تبیان، دستیار زندگی
یکی از موضوعاتی که همیشه درباره اش بحث می شود این است که علم بهتر است یا ثروت؟ هر کس به فراخور موقعیتش به این سوال پاسخی داده است. اما جواب اصلی چیست؟
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

علم بهتر است یا ثروت؟


یکی از موضوعاتی که همیشه درباره اش بحث می شود این است که علم بهتر است یا ثروت؟ هر کس به فراخور موقعیتش به این سوال پاسخی داده است. اما جواب اصلی چیست؟

علم بهتر است یا ثروت؟

اگر تک بعدی و ساده انگارانه به مسئله نگاه کنیم قطعا انتخاب برتری میان علم و ثروت کار ساده ای نیست. همه ما مثال های زیادی از این توجیهات در ذهن داریم. ثروت به تو رفاه میدهد و علم اندوزی سختی هایی دارد و.... با این تحلیلها فقط حول دور باطلی حرکت خواهیم کرد

اما واقعیت این است که در یک نگاه علمی و درست تولید علم و تولید ثروت مکمل هم هستند. تولید علم می تواند ثروت ایجاد کند و این ثروت ایجاد شده می تواند مبنای تولید علم جدید باشد.باید تولید ثروت باشد تا توزیع ثروت معنا یابد و عدالت محوری مایه بهبود زندگی و رفاه همگانی شود، و تحقق این هدف جز با تولید علم در دنیای امروز ممکن نیست پس باید الزامات و مقتضیات چنین فرآیندی را پذیرفت و فراهم آورد

در آموزه های اسلامی بر علم آموزی و تولید علم توصیه و تاکید فراوان شده است و طلب علم و دانش بر هر مرد و زن مسلمان فریضه و واجب، چرا که فقر و فاقه و بیکاری و کاهلی در اسلام نکوهیده ترین پدیده هاست. از نظر پیامبر اسلام فقر و کفر دیوار به دیوار همند و به تعبیر عامه،آدم فقیر ایمان ندارد. جامعه اسلامی را باید با تولید علم و تولید ثروت شناخت، همان گونه که در دورانی این گونه بوده است. مقام معظم رهبری در این باره می فرمایند:" در جهان بینی ما، علم از دل دین می جوشد و بهترین مشوق علم، دین است. دینی که ما می شناسیم، جهان بینی دینی ای که ما از قرآن می گیریم، تصویری که ما از آفرینش و از انسان و از ماوراءالطبیعه و از توحید و از مشیت الهی و از تقدیر و قضا و قدر داریم، با علم سازگار است؛ لذا تولید کننده و تشویق کننده ی علم است. نمونه اش را شما در تاریخ نگاه کنید؛ ببینید حرکت علمی در قرون اولیه ی اسلام بر اثر تشویق اسلام آن چنان اوج گرفت که تا آن روز در دنیا بی سابقه بود – در همه ی زمینه ها – و علم و دین با هم آمیخته و ممزوج بود و دانش و تحقیق و فن در حد خود پیشرفت کرد."

تولید ثروت باشد تا توزیع ثروت معنا یابد و عدالت محوری مایه بهبود زندگی و رفاه همگانی شود، و تحقق این هدف جز با تولید علم در دنیای امروز ممکن نیست

حال سوال این است که چرا با وجود این همه تاکیدات هنوز در کشور راه زیادی برای طی کردن داریم؟ و به جایگاهی که باید نرسیده ایم. شاید بتوان چنین به این سوال پاسخ داد:

از زمانی که کشورمان در جریان توفان تحولات فکری و علمی و صنعتی غرب قرار گرفت تا امروز توجه دولت ها در ایران بیش تر متوجه علوم تجربی و فن آوری های صنعتی بوده و در راه کسب این علوم سرمایه گذاری و تلاش فراوان کرده اند اما کم تر به علوم انسانی جدید و رونق آن ها در ایران عنایت داشته اند.

علم بهتر است یا ثروت؟

مثال بارز اهمیت علوم انسانی و ناموفق بودن توجه صرف به علوم تجربی و گسترش صنایع را می توان در مقایسه وضعیت کشورهای غربی و کشورهای شوروی سابق دانست. راز و رمز توسعه و ماندگاری کشورهای غرب در تولید علم در همه ابعاد و وجوه و تولید ثروت با سرعتی که بتواند احساس پیشرفت و بهبود و رضایت مندی شهروندان این کشورها را تامین کند، است. و این امر جز در سایه ایجاد فضایی باز وآزاد برای تولید علم در این جوامع، به ویژه مراکز علمی و دانشگاهی ممکن نبوده است. این تجربه ای است که در کشورهای کمونیستی تکرار نشد و در نهایت منجر به فروپاشی سیاسی این کشورها گردید. در این کشورها بر روی علوم تجربی و فن آوری صنعتی سرمایه گذاری فراوان می شد و پیشرفت های زیادی نیز در این زمینه نصیب آن ها شد و دانشمندان بسیاری در حد جهانی هم عرضه داشتند اما چون به علوم انسانی در این کشورها همپای علوم تجربی توجه نشد و همگان با تحولات صنعتی و علمی جوامعشان احساس پیشرفت و بهبود و رضایت مندی نکردند، سرانجام نظام های سیاسی این کشورها دچار فروپاشی شدند.

