بخشش توبه كنندگان
سیماى سورهى طه
سوره طه با یكصد و سى و پنج آیه، از سورههاى مكّى است. این سوره مباركه، چهل و پنجمین سوره ای است كه بعد از سوره مریم در مكه نازل شد و در ترتیب فعلى قرآن مجید، سوره بیستم مىباشد..این سوره، اوّلین سورهاى است كه ماجراى حضرت موسى (علیه السلام) را به تفصیل بیان نموده و حدود هشتاد آیه را بدان اختصاص داده است. بخشى از آن نیز در مورد عظمت قرآن و صفات خداوند و بخشى در ارتباط با سرگذشت آدم و حوّا و وسوسه شیطان است و در پایان اندرزهاى بیدار كنندهاى را بیان مىدارد.
فضیلت سوره طه
روایات متعددى در باره عظمت و اهمیت این سوره در منابع اسلامى وارد شده است.امام صادق (علیه السلام) مىفرماید: كسى كه به تلاوت سورهى طه مداومت كند، محبوب خداوند بوده و در روز قیامت، نامهى عمل او را به دست راستش خواهند داد.(تفسیر نور الثقلین)
از پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) روایت شده: "خداوند سوره طه و یس را دو هزار سال قبل از آفرینش آدم براى فرشتگان بازگو كرده هنگامى كه فرشتگان این بخش از قرآن را شنیدند گفتند: "خوشا به حال امتى كه این سورهها بر آنها نازل مىگردد، خوشا به دلهایى كه این آیات را در خود پذیرا مىشود، و خوشا به زبانهایى كه این آیات بر آن جارى مىگردد." (مجمع البیان جلد 7)
در حدیث دیگرى از امام صادق(علیه السلام) مىخوانیم:
"تلاوت سوره طه را ترك نكنید، چرا كه خدا آن سوره را دوست دارد و نیز كسانى كه آن را تلاوت كنند هم دوست دارد ، هر كس تلاوت آن را ادامه دهد خداوند در روز قیامت نامه اعمالش را به دست راستش مىسپارد و بدون حساب به بهشت مىرود، و در آخرت آن قدر پاداش به او مىدهد كه راضى شود." (تفسیر نور الثقلین، ج 3)
در حدیث دیگرى از پیامبر (صلی الله علیه و آله) مىخوانیم:
"هر كس آن را بخواند در روز رستاخیز ثواب مهاجران و انصار نصیبش خواهد شد."(مجمع البیان، ج 7، ص 1)
و نیز در حدیث دیگری از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) نقل شده كه فرمودند: اهل بهشت، از قرآن فقط سورههاى طه و یس را تلاوت مىكنند. (مجمع البیان، ج 7، ص 4)
در اینجا باز لازم مىدانیم این حقیقت را تكرار كنیم كه این همه پاداشهاى عظیم كه براى تلاوت سورههاى قرآن از پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ائمه(علیهم السلام) به ما رسیده، هرگز مفهومش این نیست كه تنها با تلاوت، این همه نتیجه، عائد انسان مىشود، بلكه منظور تلاوتى است كه مقدمه اندیشه باشد اندیشهاى كه آثارش در تمام اعمال و گفتار انسان متجلى شود، و اگر محتواى اجمالى این سوره را در نظر بگیریم خواهیم دید كه روایات فوق تناسب كاملى با محتواى این سوره دارد.
محتواى سوره
"سوره طه" به گفته همه مفسران در مكه نازل شده است، محتواى آن نیز همانند سایر سورههاى مكى است كه بیشتر سخن از "مبدا" و "معاد" مىگوید، و نتایج توحید و عواقب سوء شرك را برمىشمرد.
به طور كلی محتوای این سوره را می توان به شش بخش تقسیم كرد:
بخش اول: اشاره كوتاهى به عظمت قرآن و بخشى از صفات جلال و جمال پروردگار است.
بخش دوم: كه بیش از هشتاد آیه را در برمىگیرد از داستان موسى(علیه السلام) سخن مىگوید، از آن زمان كه به نبوت مبعوث گردید و سپس با فرعون جبار به مبارزه برخاست، و پس از درگیریهاى فراوان او با دستگاه فرعونیان و مبارزه با ساحران و ایمان آوردن آنها خداوند به صورت اعجازآمیز فرعون و فرعونیان را در دریا غرق كرد، و موسى و مؤمنان را رهایى بخشید.
بعد ماجراى گوسالهپرستى بنى اسرائیل و درگیرى هارون و موسى(علیه السلام) را با آنها بیان مىكند.
