تبیان، دستیار زندگی
یکی از عقاید مسلم اسلامی، شفاعت شافعان در روز قیامت است که به اذن الهی انجام می یابد. شفاعت در مورد افرادی صورت می گیرد که پیوند خود را بکلی با دین خدای متعال قطع نکرده و قابلیت آن را دارند که، با وجود آلودگی به برخی گناهان، به برکت شفاعت شافعان بار دیگر
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شفاعت چیست؟!

شفاعت

شفاعت

شفاعت از ماده "شفع " است كه در لغت به معنای "جفت شدن با چیزی " است، و اصطلاحا به معنای حائل شدن برای رفع ضرر از كسی و یا رساندن منفعتی به اوست و در عبارت ساده‏تر بدین معنا به كار می‏رود كه شخص آبرومندی از بزرگی بخواهد كه از مجرمی بگذرد یا بر پاداش خدمتگزاری بیفزاید .

پس شفاعت در معنای صحیحش برای حفظ تعادل بوده و وسیله ای است برای بازگشت گناهكاران و در معنای غلط موجب تشویق و جرات بر گناه.

 شفاعت "صحیح" و "باطل"

برداشت غلط از معنای  شفاعت به این گفته می شود كه شخص شفیع از موقعیت و شخصیت و نفوذ خود استفاده كرده و نظر صاحب قدرت را بی هیچ حساب و كتابی درباره مجرم و یا گناهكار (زیر دستان خود) تغییر دهد .

بطور خلاصه شفاعت طبق این معنی هیچ گونه دگرگونی در روحیات و فكر مجرم یا متهم ایجاد نمی كند و تمام تأثیرها و دگرگونیها مربوط به شخصی است كه شفاعت نزد او می شود . این نوع از شفاعت در بحثهای مذهبی مطلقاً معنی ندارد زیرا  خداوند کریم هیچ اشتباهی نمی كند كه بتوان نظر او را عوض كرد.

می توان گفت شفاعت بر محور دگرگونی و تغییر موضع " شفاعت شونده " صورت می گیرد ؛ یعنی شفاعت شونده موجباتی را فراهم می كند كه از یك وضع نا مطلوب و در خور كیفر بیرون آمده و به وسیله ی ارتباط با شفیع ، خود را در وضع قابل قبولی قرار می دهد كه شایسته ی بخشودگی گردد ؛ این چیزی نیست جز "شفاعت صحیح " كه شفاعت شونده به اشاره ی خداوند مورد شفاعت قرار می گیرد " وَ لا یَشفَعونَ اِلا لِمَن ارْتَضی... : و جز برای كسی كه [خدا] رضایت دهد شفاعت نمی كنند " 1

شفاعت به معنای مذكور از مسلّمات دین مبین اسلام به شمار می‏رود و در این زمینه علاوه بر آیات متعدد قرآنی ، روایات فراوانی از طریق شیعه و سنّی از رسول‏اكرم(ص) نقل گردیده است.

قرآن و شفاعت

در قرآن درباره ی " شفاعت"در حدود سی آیه آمده است .

آیاتی كه در قرآن پیرامون "شفاعت" آمده است را میتوان به چند دسته تقسیم كرد :

اول ـ آیاتی كه به طور مطلق شفاعت را نفی می كند؛

مشركانی كه آفریدگار جهان را دارای اوصاف انسانی و از جمله نیاز به انس با همسر و كمك یاران می دانستند ، برای جلب توجه خدای بزرگ یا مصونیّت از خشم وی دست به دامن خدایان پنداری می‏زدند و به پرستش فرشتگان و جنّیان و تعظیم در برابر بت‏ها و پرداخته و می‏گفتند: " وَیَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ یَضُرُّهُمْ وَلاَ یَنفَعُهُمْ وَیَقُولُونَ هَـؤُلاء شُفَعَاؤُنَا عِندَ اللّهِ قُلْ أَتُنَبِّئُونَ اللّهَ بِمَا لاَ یَعْلَمُ فِی السَّمَاوَاتِ وَلاَ فِی الأَرْضِ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا یُشْرِكُونَ ".2

قرآن كریم نیز در مقام ردّ چنین پندارهایی می‏فرماید : " لَیْسَ لَهُم مِّن دُونِهِ وَلِیٌّ وَلاَ شَفِیعٌ لَّعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ ".3

ولی باید توجه داشت كه نفی چنین شفیعان و چنین شفاعتی به معنای نفی مطلق شفاعت نیست و در خود قرآن كریم آیاتی داریم كه "شفاعت باذن الله " را اثبات و شرایط شفیعان و نیز شرایط كسانی كه مشمول شفاعت واقع می‏شوند را بیان فرموده است .

رضایت خدا نسبت به فرد مورد شفاعت : در مسئله شفاعت ، رضایت خداوند نسبت به شفاعت شوندگان نیز شرط است . یعنی چنین نیست كه فیض شفاعت بدون استثنا نصیب هر كس شود ، بلكه اسباب و ملاك خاصی دارد كه هر كس این ملاك را تحصیل كرده باشد ، مشمول شفاعت شفاعت كنندگان قرار می‏گیرد و در غیر این صورت از این فیض محروم خواهد بود

در آیاتی راههایی برای نجات محرومان غیر از ایمان و عمل صالح چه از طریق پرداخت عوض های  مالی و مادی ، یا پیوند و سابقه ی دوستی و یا مسأله شفاعت نفی شده است .