در دنیای امروز ادبیات توسعه دانش محور حرف اول را میزند. توجه به کارافرینی و تخصص گرایی از مصداق های دم دستی این استدلال است. البته بر اساس توضیحات بالا منظور از تولید علم، تولید آن در همه وجوه است و نه صرفا توسعه صنعتی و مانند آن. در طی سالهای اخیر مقام معظم رهبری همواره بر تولید نقشه جامع علمی کشور تاکید داشته اند. بومی سازی علوم و ایجاد جنبش نرم افزاری هسته اصلی فرمایشات ایشان در حوزه تولید علم بوده است. حال سوال این است که جایگاه ما در تولید علم چگونه است؟ به آمارهای زیر توجه كنید:

1- قبل از انقلاب حدود 30 دانشگاه با 170 تا 180 هزار دانشجو و حدود 3500 عضو هیأت علمی داشتیم.

2- قبل از انقلاب سالانه بین 380 تا 400 مقاله مورد قبول مركز علمی در جهان در ایران تولید می گشت.

3- قبل از انقلاب حدود 14 تا 15 مركز تحقیقات داشتیم كه در هیچ یك از این مراكز نیز نتوانسته بودیم به یك دستاورد بزرگ علمی كه ما را در جهان نام آور نماید، دست یابیم.این چند عدد و رقم می تواند سیمای علمی كشور را در مقطع قبل از انقلاب نشان دهد.

اگر می خواهیم بدانیم انقلاب در عرصه علم و پیشرفت علمی كشور چه دستاوردی داشته و جمهوری اسلامی چه كارهایی انجام داده، كفایت می كند اعداد و ارقام در شاخص های مذكور را در وضعیت فعلی كه به شرح زیر است با ارقام مذكور قبلی مقایسه كنیم.

1- در مقطع كنونی 120 دانشگاه جامع با حدود 300 واحد دانشگاه آزاد و ده ها واحد دانشگاه پیام نور و غیرانتفاعی با حدود 4 میلیون دانشجو و بالای 55 هزار عضو هیأت علمی در كشور فعال می باشد.

2- فقط در 6 ماهه اول سال 1389 حدود 21 هزار مقاله تولیدی در ایران در مراكز معتبر علمی جهان پذیرفته شده و به ثبت رسیده است.

یك مركز علم سنجی در جهان كه از سوی آمریكایی ها و كانادایی ها به صورت مشترك اداره می گردد، در آخرین بررسی خود گزارش می دهد كه سرعت رشد علم در جمهوری اسلامی ایران، یازده برابر متوسط رشد علمی در جهان است

3- بیش از 400 مركز تحقیقاتی در كشور فعال است و روز به روز بر تعداد این مراكز پژوهشی و تحقیقاتی افزوده می گردد.

فن آوری نانو، تولید موجودات تراریخته، دست یابی به انرژی صلح آمیز هسته ای و بسیاری موارد دیگر سند افتخار جمهوری اسلامی در دستیابی به توسعه علمی است. به طوری که یك مركز علم سنجی در جهان كه از سوی آمریكایی ها و كانادایی ها به صورت مشترك اداره می گردد، در آخرین بررسی خود گزارش می دهد كه سرعت رشد علم در جمهوری اسلامی ایران، یازده برابر متوسط رشد علمی در جهان است

البته موضوع مهمی که نباید در این آمار و ارقام تولید علم مغفول بماند توجه به جنبش نرم افزاری است. جنبش نرم افزاری رهیافت و تلاشی است در جهت بستر سازی برای افزایش کمی و کیفی تولیدات علمی و پژوهشی در جامعه اسلامیمان. برای نیل به این هدف والا و دشوار که رابطه مستقیم با سربلندی و توسعه همه جانبه کشور ما دارد، نیازمند التزام عملی به مقدمات و مقتضیات تولید علم در کشور هستیم.

علم بهتر است یا ثروت؟

مقام معظم رهبری در توضیح جنبش نرم افزاری چنین می فرمایند: " چندسالی است که مسئله نهضت نرم افزاری را در محیط علمی کشور مطرح کرده ام. این، یعنی چه؟ یعنی ما نباید به فراگیری قانع باشیم؛ باید هدف تحقیق و آموزش ما تولید علم باشد؛ یعنی رسیدن به جایی که نوآوری های علمی در فضای موجود بشری، از آن جا شروع میشود. ما از لحاظ استعداد نسبت به کسانی که دانش را در دنیا تولید کردند؛ گسترش دادند؛ پیش بردند؛ بر اساس دانش، فن آوری های پیچیده را به وجود آوردند، کمبود نداریم. البته تولید علم به معنایی که ما ترجمه و فراگیری را نفی کنیم؛ نه، آن هم لازم است، بلکه من می گویم در ترجمه و فراگیری نباید توقف کرد"

و البته به نظر میرسد حلقه گمشده در این بین توجه به حضور نخبگان در صحنه است و ایجاد فرصتهایی برای اینکه حاصل تلاش آنها در اختیار عموم مردم قرار بگیرد. به نظر میرسد هنوز راه زیادی داریم تا اثرات پیشرفتهای علمی چند سال اخیر را در بطن جامعه حس کنیم

ریحانه حمیدی فر

بخش اقتصاد تبیان