(نام موسى در بیست سوره و 136 مرتبه در قرآن آمده و ماجراى موسى (علیه السلام) از بزرگترین داستانهاى قرآن است، زیرا حدود نهصد آیه از قرآن را به خود اختصاص داده است)
بخش سوم: بحثهایى در باره معاد و قسمتى از خصوصیات رستاخیز آمده است.
بخش چهارم: سخن از قرآن و عظمت آن است.
بخش پنجم: سرگذشت آدم و حوا را در بهشت و سپس ماجراى وسوسه ابلیس و سرانجام هبوط آنها را در زمین، توصیف مىكند.
بخش ششم: نصیحت و اندرزهاى بیدار كنندهاى، براى همه مؤمنان بیان مىدارد كه روى سخن در بسیارى از آن به پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) است.
توبه كننده قطعا بخشیده شده!
وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى (طه82)؛ و البتّه من، هر كس را كه توبه كند و ایمان آورد و كار شایسته انجام دهد، به هدایت برسد، قطعاً مىبخشم.به دنبال آیهى قبل كه با تهدید به اتمام رسید: «كُلُوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ لا تَطْغَوْا فِیهِ فَیَحِلَّ عَلَیْكُمْ غَضَبِی وَ مَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبِی فَقَدْ هَوى (طه81)؛ (اینك) از چیزهاى پاكیزهاى كه روزى شما كردهایم بخورید، و (لى) در آن طغیان نكنید كه قهر و غضب من بر شما وارد خواهد شد و هر كس كه قهر من او را بگیرد، قطعاً سقوط كرده است.»
این آیه بشارت الهى را به همراه دارد و این شیوه در همه جاى قرآن دیده مىشود.
توبه از هر گناه و خلاف باید متناسب با همان گناه و خلاف باشد. مثلاً توبه كسى كه نماز نخوانده، قضاى نماز است، توبهى مردم آزارى، عذرخواهى است، توبهى كتمانِ حقایق، بیان آن است، توبهى شرك، ایمان به خداست، توبهى مال مردمخوارى، ردّ اموال به صاحبان آن است. گرچه در این آیه سخن از بخشش توبهكنندگان است، اما در آیهى دیگر مىخوانیم:
كسانى كه بعد از ایمان، كفر بورزند و بر آن بیفزایند، دیگر هرگز توبه آنان قبول نخواهد شد.
«إِنَّ الَّذِینَ كَفَرُوا بَعْدَ إِیمانِهِمْ ثُمَّ ازْدادُوا كُفْراً لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ» (آل عمران، 90)
انبیاى الهى نیز از خدا طلب مغفرت مىكردند:
آدم (علیه السلام): «إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا» (اعراف، 23)
نوح (علیه السلام): «إِلَّا تَغْفِرْ لِی وَ تَرْحَمْنِی» (هود، 47)
ابراهیم (علیه السلام): «أَطْمَعُ أَنْ یَغْفِرَ لِی» (شعراء، 82)
موسى (علیه السلام): «رَبِّ اغْفِرْ لِی وَ لِأَخِی» (اعراف، 151)
عیسى (علیه السلام): «وَ إِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ» (مائده، 118)
و محمّد (صلى اللَّه علیه و آله): «وَ اسْتَغْفِرْهُ» (نصر، 4)
در روایات مراد از «اهْتَدى»، هدایت به ولایت اهل بیت (علیهم السلام) دانسته شده است. (كافى، ج 8، ص 393)
پیامهای آیه:
1ـ راه توبه بر آنان كه مشمول غضب الهى شدهاند، باز است. «فَقَدْ هَوى ... إِنِّی لَغَفَّارٌ»2ـ بازگشت واقعى انسان، مغفرت و آثار بسیارى را از جانب خدا در پى دارد. «إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ»
3ـ توبه با شرایطى پذیرفته مىشود.
الف: بازگشت «تابَ»، ب: ایمان «آمَنَ»، ج: كار خوب «عَمِلَ صالِحاً»، د: هدایت پذیرى «اهْتَدى».
4ـ حتّى ایمان و عمل صالح بدون هدایت پذیرى از هادیان الهى كافى نیست. «آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى» (آرى، اگر ایمان و عمل صالح باشد، ولى انسان در خط هدایت هادیان الهى قرار نگیرد، صید سامرى و بلعم باعوراها مىشود.)
5ـ مؤمن بودن و مؤمن شدن مهم است، امّا مؤمن ماندن مهمتر است. «ثُمَّ اهْتَدى»
نوشته آمنه اسفندیاری – گروه دین و اندیشه تبیان
منابع:
1- تفسیر نور، ج 7
2- تفسیر نمونه، ج 13
3- تفسیر احسن الحدیث، ج 6
4- تفسیر كوثر، ج 6
