تقویم ایرانی (3)

(در روزهای گذشته بحث «بررسی چگونه متداول شدن تقویم ایرانی» را به قلم استاد صیاد - پژوهشگر و محقق تقویم - آغاز کردیم. در مطلب تقویم ایرانی (1)، تاریخچه مختصری از رایج شدن این تقویم را عنوان کردیم و در تقویم ایرانی (2)، اصول و پایه های اساسی تقویم هجری شمسی برجی را معرفی کردیم. در ادامه نگاهی به مراحل تصویب قانون استفاده از این نوع تقویم خواهیم داشت.)

در زمان مظفرالدین شاه قاجار و صدارت میراز علی خان امین الدوله از رجال دوره قاجاریه، در سال 1326 هجری قمری (1277- 1278 هجری شمسی برجی)، ژوزف نوز (Joseph Naus)، مستشار بلژیکی به همراه یک یا دو نفر دیگر به استخدام دولت ایران درآمدند تا امور گمرکی ایران را به شیوه کشورهای اروپایی تنظیم و اداره کنند. به علت بدنامی انگلیسی ها در ایران، این هیأت از کشور بلژیک انتخاب شده بود که تصور می شد، منافع استعماری در ایران ندارند. در آن هنگام، نوز، رئیس این هیأت، مدیر کل گمرکات بود و تحت نظر نخست وزیر کار می کرد. بعد از دایر شدن گمرک در ایران و تصدی بلژیکی ها در گمرکات و مالیه ایران، اختیار سال شمسی برای امور مالیه دولت لازم شد. بلژیکی ها از مردم سوال کردند که سال چندم شمسی است؟ هیچ در دست نبود، مردم گفتند که در سالهای منجمان، بروج حمل، ثور و ... هست که آنان می دانند، بلژیکی ها، همان تقویم هجری شمسی برجی را که تقویم نویسان در تقویمهای استخراج شده خودشان درج می کردند، در امور گمرکات و مالیه دولت، به کار بردند.

دوره دوم مجلس شورای ملی ایران در ماده سه قانون محاسبات عمومی، مصوب 21 صفر 1329 مطابق 2 حوت 1289، تقویم هجری شمسی برجی را به عنوان مقیاس رسمی زمان در محاسبات دولتی پذیرفت. متن این ماده به این شرح بود که «مقیاس زمان بعد از این در محاسبات دولتی سال های شمسی و ماه های شمسی (بروج) خواهد بود.»

دوره پنجم مجلس شورای ملی ایران در جلسه 148 و در «قانون تبدیل بروج به ماه های فارسی از نوروز 1304 شمسی» مصوب سه شنبه شب 11 فروردین 1304 تقویم هجری شمسی را به عنوان تقویم رسمی کشور پذیرفت و جایگزین تقویم هجری شمسی برجی کرد. متن این قانون در دو ماده به شرح زیر است:

قانون تبدیل بروج به ماه های فارسی از نوروز 1304 شمسی

مصوب شب 11 فروردین ماه 1304

ماده اول- مجلس شورای ملی تصویب می نماید که از نوروز 1304 تاریخ رسمی سالیانه مملکت به ترتیب ذیل معمول گردد و دولت مکلف است که در تمام دوایر دولتی اجرا نماید:

الف- مبدا تاریخ: سال هجرت حضرت خاتم النبیین محمد بن عبدالله صلوات الله علیه از مکه معظمه به مدینه طیبه.

ب- آغاز سال: روز اول بهار.

ج- سال: کماکان شمسی حقیقی.

د- اسامی و عده ایام ماه ها:

1- فروردین  31 روز

2-  اردی بهشت  31 روز

3- خرداد  31 روز

4-  تیر 31 روز

5-  اَمرداد  31 روز

6- شهریور  31 روز

7- مهر 30 روز

8- آبان 30 روز

9- آذر 30 روز

10- دی  30 روز

11- بهمن 30 روز

12- اسفند  29 روز

تبصره- در سال کبیسه اسفند 30 روز خواهد بود.

ماده دوم- ترتیب سال شماری ختا و ایغور (اویغور) که در تقویمهای سابق معمول بوده از تاریخ تصویب این قانون منسوخ خواهد بود.

این قانون که مشتمل بر دو ماده است در جلسه شب یازدهم ماه فروردین یکهزار و سیصد و چهار شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

رئیس مجلس شورای ملی – موتمن الملک

مجلسین شورای ملی و سنا در جلسه مشترک تاریخ 24 اسفند 1354 با تصویب قطعنامه ای، مبدا تاریخ رسمی ایران را از سال هجرت حضرت رسول اکرم (ص) از مکه به مدینه به سال آغاز سلطنت کوروش، تغییر دادند. تقویم جدید به «تقویم شاهنشاهی» موسوم شد که از آغاز سال 1355 هجری شمسی، مطابق 2535 شاهنشاهی، به طور رسمی معمول شد.

تقویم شاهنشاهی در تاریخ 5 شهریور 1357 با یک تصویبنامه دولت وقت، لغو و تقویم هجری شمسی دوباره به طور رسمی در ایران معمول شد.

بعد از انقلاب اسلامی ایران، بر طبق اصل هفدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تقویم هجری شمسی عینا به همان صورت قبلی، به عنوان تقویم رسمی کشور پذیرفته شد. متن این اصل از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به شرح زیر است:

«مبدا تاریخ رسمی کشور، هجرت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) است و تاریخ هجری شمسی و هجری قمری هر دو معتبر است اما مبنای کار ادارات دولتی هجری شمسی است. تعطیل رسمی هفتگی روز جمعه است.»

تنظیم برای تبیان:

م.ح.اربابی فر