تبیان، دستیار زندگی

پاسخ : در توضيح وحدت اتصالي حركت جوهري بايد بگوئيم كه پس از درك حركت جوهري كه هر موجودي هر چند به ظاهر ممكن است سكون و آرامشي داشته باشد ولي در وجود و هستي و ذات او حركت نهفته است چرا كه هر معلولي بايد لحظه به لحظه از علت او هستي و وجود دريافت كند تا به هستي خود ادامه دهد و اگر لحظه‏اي قطع شود ديگر هستي نخواهد داشت، نظير روشنايي لامپ كه لحظه به لحظه بايد از دستگاه مولد برق نيرو و كمك برسد تا لامپ به روشنايي خود ادامه دهد. حال با توجه به حركت جوهري مي‏گوييم حركت جوهري و ادامه هستي هر موجودي بهم پيوسته است و چنين نيست كه در لحظه‏اي وجود و هستي آن كاملاً از بين رود و در لحظه بعد جاي او را وجود و هستي ديگري پر كند بلكه هستي او ادامه‏دار و امتداد دار است و به تعبير ديگر وجود او كشدار است و لذا مي‏گوئيم اين جوان بيست ساله همان كودك پنج ساله پيش است و يا اين درخت همان نهال ده سال قبل است و چنين نيست كه آن نهال رفته رفته و بتدريج به صورت درختي تنومند درآمده است و درخت در سير حركتي خود اتصال و تدريج را داشته است نظير همين سخن را در مورد حركت جوهري اشياء مي‏گوييم. « بخش پاسخ به سؤالات »

پاسخ : روشن است كه منظور مرحوم استاد شهيد مطهري اين است كه ديدها و بينشها درباره جهان نظر به اين كه براساس فرضيه و آزمون است دستخوش تغيير قرار مي‏گيرد و فرضيه و تئوري مسائلي است كه قطعي نشده است و وقتي آزمايشهاي مكرر قطعيّت آنرا ثابت كرد علم مي‏شود و از فرضيه بودن خارج مي‏گردد، و تجربه‏ها و آزمايشهاي مكرر باعث مي‏شود كه اصول متافيزيكي عقلي بر آن منطبق گردد. مثلاً وقتي يك تجربه و آزمايش نشان داد كه آب وقتي صد درجه حرارت پيدا كرد به جوش مي‏آيد اگر تنها يك نوبت آزمايش باشد نمي‏توان اين را به صورت يك قانون علمي پذيرفت و دليل نمي‏شود كه هر آبي با داشتن صد درجه حرارت بجوش مي‏آيد ولي با تجربه‏هاي مكرر ثابت مي‏شود كه خصوصيّتي در آبي كه مورد آزمايش قرار گرفته نمي‏باشد و اين يك قانون كلّي است بنابراين يك اصل بديهي عقلي كه(حم امثال واحد است) و هر چيزي كه مانند چيز ديگر باشد حكم آنرا خواهد داشت در اين جا تطبيق مي‏كند و نتيجه آزمايش را كه در مورد يك آب صورت گرفته باشد به تمام آبها سريان مي‏دهد. با اين توضيح جمله‏اي كه در كتاب مرحوم استاد شهيد آمده با آنچه در جزوه جهان‏بيني خوانديد منافاتي نخواهد داشت. « بخش پاسخ به سؤالات »