دوم ـ آیاتی كه شفیع را منحصراً خداوند متعال معرفی می كند و شفاعت را فقط مخصوص ذات اقدس الهی می داند . 4

سوم ـ آیاتی كه شفاعت را مشروط به اذن و فرمان خدا می كند؛ 5

چهارم - زمانی هم صلاحیت شفاعت شدن را از بعضی از مجرمان و گناهكاران سلب می كند .6

نکته ی قابل توجه و مهمی که  شاید گفتن آن خالی از لطف نباشد این است که وقتی به کتاب قرآن این راهگشای هدایت توجه می کنیم ،به نکته ی مهمی می رسیم كه بیش از 70 مرتبه كلمه ی نماز با این عنوان و یا عناوینی دیگر آورده شده است؛ چه چیزی در پس این همه اصرار نهفته است .

ترك نماز جزءِ آن چیزهایی است كه پیامبر (ص)  ما درباره ی آن می فرمایند؛

كسی كه نماز را سبك بشمارد به شفاعت من دست نیابد و به خدا سوگند كه در كنار حوض [كوثر] بر من وارد نشود .

شفاعت کنندگان چه کسانی هستند؟

از برخی آیات استفاده می شود که فرشتگان از شافعانند .7

مفسران در تفسیر آیه " عَسَى أَن یَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا " 8 . گویند مقصود از مقام محمود ، همان مقام شفاعت برای پیامبراسلام است .

شرایط شفاعت شونده

شفاعت

رضایت خدا نسبت به فرد مورد شفاعت : در مسئله شفاعت ، رضایت خداوند نسبت به شفاعت شوندگان نیز شرط است . یعنی چنین نیست كه فیض شفاعت بدون استثنا نصیب هر كس شود ، بلكه اسباب و ملاك خاصی دارد كه هر كس این ملاك را تحصیل كرده باشد ، مشمول شفاعت شفاعت كنندگان قرار می‏گیرد و در غیر این صورت از این فیض محروم خواهد بود.

از آیات و روایات شفاعت می‏توان بعضی از شرایط شفاعت شوندگان را كه موجب رضایت خداوند نسبت به شفاعت در حق آنان می‏گردد به دست آورد ، مانند شرایط ایمان ، اقامه نماز ،پرداخت زكات واعتقاد به معاد  كه از آیات زیر به دست می‏آید :

"فِی جَنَّاتٍ یَتَسَاءلُونَ * عَنِ الْمُجْرِمِینَ * مَا سَلَكَكُمْ فِی سَقَرَ * قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّینَ *وَلَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكِینَ * وَكُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِینَ * وَكُنَّا نُكَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ * حَتَّی أَتَانَا الْیَقِینُ * فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِینَ؛ بهشتیان در بهشت از مجرمین سؤال می‏كنند كه چه كردید كه اینك گرفتار عذاب دوزخ شدید؟

دوزخیان پاسخ می‏دهند، ما از نمازگزاران نبودیم، و با پرداخت زكات دستگیری از مسكینان نكردیم، و همواره عمر خویش را با اهل باطل به بطالت گذراندیم ، و روز جزا و قیامت را دروغ می‏پنداشتیم ، تا این كه ناگاه مرگ گریبان ما را گرفت و برایمان یقین حاصل شد . [اما اینان باید بدانند كه]، با این وضع ، شفاعت شافعان در روز رستاخیز هرگز شامل حال آنها نمی‏شود.9

شرایط شفاعت

همچنین باید میان شفیع و شفاعت شونده رابطه ای بوده و شفاعت شونده زمینه ی شفاعت را در دنیا (با برقراری پیوند میان خود و شفیع ، ایجاد یك نوع سنخیت ـ هر چند ضعیف ـ ) بین خود و او برقرار سازد . اگر زنگارهای سیاهی و گناه آنقدر زیاد باشد كه به طور كلی سنخیّت بین دو گروه از بین رفته باشد ، شفاعت هیچ اثری نخواهد داشت (باید آهن باشد تا آهن ربا ، جذب كند ولی اگر زنگار تمام روی آهن را بپوشاند ، آهن‏ربا آن را جذب نخواهد كرد .)10

در جمع بندی این مبحث می توان گفت ؛ شفاعت همان واسطه شدن در درگاه الهی است و عواملی که به عنوان "شفیع " مطرح می‏شوند ، هر یك به نوبه ی خود مجرایی از مجاری فیض باری تعالی هستند و كانال‏های جریان لطف و رحمت خداوندی به شمار می‏روند ، یعنی همان گونه كه هر یك از فیوضات الهی سبب وکانال خاصی دارد ، فیض شفاعت الهی نیز سبب و كانال خاصی دارد.

زهرا اجلال – گروه دین و اندیشه تبیان


1- انبیاء / 28

2- یونس /18

3- انعام /51

4- بقره / 254 – بقره / 48 – مدّثر /48

5- زمر /44- سباء /23

6- غافر /18

7- نجم /26

8- اسراء /79

9- مدّثر /40-48

10- بحارالانوار /ج8 /ص 29

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.