تبیان، دستیار زندگی
معصومین(ع) واسطه‌هایی هستند میان خداوند و سایر بندگان و موجودات. زیرا سایر موجودات هر کدام به نحوی از کمالات خداوند را کمتر دارند و از این رو از مبدأ وجود فاصله گرفته‌اند اما به واسطه وجود کامل معصومین(ع) می‌توانند با تشبه به
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ملاصدرا و سیره‌ی معصومین(علیهم‌السلام)

ملاصدرا

حکیم صدرالمتألهین شیرازی مشهور به ملاصدرا از بزرگترین فلاسفه اسلامی و صاحب مکتب و شیوه‌ی حکمت متعالیه در فلسفه اسلامی است. وی که از جمله بزرگترین علمای شیعه نیز به شمار می‌آید، شاگردان بسیاری را در مکتب خویش پرورش داده است که از جمله ایشان علامه طباطبایی صاحب تفسیر شریف المیزان و شهید مطهری در عصر ماست. نوشتار پیش رو می‌کوشد شیوه وی درباره سیره معصومین(علیهم‌السلام) را مورد بررسی قرار دهد.

حکمت متعالیه و فلسفه صدرایی

از جمله روش‌های متداول و مشهور در فلسفه اسلامی مکتب حکمت متعالیه است که حاوی تمام اصول و روشهای فلسفی قبل از خود می‌باشد. صدرالمتألهین کشف و شهود عارفانه را با استدلال خشک ارسطویی چنان به یکدیگر آمیخته که طریقی دلپذیر و مطبوع را فراهم آورده است و در این روش فلسفی تمام مزایای فلسفی‌های کهن موجود است ضمن آن که نوآوری‌های خاصی نیز در آنها منجر به برتری آن گردیده است.

حیات ملاصدرا

محمد بن ابراهیم بن یحیی قوامی مشهور به صدرالدین شیرازی و ملقب به صدرالمتألهین یا ملاصدرا در سال 979 یا 980 در خانواده‌ای متموّل پا به عرصه وجود نهاد. در ایام جوانی مقدمات علوم را در زادگاه خود شیراز فرا گرفت. از زندگی شخصی او اطلاعات کامل و موثّقی جز برخی از اشارات خود او در دست نیست. وی در زمان حکومت شاه عباس صفوی برای ادامه تحصیل رهسپار اصفهان گردید و نزد اساتید مشهور آنجا درس خواند و نزد شیخ بهائی و میرداماد به شاگردی پرداخت. پس از مدتی به علت کینه‌توزی و حسد، ناگزیر به مهاجرت به کهک در قم گردید. او چندین بار به مکّه مکرمه مشرّف شد و سرانجام در هفتمین و آخرین سفر خود در بصره به سنّ 71 سالگی در سال 1050 هـ.ق درگذشت.

ملاصدرا و سیره معصومین(علیهم‌السلام)

شیوه ملاصدرا در حکمت متعالیه استفاده از ذوق و اشراق در کنار عقل و استدلال است و در این سیر احادیث و روایات معصومین(علیهم‌السلام) روشنگر راه وی است. وی می‌کوشد با توجه به آیات قرآنی و روایات و احادیث معصومین(علیهم‌السلام) شیوه و اسلوبی عقلانی را پایه‌ریزی کند و وجوه مستدل در روایات را به روشنی و وضوح به تصویر کشد. از این رو در آثار بسیاری که از وی برجای مانده است استفاده از احادیث و روایات به وفور یافت می‌شود. اما در عین حال نمی‌توان ملاصدرا و مکتب حکمت متعالیه را مکتبی روایی و روش وی را اخباری نامید. زیرا همان طور که بیان شد وی می‌کوشد وجوه عقلانی روایات را در بستر تفاسیر عقلانی به تصویر کشد.

