پیرمرد و دریا به روایت تصویر
در طول تاریخ سینما، فیلم‌ها و سریال‌های بسیاری براساس یك رمان یا داستان كوتاه ساخته شده‌اند. بسیاری از رمان‌ها، بیشتر شهرت‌شان را بعد از ساخته شدن و نمایش فیلم كسب كرده‌اند.
برای مثال فیلم «فارست گامپ» به كارگردانی زمكیس، آنقدر توجه عموم و منتقدان را به خود جلب كرد كه باعث شهرت كتابی شد كه فیلم از آن اقتباس شده بود. اما عده‌ای از فیلمسازان ترجیح می‌دهند كه یك رمان معروف از یك نویسنده بزرگ را دستمایه كارشان قرار دهند.
برای مثال كتاب‌های معروفی مثل بینوایان، بر باد رفته، دزیره و... بارها برای ساخت فیلم‌های سینمایی به صورت فیلمنامه در‌آمده‌اند.
اما آنهایی كه كتابخوان باشند بهتر می‌دانند كه وقتی یك كتاب به فیلم تبدیل می‌شود، چه نكات و ظرایفی از آن نادیده گرفته می‌شود. درواقع این تفاوت اساسی فیلم و كتاب است كه فیلم گفته‌هایش را با زبان تصویر بیان می‌كند، ولی كتاب می‌تواند در مورد خصوصی‌ترین افكار شخصیت‌هایش با كلمات و گفتار برایمان توضیح دهد.
در نتیجه در كتاب معمولا شخصیت‌پردازی‌ها دقیق‌تر و شرح افكار و ذهنیات آنها مبسوط‌تر است. اما فیلم راهی برای نشان دادن درونیات شخصیت‌ها ندارد. تنها می‌توان از طریق رویدادهایی كه برای شخصیت پیش می‌آید و واكنش‌های او به شناخت نسبی از او رسید.
به همین خاطر بسیاری از زوایای شخصیت كه در كتاب توصیف شده‌اند، در فیلم دیده نمی‌شود. خیلی وقت‌ها به خاطر این كه انگیزه شخصیت از یك عكس‌العمل را نمی‌دانیم، ممكن است در مورد او قضاوت و شناختی متفاوت از آنچه در كتاب كسب كرده‌ایم به دست بیاوریم و تمام اینها منجر می‌شود به این كه در نهایت فیلم به كتاب پایبند نباشد.
اما در فیلم «پیرمرد و دریا» ساخته جود تایلور كه چند روز پیش از شبكه تهران پخش شد، نكته جالبی خودنمایی می‌كند. اصراری كه كارگردان در توصیف شخصیت‌ها به نزدیك‌ترین شكل به كتاب دارد، قابل تحسین است. انگار كارگردان به خوبی این الزام را احساس می‌كند كه به تمامی جزئیات در كتاب مقید باشد.
سال‌هاست كه در فیلم‌های هالیوودی نمی‌بینیم كه از بزرگ‌ترین بازیگر یك فیلم (مثلا آنتونی كوئین در همین فیلم) گرفته تا بازیگر غیرمشهور یك نقش كمرنگ و حاشیه‌ای، یك بازی اغراق شده، دور از واقعیت و دم‌دستی داشته باشند. انگار این وسواس در مورد تمام بازیگران وجود دارد كه چنان با نقش‌شان عجین شوند كه خودشان را فراموش كنند و كنار بگذارند.
تا حدی كه بسیاری از افكار درونی پیرمرد را به صورت مونولوگ‌هایی از زبان خودش می‌شنویم. هرچند این مقدار از پایبندی گاهی منجر به این شود كه جذابیت‌های فیلم قربانی شوند.
نكته دیگر بازی‌های این فیلم است. سال‌هاست كه در فیلم‌های هالیوودی نمی‌بینیم كه از بزرگ‌ترین بازیگر یك فیلم (مثلا آنتونی كوئین در همین فیلم) گرفته تا بازیگر غیرمشهور یك نقش كمرنگ و حاشیه‌ای، یك بازی اغراق شده، دور از واقعیت و دم‌دستی داشته باشند. انگار این وسواس در مورد تمام بازیگران وجود دارد كه چنان با نقش‌شان عجین شوند كه خودشان را فراموش كنند و كنار بگذارند.
مثلا یك تاكسیران، پیشخدمت، فروشنده یك مغازه كه نقشی در روند داستان ندارند و بار داستان را بر دوش ندارند، بازهم با ظرافت و دقت، شبیه به نمونه‌های بیرونی‌شان هستند.
این اتفاقی است كه در كشور ما به ندرت به این شكل پیش می‌آید. اما در «پیرمرد و دریا» كه یك فیلم تلویزیونی است و افتخارات چندانی هم كسب نكرده، می‌بینیم كه بازی تمام بازیگران حساب‌شده و حرفه‌ای است و اگر هم این‌طور نباشد، مسلما آنقدر طبیعی هست كه آسیبی به پیكره فیلم وارد نكند. نمی‌شود در مورد این فیلم حرف زد و یادی از دوبله فوق‌العاده آن نكرد.
واقعا یكی از امتیازاتی كه تلویزیون ما از آن برخوردار است، دوبلورهای باتجربه و متعهد و مقید هستند. هیچ قید و بند و قانونی وجود ندارد كه دوبلورها بخواهند این قدر به ظرایف كار بپردازند، مثلا طوری كه كمتر ببینیم كه دیالوگ‌ها با حركات لب بازیگران سینك نیستند.اما تفكر دوبلورهای ما آنقدر پخته و حرفه‌ای هست كه وقتی صدای آنها روی یك فیلم خارجی قرار می‌گیرد، برای آن ارائه‌ای محسوب می‌شود كه آن را زیباتر هم می‌كند.
سینما و تلویزیون تبیان
شروینه شجری‌كهن/ جام‌جم
