"گل پامچال"؛ ناگفته‌هایی از کودکان جنگ

مجموعه تلویزیونی "گل ‌پامچال" به کارگردانی محمدعلی طالبی از آثار ماندگار دهه 70 تلویزیون است. محمدعلی طالبی کارگردان و جبار آذین منتقد 19 سال پس از پخش این مجموعه با "مهر" سخن گفتند.

به گزارش خبرنگار مهر، مجموعه تلویزیونی "گل پامچال" به کارگردانی محمدعلی طالبی سال 1370 از شبکه یک پخش شد. در این مجموعه فاطمه معتمدآریا، داود رشیدی، ستاره جعفری، اسماعیل گرامی، رضا بابک، زنده‌یاد کیومرث ملک مطیعی، زنده یاد پروین سلیمانی و ... بازی کرده بودند.

این سریال داستان دختری به نام لیلا را روایت می‌کرد که در جنوب کشور زندگی می‌کند. تا اینکه در اثر بمباران خانواده‌اش را از دست می‌دهد. یکی از اقوام برای پیدا کردن خواهر لیلا به تهران سفر می‌کند و در این مسیر اتفاقاتی برای آنها رخ می‌دهد، سپس به شمال کشور می‌روند. از سوی دیگر برای لیلا اتفاقی می‌افتد و خانواده‌ای شمالی لیلا را پیدا می‌کنند و او را پیش خود می‌برند و از او نگهداری می‌کنند. وقتی که خواهر لیلا پیدا می‌شود لیلا راضی نیست که همراه آنها برود. در نتیجه خواهر لیلا رضایت می‌دهد لیلا نزد آنها بماند و در مدرسه ثبت نام کند.

محمدعلی طالبی، کارگردان:ویِژگی مجموعه تلویزیونی "گل پامچال" استفاده از لوکیشن‌های واقعی بود

محمدعلی طالبی، کارگردان سریال "گل پامچال" درباره تولید این مجموعه در سال‌های بعد از جنگ تحمیلی به خبرنگار مهر گفت: این مجموعه تلویزیونی در یک شرایط خاص و دقیقاً چند ماه بعد از تمام شدن جنگ تولید شد. به یاد دارم در آن زمان وقتی به مناطق جنگی، خرمشهر و آبادان رفته بودم کاملاً اثرات جنگ باقی مانده بود. فضای خاصی حاکم بود. خانه‌ها خراب شده بود و مردم وسایل منزل‌شان را رها کرده بودند. یکی از ویژگی های مجموعه "گل پامچال" استفاده از لوکیشن‌های واقعی بود.

وی در ادامه افزود: ما قصد داشتیم سریالی درباره مظلومیت بچه‌ها در جنگ بسازیم و "گل پامچال" هم با این نگاه ساخته شد. خوشبختانه بعد از پخش هم مورد استقبال زیاد مردم قرار گرفت.

این کارگردان درباره اینکه این مجموعه در سال‌هایی که پخش می‌شد چقدر بیننده داشت، گفت: به یاد دارم در آن سال‌ها 98 درصد بیننده داشت. مردم خیلی با موضوع سریال ارتباط برقرار کرده بودند. "گل پامچال" از تولیدات گروه شاهد تلویزیون بود و خوشحالم در آن زمان توانست با مخاطب ارتباط بگیرد.

طالبی درباره اینکه اگر قرار باشد سریال "گل پامچال" را حالا بسازید با چه نگاهی آن را کارگردانی می‌کند، توضیح داد: در حال حاضر شرایط و نگاه مردم تغییر کرده و مردم نیازهایشان به گونه‌ای دیگر است، مسلماً متفاوت‌تر از سال 70 است. قطعاً  خودم را تکرار نمی کنم.

وی در پاسخ به سئوال خبرنگار مهر مبنی بر اینکه در زمان ساخت سریال "گل پامچال" فکر می‌کردید این سریال تا این حد مخاطب داشته باشد؟ توضیح داد: نه، خیلی برایم غیر منتظره بود، چرا که جنگ تمام شده بود و فکر نمی‌کردم بعد از تمام شدن جنگ مردم بتوانند با چنین موضوعی تا این حد ارتباط برقرار کنند.

این کارگردان درباره انتخاب بازیگران و بازی‌های روان این سریال توضیح داد: در این مجموعه نابازیگران در کنار بازیگران حرفه‌ای انتخاب شده بودند. مثلاً ستاره جعفری که نقش اصلی لیلا را بازی می‌کرد نابازیگر بود. احساس کردم این ترکیب بیشتر جواب می‌دهد. در این سریال رضا بابک، فاطمه معتمدآریا، داود رشیدی، زنده‌یاد کیومرث ملک‌مطیعی و ... خیلی خوب بازی کردند. از هنرپیشه‌های تئاتر هم استفاده کرده بودم.