معصومین(علیهم السلام) واسطه‌هایی هستند میان خداوند و سایر بندگان و موجودات. زیرا سایر موجودات هر کدام به نحوی از کمالات خداوند را کمتر دارند و از این رو از مبدأ وجود فاصله گرفته‌اند اما به واسطه وجود کامل معصومین(علیهم السلام) می‌توانند با تشبه به باری تعالی مسیر سیر و سلوک را طی نموده و در قیامت به رتبه ی وجود بالاتر صعود نمایند.

حدیث عقل

از جمله احادیث مشهور نبوی(صلی الله علیه و آله) که ملاصدرا بسیار از آن بهره می‌برد حدیث «اوّل ما خلق الله العقل» است که در بیان دیگری از رسول مکرم اسلام با «اول ما خلق الله نوری» تبیین گردیده است. ملاصدرا در نظام فلسفی خود با اشاره به مراتب وجود و سریان هستی از واجب الوجود که مصداق آن خداوند متعال است، سرسلسله ی موجودات را معصومین(ع) و به خصوص رسول اکرم(ص) در مصداق معرفی می‌نماید و از این رو به وضوح ساخت تشریع و تکوین را به یکدیگر پیوند می‌زند و هستی شناسی مبتنی بر اصول مذهبی و دینی را ارائه می‌نماید.

حضرت محمد(ص)

در بیان فیلسوف حکیم، خداوند متعال موجودی است که در وجود بی نیاز از سایر موجودات است و از این رو موجودی واجب است. از چنین موجودی به علت کمال نهایی موجود دیگری صادر می‌شود که همان نخستین خلق خداوندست. این موجود که در اصطلاح حکمت متعالیه عقل اول نامیده می‌شود موجودی است که از هر نظر شبیه واجب الوجود است به جز آن که در وجود خود نیازمند واجب است و از این رو موجودی ممکن به شمار می‌رود.

مصداق این وجود همان معصومین(ع) هستند که در همه کمالات و خصوصیات وجودی مشابه خداوند هستند مگر آن که بندگان اویند و در به وجود آمدن و وجود داشتن خود محتاج و نیازمند خداوند هستند. در ادامه سیر وجودی از موجودات عقلی جهان مادی صادر می‌گردد که عالم کون و فساد است و دنیا مصداق بارز آن است.

معصومین(ع) واسطه‌هایی هستند میان خداوند و سایر بندگان و موجودات. زیرا سایر موجودات هر کدام به نحوی از کمالات خداوند را کمتر دارند و از این رو از مبدأ وجود فاصله گرفته‌اند اما به واسطه وجود کامل معصومین(ع) می‌توانند با تشبه به باری تعالی مسیر سیر و سلوک را طی نموده و در قیامت به رتبه ی وجود بالاتر صعود نمایند.

بدین ترتیب نظام فلسفی ملاصدرا در تبیین جایگاه معرفت شناختی و هستی شناسانه معصومین(ع) گامی موثر را برداشته و بسیار موفق و نوآورانه عمل نموده است که البته توجه به روایات خود این بزرگواران نیز در تبیین آن موثر بوده است و نقش اساسی را ایفاد کرده است.

نتیجه‌گیری

حکیم صدرالمتألهین ملاصدرای شیرازی از اعاظم فلاسفه اسلامی و علمای شیعه در روش عقلانی است که کوشیده است در فلسفه‌ی خود جایگاه والا و برتر معصومین(ع) را به تصویر کشد و روایات و احادیث ایشان را تفسیری فلسفی نماید.

رادفر، کارشناس ارشد فلسفه اسلامی، گروه دین و اندیشه تبیان


فهرست منابع و مأخذ

1- مجموعه رسائل فلسفی ملاصدرا- تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی

2- رحیق مختوم شرح اسفار ملاصدرا- آیت ا... جوادی آملی

3- هرم هستی- آیت الله حائری یزدی

4- اصول کافی شیخ کلینی

5- اسرارالآیات- ملاصدرای شیرازی

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.