سنگ های آسمانی
در آغازین روزهای ژانویه 1801 ژوزف پیاتزی جرمی را در آسمان رصد نمود كه ابتدا یک دنباله‌دار به نظر می‌رسید ولی زمانی كه مدار آن به درستی تعیین گردید، مشخص شد كه سیاره بسیار كوچكی است. پیاتزی آن را سرِس نامید. تا چند سال بعد سه سیارک جدید دیگر كشف شدند و تا پایان آن قرن صدها عدد از آنها شناسایی شده بودند. تا به امروز تعداد این سیاركها به چند صد هزار رسیده است و هنوز اكتشاف آنها ادامه دارد. تعدادی از سیاركها چنان كوچكند كه از زمین قابل رؤیت نیستند. مجموع جرم سیاركها از جرم ماه كمتر است و اگر همه آنها را یک جا جمع كنیم، سیاره كوچكی را تشكیل می‌دهند كه قطر آن كمتراز نصف قطر ماه است.
بعد از مریخ و قبل از مشتری كمربندی از اجرام كوچک سنگی و فلزی وجود دارد كه در محدوده‌ای بین 2 تا 4 واحد نجومی (فاصله زمین تا خورشید)، به دور خورشید می‌چرخند. این اجرام به قدری كوچک هستند كه نمی‌توان آنها را سیاره نامید، از این رو آنها را با اصطلاح خرده‌سیارک می‌شناسند. خرده‌سیاركها ابعادی از 1000 كیلومتر برای سِرِس تا چند سانتیمتر برای خرده سنگهای خیلی ریز دارند.
هر چند میلیونها خرده‌سیارک در كمربند مورد بحث وجود دارد اما آنها بسیار از هم دورند و فضای این كمربند در هنگام گذر از آن خیلی خالی به نظر می‌رسد. در زمان شكل‌گیری منظومه شمسی، اجرامی كه در مدار مورد اشاره قرار گرفته بودند به دلیل اثرات جاذبه عظیم مشتری و فاصله مخصوصی كه از خورشید داشتند، دچار موقعیتی شدند كه از یكپارچه شدن آنها جلوگیری می‌كرد.
بیشتر دانش ما از سیاركها مربوط به مطالعه پاره‌ای از آنها است كه در زمین سقوط كرده‌اند. سیاركها عمدتاً از سیلیكات یا همان سنگ -92/8%- و كمی از آهن و نیكل -5/7%- تشكیل شده‌اند. باقی جرم تشكیل دهنده سیاركها را آلیاژهایی از این سه ماده تشكیل می‌دهد. شهاب‌سنگهایی كه منبع سیاركی دارند، بسیار شبیه سنگهای زمینی هستند.
اولین سیاركی كه از نزدیک مطالعه شد گَسپرا بود كه در لیست سیاركهای كشف شده شماره 951 را به خود اختصاص داده است. این سیارک در اكتبر 1991 و توسط فضاپیمای گالیله از نزدیك رصد گردید.
در آگوست همان سال سیارک ایدا به شماره 243 توسط همان فضاپیما از نزدیک مورد بررسی قرار گرفت. بزرگترین كشف سفینه گالیله یعنی پیدا كردن قمر كوچكی برای ایدا نیز در همین زمان انجام شد. این پاره‌سنگ یک و نیم كیلومتری كه داكتیل نامیده شد، اولین قمری است كه برای یک خرده‌سیارک پیدا شد.
اولین تلاش بشر برای فرود بر سطح یک خرده‌سیارک و سعی در نمونه‌برداری از آن در 12 فوریه 2001 اتفاق افتاد. فضاپیمای نیر (NEAR) كه در 17 فوریه 1996 به فضا پرتاب شد، قبل از فرود بر سطح اِرُس از ماتیلد نیز دیدار كرد. این فضاپیما كه به مدت یک سال با اِرُس پرواز می‌كرد، علاوه بر عكسهای فراوانی كه از این خرده‌سیارک به زمین ارسال نمود، توانست در هنگام فرود بر سطح آن عكسی از فاصله 120 متری اِرُس به زمین بفرستد كه البته قسمت پایانی تصویر مخابره نشد. در برخورد این فضاپیما با خرده‌سیارک، سیستم پیغام رسانی آن از كار افتاد. این تلاش اگر‌چه موفقیت آمیز نبود اما اطلاعات بسیار با ارزشی برای دانشمندان به ارمغان آورد.
مواد تشکیل دهنده خرده سیارکها از آنجا که از چهار و نیم میلیارد سال قبل یعنی زمانی که منظومه شمسی متولد شد، دست نخورده باقی مانده‌اند، بسیار مورد توجه دانشمندان هستند. دانشمندان امیدوارند با مطالعه چنین نمونه‌هایی پاسخ بسیاری از سوالات خود در زمینه پیدایش جهان و خصوصاً تولد منظومه شمسی را بیابند.
تجمع خرده‌سیاركها بیشتر در كمربندی بین مریخ و مشتری است. اما می‌توان آنها را در همه جای منظومه شمسی رؤیت كرد. در بعضی زمانها و با توجه به پاره‌ای اتفاقات نجومی مانند برخورد خرده‌سیاركها باهم، اثرات مختلط جاذبه مشتری و خورشید و سایر عوامل دیگر، یک یا چند سیارک مدار اصلی خود را رها كرده و به سمت داخل یا خارج كمربند، منحرف می‌شوند. اگر خرده‌سیاركی از یک و سه دهم فاصله زمین تا خورشید، به زمین نزدیكتر شود، در دسته‌ای جا می‌گیرد كه NEA یا سیاركهای نزدیک به زمین نامیده می‌شوند.
تعداد سیاركهای نزدیک به زمین كم نیستند و احتمال برخورد آنها به زمین نیز زیاد است. دانشمندان احتمال می‌دهند كه برخورد یک خرده‌سیارك 9 كیلومتری با زمین باعث انقراض نسل دایناسورها شده است. در سال 1989، خرده سیاركی با قطری حدود 450 متر از فاصله 720،000 كیلومتری زمین عبور كرد و با حدود 6 ساعت تفاوت زمانی از كنار زمین گذشت.
با این حساب مطالعه خرده‌سیاركهای نزدیک به زمین علاوه بر افزایش شناخت دانشمندان نسبت به نمونه‌های فضایی باستانی، سطح آگاهی بشر را درباره احتمال برخورد آنها با زمین و مطالعه راه‌های جلوگیری از آن نیز ترقی می‌دهد. نكته سومی كه باید به این موضوعات اضافه كنیم این است كه خرده‌سیاركها منابع عظیمی از مواد خام می‌باشند كه در شتاب جاذبه صفر منتظر معدنكاران فضایی به سر می‌برند. شتاب جاذبه بسیار اندک خرده‌سیاركها، برداشت مواد خام از آنها را به منظور ساخت تجهیزات مورد نیاز فضانوردان آینده در مسیرهای طولانی فضایی بسیار مقرون به صرفه و آسان می‌نماید.
منبع:
دانش فضایی
تنظیم برای تبیان:
م.ح.اربابی فر