طالبی در پاسخ به سئوال دیگر خبرنگار مهر مبنی بر اینکه کدام یک از سکانس‌های مجموعه "گل پامچال" در ذهن‌تان مانده، گفت: این مجموعه صحنه‌های تاثیرگذار زیاد داشت، اما سکانسی که خواهر لیلا به دنبالش می‌آید تا او را ببرد و فاطمه معتمدآریا که نقش انیس را بازی می‌کرد نمی‌خواهد از لیلا جدا شود برایم خاطره‌انگیز بود. سعی کرده بودم این صحنه‌های عاطفی را خیلی خوب در بیاورم. به یاد دارم دوربین را روی گالش‌ها زوم کرده بودیم یا عمو ابراهیم (داود رشیدی) که تلاش می‌کرد فضا را تلطیف کند.

وی درباره اینکه مجموعه "گل پامچال" بعد از گذشت 19 سال از تولیداش چه جایگاهی در میان تولیدات تلویزیونی دارد، توضیح داد: این سریال را خیلی دوست دارم، چرا که برای نوجوانان است. خوشحالم در این سال‌ها خطی را که در کارهایم داشتم ادامه دادم و این برایم ارزشمند است. هنوز خاطرات و موسیقی این سریال را در ذهن دارم. امیدوارم تلویزیون کپی خوبی از این سریال تهیه و بعد از آن پخش کند، چرا که در طول این سال‌ها به دلیل تدوین‌های مکرر آسیب‌ دیده و برخی قسمت‌ها حذف شدند.

این کارگردان در پاسخ به این سئوال که چرا سریال‌های قدیمی ماندگار شدند، اما در حال حاضر مجموعه‌هایی که ساخته می‌شود مدت زیادی در ذهن بیننده باقی نمی‌ماند به خبرنگار مهر گفت: در آن سال‌ها مدیران ارتباط خوبی با فیلمسازان داشتند و به آنها اعتماد می‌کردند. در واقع کمی راحت می‌گرفتند و به همین دلیل فیلمسازان هم با فکری آسوده کارهای خوبی می‌ساختند، ولی الان این طور نیست وقتی یک فیلمنامه نوشته می‌شود مرتب درگیر بوروکراسی اداری قرار می‌شود یا به لحاظ بودجه دچار مشکلاتی می‌شویم.

وی ادامه داد: در آن سال‌ها با آرامش سریال می‌ساختیم، به همین دلیل کیفیت آثار هم خوب می‌شد. بهتر است کمی بوروکراسی اداری کمتر شود تا بتوانیم با خیال راحت فیلمنامه بنویسیم و اثر تولید کنیم.

محمد حاتمی: سریال "گل پامچال" بی‌نظیر بود

محمد حاتمی، مسئول وقت گروه شاهد در سال‌های پخش این مجموعه در گفتگو با هفته‌نامه سروش مجموعه "گل پامچال" را بی‌نظیر دانست و گفت: همه عوامل به ویژه کسانی که مسئولیت‌های تخصصی در این اثر داشتند بسیار تلاش کردند تا داستانی جذاب را به بهترین شکل به تصویر بکشند، قصه‌ای که بتواند بیننده را همراه خود کند. انصافاً آقای طالبی برای این پروژه خیلی زحمت کشید.

ستاره جعفری بازیگر: "گل پامچال" نخستین تجربه بازی‌ام بود

ستاره جعفری، بازیگر نقش لیلا در مجموعه "گل پامچال" در سال‌های پخش این مجموعه در گفتگو با هفته نامه سروش گفت: "گل پامچال" نخستین تجربه بازی‌ام بود. نحوه انتخابم به این شکل بود که آقایی که مدیر تدارکات بودند و با خانواده ما دوستی داشت از من دعوت کرد تا برای بازی در این پروژه بروم. من هم بعد از دادن تست قبول شدم.

وی درباره بازی در کنار بازیگران حرفه‌ای گفت: از اینکه اشتباه‌های من باعث می‌شد کار بازیگران حرفه‌ای خراب شود یا روحیات‌شان به هم بریزد، ناراحت می‌شدم؛ چون تعداد برداشت‌ها زیاد می‌شد و دیگران به این شکل خسته می‌شدند. من خیلی سعی می‌کردم کار بازیگران حرفه‌ای را خراب نکنم.

جبار آذین، منتقد: "گل‌ پامچال" از بهترین‌ ساخت‌های طالبی است

جبار آذین، مدرس دانشگاه و منتقد درباره سریال "گل پامچال" به خبرنگار مهر گفت: محمدعلی طالبی از چهره‌های مستعد، خوش‌فکر و مظلوم سینمای ایران است. او که همواره در سختی و گشایش محترمانه زیسته و فیلم ساخته از جمله کارگردان‌های آبرومند سینما به ویژه سینمای کودک و نوجوان کشور است. فیلم‌های طالبی به سینمای کودک ایران اعتبار و آبرو بخشید و تا مدت‌ها علی‌رغم عقب‌نشینی ناگریز عده‌ای از فیلمسازان کودک او پرچم‌دار این سینما بود.

