اسماء با مسما (7)
اشاره:
در باب نامهای قرآن و تعداد آن از دیرباز تا کنون میان مفسران و قرآن پژوهان اختلاف نظر بوده است.
ابوالفتوح رازى در تفسیرش 43 نام براى قرآن بر می شمارد. زركشى به نقل از قاضى ابوالمعالى این عدد را 55 اسم می رساند و برخی دیگر تا هشتاد اسم هم گفته اند.
کثیری از این اسامی گفته شده جنبه وصفی داشته و اطلاق عنوان اسم بر آنها خالی از وجه نیست.
سلسله نوشتار" اسماء با مسما" می کوشد تا در هر نوبت شما را با یکی از این نام های زیبای قرآن آشنا سازد.
نور، ششمین اسم با مسمایی بود که در مقاله گذشته در باره آن بحث شد.
كتـاب؛ هفتمین اسم با مسمای قرآن
شاید بتوان گفت در قرآن كریم پس از واژه قرآن بیشتر از هر واژهاى كلمه كتاب در مورد قرآن بكار رفته است. این كلمه گاهى به صورت مفرد و گاهى با اضافه و به صورت كتاب الله و گاهى همراه با صفاتى مانند مبین و حكیم و منیر و مسطور و متشابه و غیر اینها ذكر شده است.
دانشمندان علم لغت واژه كتاب را به معناى جمع كردن چیزى بر چیزى دانستهاند(1) و علت اینكه به نوشتار كتاب گفته مىشود این است كه حروف و كلمات با یكدیگر ضمیمه مىشوند. البته مىدانیم كه كتاب به معناى مكتوب است.
اطلاق كتاب بر قرآن نیز از آن نظر است كه قرآن كلمات وحروف را در سطرها جمع كرده و یا سورهها و آیهها را جمع كرده است.
در قرآن كریم به همه كتابهاى آسمانى كه بر پیامبران نازل شده كلمه كتاب اطلاق گردیده است ولى بیشتر در مورد قرآن بكار رفته كه از براى نمونه به دو آیه اشاره مىكنیم:
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَنزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْكِتَابَ وَلَمْ یَجْعَل لَّهُ عِوَجَا 2
سپاس خداوندى را كه بربنده خود كتاب را نازل كرد و درآن كجى قرارنداد.
وَمَا أَنزَلْنَا عَلَیْكَ الْكِتَابَ إِلاَّ لِتُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی اخْتَلَفُواْ فِیهِ وَهُدًى وَرَحْمَةً 3
و بر تو نازل كردیم كتاب راكه بیان كننده همه چیز ومایه هدایت و رحمت است.
در عرف دانشمندان اسلامى و فقهاء و اصولیین و متكلمین منظور از كتاب الله همان قرآن است و اصطلاح كتاب و سنت ناظر به همین است و گاهى هم كتاب الله گفته مىشود همانطور كه این تعبیر در حدیث معروف ثقلین آمده است.
آیا كتاب خدا با كلام خدا تفاوت دارد؟
مرحوم صدرالمتألهین مىگوید:
فرق میان كلام خدا و كتاب خدا مانند فرق میان بسیط و مركب است و گفته شده است كه كلام از عالم امر و كتاب از عالم خلق است و كلام وقتى تشخص یافت كتاب مىشود.4
اطلاق كتاب بر قرآن نیز از آن نظر است كه قرآن كلمات وحروف را در سطرها جمع كرده ویا سورهها وآیهها را جمع كرده است.
طبق این نظر كلام اصل و ریشه كتاب است و طبعاً از حیث رتبه مقدم بر آن مىشود اما ما تصور مىكنیم كه عكس این مطلب درست است و ریشه و اساس و مادر كلام خدا كتاب خداست زیرا كه این كتابى كه بر جان و دل پیامبر نازل شده و هماكنون در اختیار ماست صورتى است از حقیقت والائى كه نزد خداست و از آن حقیقت به لوح محفوظ و كتاب مكنون و كتاب مبین و رقّ منشور و امالكتاب تعبیر مىشود.
جایگاه علوم و دفتر علم ازلى خداوند، رمز اصلى و كلید فهم اینكه چگونه قرآن بیان كننده همه چیز (تبیان كل شىء) است نیز در همین است این مطلب را بطور مشروح در آینده بحث خواهیم كرد.
حال مىگوئیم وقتى كتاب تشخص پیدا مىكند و تنزل مىیابد، به صورت كلام به گوش رسول مىرسد و كتاب خدا كلام خدا مىشود مگر اینكه كتاب را به معناى كاغذ و مركبى بگیریم كه كلمات خدا در آن و با آن نوشته شده است.5
فرآوری: شکوری_گروه دین و اندیشه تبیان
1 ـ ابن فارس، مقائیس اللغة ج 5 ص 158.
2ـ سوره كهف، آیه 1.
3ـ سوره نحل، آیه 64.
4 ـ ملاصدرا، اسرار الایات ص 16.
5 - یعقوب جعفری، سیرى در علوم قـرآن
