش قوى و شاداب باشد. و در زمان فقر و تهیدستى همانند زمان غنا و بى‏نیازى، و در موقع بلا و مصیبت همانند زمان عافیت باشد (رفتارش همچون رفتار زمان عافیت باشد) و مصائب و ناراحتى‏هاى خود را نزد مردم بازگو ننماید و شكایت نكند.

کسی که صبر نمی کند مشکل خود را مضاعف می کند زیرا با بی تابی، غم به صورت اتوماتیک تکثیر خواهد شد و بیش از اندازه بزرگ جلوه خواهد نمود. در این صورت نه تنها مشکلی حل نمی شود بلکه پاداشی نیز در کار نخواهد بود .

اگر به وعده هایی که خداوند درباره صبر کردن داده است بیندیشیم، هرگز تسلیم مشکلات نخواهیم شد. از امام چهارم نقل شده است: مَنْ لَمْ یَتَعَزَّ بِعَزَاءِ اللَّهِ تَقَطَّعَتْ نَفْسُهُ عَلَى الدُّنْیَا حَسَرَات‏؛ كسى كه دلش به وعده‏هاى خدا آرام نشود نفسش از حسرت هاى دنیا قطع مى‏شود. (الخصال ،ج‏1، ص 64)

فرسوده شدن اعصاب، مبتلا شدن به افسردگی های طولانی مدت، افتادن در دام بیماری های مهلک عصبی و جلو افتادن زمان پیری از مهمترین نتایج بی تابی و بی صبری هستند. بعید نیست که صبر نیز به همین دلایل در اسلام توصیه و تاکید شده باشد تا آنجا که صبر را سر دین دانسته اند.

روزه گرفتن

گاهی اوقات ناراحتی ها دلیلی جسمانی دارد که امید است با روزه که از بهترین تصفیه کنندگان دستگاه گوارش است مشکل حل شود.

امام على علیه السّلام فرمود: روزه گرفتن سه روز از هر ماه كه پنجشنبه اول و چهارشنبه وسط و پنجشنبه آخر باشد و روزه ماه شعبان، وسوسه را از دل، و غم و غصه را از قلب آدمى مى‏زداید. (آداب، سنن و روش رفتارى پیامبر گرامى اسلام،149)

نماز شب

نماز شب موجب نشاط خاطر و انبساط روح است. یک مدت انس گرفتن با نماز شب چنان دل را شاداب می سازد که غمهای دنیا توان آلوده ساختن آن را نخواهند داشت. امام صادق علیه السّلام فرمودند: نماز شب چهره را نیكو، اخلاق را خوب، بدن را خوشبو، روزى را زیاد و قرض را ادا نموده، غم و غصه را از بین برده و چشم را جلا مى‏دهد. (ثواب الاعمال، ترجمه بندرریگی، ص91)

حمد و تسبیح

اى رسول گرامى براى رفع غم و اندوهى كه به تو می رسد به خدا متوجه باش و تسبیح و حمد او را بجاى آور كه حمد و تسبیح غم و اندوه را برطرف مى‏سازد. (بحارالانوار، ترجمه ج 67 و 68، ج‏2،ص68)

امور مادی

غم و اندوه، هر چند امری روحی است اما از آنجا که تمام مسائل روحی و جسمی ما در هم آمیخته و بر هم تاثیرگذارند، با درمان مشکلات جسمی نیز می توان در رفع ناراحتی ها روحی اقدام نمود یا آنکه از پیش آمد آنها جلوگیری نمود. در این زمینه در روایات شستن جامه، پوشیدن کفش زرد، خوردن انگور سیاه، کشمش، کندر و روغن زیتون سفارش شده است.

 شستن جامه

شستن  لباس غم و اندوه را برطرف می كند، و موجب پاكیزگى براى نماز است. (خصال، ترجمه فهرى، ج2، ص 743)

کفش زرد: کفش زرد بپوشید که بینایی را تقویت، نیروى جنسی را زیاد، و غم و غصه را از بین مى‏برد. (ثواب الاعمال، ترجمه بندرریگى، 55)

انگور: حضرت نوح از داشتن غم و اندوه زیاد به خداوند شكایت كرد. خداوند به وى وحى فرمود كه: انگور بخور. چون انگور غم را از بین مى‏برد. (صحیفة الرضا علیه السلام، ترجمه حجازى، 46 )

روغن زیتون: بر شما باد به خوردن روغن زیتون، زیرا كیسه صفراء را خالى مى‏كند، بلغم را از بین مى‏برد، اعصاب را قوى، اخلاق را نیكو، و نفس را خوشبو مى‏كند، و غم و اندوه را مى‏زداید. (صحیفة الرضا علیه السلام، ترجمه حجازى، ص46)

کندر: بر شما باد بخوردن كندر كه غم را از دل پاك كند چنانچه پاك كند عرق را از پیشانى، ... (آداب و سنن، ترجمه ج16، بحارالانوار، 204)

گروه دین تبیان