وی در ادامه افزود: طالبی استعداد توانمندی است که قربانی و سوداگری شده و به ناچار انزوا گزیده است. "گل پامچال" از بهترین ساخت‌های او و یکی از تاثیرگذارترین مجموعه‌های تلویزیون در سال 70 است. مجموعه‌ای که با تکیه بر فیلمنامه جذاب، پرداخت شده، بازی‌های شایسته، فضاسازی‌ها مناسب، تصویربرداری چشم نواز و کارگردانی حرفه‌ای طالبی توانست اقشار زیادی از مردم را به تماشای خود مشتاق کند.

این مدرس دانشگاه خاطرنشان ساخت: درام‌پردازی و قصه‌گویی قوی این مجموعه و تعداد زیادی از صحنه‌ها و سکانس‌های تاثیرگذار باعث شد تا "گل پامچال" در کارنامه مجموعه‌های ماندگار سیما در صدر سریال‌های موفق نشانده شود. هدایت درست طالبی و بازیگری خوب فاطمه معتمدآریا در "گل پامچال" این هنرمند را به عنوان بازیگری توانا به سینما و تلویزیون شناساند.

وی ادامه داد: گرچه معتمدآریا پیشتر در آثاری حضور یافته بود، ولی "گل پامچال" توانایی‌های او را شکوفا کرد و او را در ردیف بازیگران مطرح کشور قرار داد. در زمان تولید این مجموعه تعداد فیلم‌ها و سریال‌هایی که مضامین دفاع مقدس داشته و ویژگی‌ها و عوارض جنگ تحمیلی می‌پرداخت زیاد نبود. با آنکه آثار زیادی درباره جنگ ساخته شدند، ولی اغلب آنها با دفاع مقدس و ابعاد آن بیگانه بودند و با تقلید فیلم‌های خارجی عمدتاً به ماجراجویی و آرتیست بازی های کودکانه تخیلی می پرداختند.

آذین در ادامه گفتگو با خبرنگار مهر گفت: در چنین فضایی "گل پامچال" به زندگی واقعی آدم‌ها و مشکلات واقعی آن دوران پرداخت و از طریق یک ملودرام خانوادگی اجتماعی تصاویر تاثیرگذار، تکان‌دهنده و پر احساس از انسان‌های درگیر یا مرتبط با دفاع مقدس ارائه کرد.

وی اشاره کرد: این مجموعه که به سفارش گروه شاهد سیما تولید شده بود این گروه را در مسیر تازه‌ای از تولید آثار هنری قرار داد و چنانچه فعالیت‌های خوب آن تداوم می‌یافت، می‌توانست وزنه‌ای در سینما و سیما باشد. مضمون اصلی "گل پامچال" و حتی برخی شخصیت‌ها و فضاسازی‌ها آن ادای احترامی است به فیلم ماندگار "باشو غریبه کوچک" بود. طالبی فیلمساز ارزشمندی است که متاسفانه قدر و ارج‌اش ناشناخته مانده است.

این منتقد خاطرنشان ساخت: هنوز بازی‌های درخشان معتمدآریا و فضاسازی و صحنه‌پردازی‌های تاثیرگذار و سکانسی که هوا به شدت بارانی است و در این هوا انیس (معتمدآریا) با تلاش و به تنهایی به تعمیر سقف خانه می‌پردازد در خاطره‌ها مانده است. این مجموعه به لحاظ مضمون، نوع پرداخت، کارگردانی، فیلمنامه، بازیگری، موسیقی و تیتراژ در دهه 70 کاری نسبتاً نو و کم نظیر در تلویزیون بود. از آن زمان تاکنون فیلم‌ها و سریال‌های فراوانی در زمینه دفاع مقدس ساخته شده، اما "گل پامچال" به خاطر زاویه دید متفاوت همچنان در جایگاه رفیعی قرار داد.

آذین یادآور شد: سینما و تلویزیون به خصوص سینمای کودک کشور برای احیای خود به حضور فعال طالبی نیازمند است. امید که سینما و سیما قدر او و "گل پامچال" را بازشناسد و از این فیلمساز محبوب و توانا برای تولید آثار به یادماندنی در تلویزیون و سینما حمایت کنند. صدا و سیما در این ارتباط می‌تواند پیشگام باشد، چرا که مدت‌ها است آثار خوب دفاع مقدس و کودک و نوجوان در تلویزیون تولید نمی‌شود و این کمبود می‌تواند با تلاش محمدعلی طالبی جبران شده و سیما را از این منظر بی‌نیاز سازد.