آیه ای برای اهل تواضع

می گویند در ایامی که شیخ بهایی رحمه الله برای زیارت حرم امیرالمؤمنین علی علیه السلام به نجف اشرف وارد شد، روزی در درس مولانا احمد مقدس اردبیلی حاضر شد. وی دید که مقدس اردبیلی به دلیل تواضع و فروتنی به گونه ای در میان شاگردان نشسته است کسی بین استاد و شاگرد فرق نمی گذارد و صدر مجلس از وجود ایشان خالی است.

شیخ بهایی از این همه تواضع و شکسته نفسی در شگفت شد. با اصرار و خواهش، استاد را آورد و در صدر مجلس نشانید. در این اثنا شنیدند کسی با صدای بلند، این آیه ی شریفه را می خواند:

تلک الدار الأخره نجعلها للذین لا یریدون علوا فی الأرض و لا فسادا و العاقبه للمتقین

این سرای آخرت را (تنها) برای کسانی قرار می دهیم که اراده ی برتری جویی در زمین و فساد را ندارند. و عاقبت نیک برای پرهیزکاران است. ¹

پس از پایان این آیه، هر چه گشتند، شخص گوینده را نیافتند. از شنیدن آیه، لرزه بر اندام مقدس اردبیلی افتاد و رنگش متغیر شد. گریه کنان و با ناراحتی برخاست و دوباره در میان شاگردان خود نشست و به درس و بحث مشغول شد. ²

تفسیر آیه

خداوند در این آیه می فرماید که نعمت های جهان آخرت برای کسانی است که این دو صفت زشت در آنان نباشد:

1- برتری جویی؛

2- فساد در زمین.

آن چه انسان را از مواهب سرای آخرت محروم می کند و همه ی گناهان در آن جمع است، همین دو ویژگی است؛ زیرا هر آن چه را خدا نهی کند، حتما برخلاف نظام آفرینش انسان و تکامل وجود او بوده است. بنابراین ارتکاب آن، نظام زندگی او را بر هم می زند و مایه ی فساد در زمین است.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرموده اند: ان الرجل لیعجبه ان یکون شراک نعله اجود من شراک نعل صاحبه فیدخل تحتها گاه می شود که انسان از این لذت می برد که بند کفش او از بند کفش دوستش بهتر باشد و به خاطر همین مشمول این آیه می شود، (زیرا این هم شاخه ی کوچکی از برتری جویی است! ) ³

هم چنین نقل شده است که علی علیه السلام در هنگام خلافت، در بازارها قدم می زد، گم شده ها را راهنمایی می کرد، به یاری ضعیفان می شتافت و هنگامی که از کنار فروشندگان و کسبه می گذشت، همین آیه را برای آنان می خواند، سپس می فرمود:

نزلت هذه الآیه فی اهل العدل و التواضع من الولاه، و اهل القدره من الناس

این آیه درباره ی زمام داران عادل و متواضع و هم چنین دیگر قدرت مندان از توده های مردم نازل شده است. ⁴

یعنی همان گونه که من حکومت را وسیله برتری جویی خویش قرار نداده ام، شما نیز نباید قدرت مالی خود را وسیله ی سلطه بر دیگران قرار دهید؛ زیرا سرانجام و عاقبت نیک برای کسانی است که اهل برتری جویی و فساد نیستند.

پی نوشت ها:

1- قصص، 83.

که خود ملک عقبی کسی را سزد

که او از فساد و علو دم نزد

کسی را نکو گشت فرجام کار

که همواره او بود پرهیزکار

2- وقایع الایام، خیام، به نقل از تأثیر قرآن در جسم و جان، ص 302.

3- تفسیر «جوامع الجامع» ، ذیل همین آیه، به نقل از : نمونه، ج16، ص178.

4- نمونه، ج16، ص 179، به نقل از: مجمع البیان، ذیل همین آیه.