پاسخ : نكته اول اين است كه ما يك سلسله قضايايي داريم كه نياز به تعقل و تفكر نيست بلكه آنها از بديهيات در نظر عقل مي‏باشد، كافي است كه تذكر و توجه نسبت به آنها بشود تا محتواي آنها مورد تصديق قرار گيرد، مانند محال بودن اجتماع نقيضين يا اين كه هر كل بزرگتر از جزء خودش مي‏باشد و چون انسان داراي قدرت تفكر است مي‏تواند از طريق قضاياي بديهي مذكور مجهولات خويش را كشف كند. بنابراين در هر برهاني كه براي رسيدن به يك قضيه مجهول تشكيل مي‏شود بايد مقدمات قياس ما يا بديهي باشد يا از بديهي استخراج شده باشد و بهر حال نسبت بآن يقين حاصل شده باشد. نكته ديگر اين است كه ترتيب دادن مقدمات قياس و تشكيل برهان داراي شرائطي است كه با توجه به آن شرايط نتيجه مطلوب حاصل مي‏گردد و اگر آن شرائط مراعات نشود به نتيجه نخواهد رسيد حال اگر انسان شرائط را ناديده گرفت و به نتيجه نرسيد نبايد اصل حجيت عقل و برهان عقلي را انكار كرد بايد تلاش كرد كه برهان را با شرائط اقامه كرد تا نتيجه مطلوب را دست بدهد. با اين توضيح روشن شد كه اختلافاتي كه به چشم مي‏خورد در مسائل مختلف علوم كه دانشمندي مطلبي را مورد استدلال قرار مي‏دهد و دانشمند ديگر آنرا رد مي‏كند اين اختلافات معمولاً در اثر غفلت از مراعات دقيق شرائط تشكيل قياس و ترتيب مقدمات برهان است. اضافه بر اين كه مسئله خداشناسي و وجود خدا از مسائل بديهي فطري است كه نياز به اثبات ندارد و با تذكر و توجه مطلب روشن مي‏باشد. گواه اين است كه شما خودتان در حالي كه اين اشكال را مطرح مي‏كنيد خودتان ترتيب مقدمات داده و در صدد نتيجه گرفتن مي‏باشيد. « بخش پاسخ به سؤالات »

پاسخ : برخي از معتزله معتقدند كه ميان وجود و عدم مرز و حد وسطي وجود دارد يعني چيزهايي داريم كه نمي‏توان صفت وجود را به آن داد و نه صفت عدم در واقع اين دسته از متكلمين نظريه حكماء را كه گفته‏اند «ما ليس به موجود فهو معدوم مطلق(يعني هر آنچه موجود نيست پس آن نيست محض است» نفي كرده و مي‏گويند برخي از اشياء هستند كه نه موجودند و نه معدوم البته اين سخن را به صورت كلي مطرح نمي‏كنند بلكه در بعضي از صفات انتزاعي موجودات به اين نتيجه رسيده‏اند كه اين صفات نه موجودند و نه معدوم و اين واسطه‏ها را اصطلاحاً(حال) ناميده‏اند. اين گروه از متكلمين براي تاييد نظريه خود مثالهايي را مطرح كرده‏اند كه ما به طرح و نقد يكي از اين مثالها مي‏پردازيم آنها مي‏گويند نفس و خود(وجود) موجود است يا معدوم، اگر گفته شود كه وجود موجود است پس وجود داراي وجود خواهد بود و آن وجود دوم بايد وجود داشته باشد و منجر به تسلسل مي‏شود و از طرف ديگر نمي‏توان گفت وجود معدوم است پس بايد بگوئيم وجود نه موجود است و نه معدوم در پاسخ اين شبهه مي‏گوئيم كه(وجود) موجود است و مستلزم تسلسل هم نيست زيرا وجود و موجود يك چيزند اين كه مي‏گوئيم آن شئي موجود است يعني وجود دارد پس وجود و موجود دو چيز نيستند تا سؤال شود كه آيا وجود موجود است يا معدوم؟ « بخش پاسخ به سؤالات »

پاسخ : آنچه مهم است اين است كه در مقدّمات بايد تلاش و دقّت لازم به عمل آيد و وقتي دقت به اندازه كافي صورت گرفت طبعاً يقين حاصل مي‏شود و حركت بر طبق يقين هم فكري است و اين مطلب در جريان روزمره زندگي بسيار براي خود شما اتّفاق مي‏افتد وقتي مثلاً جايي مي‏خواهيد برويد آدرس را دقيقاً مي‏پرسيد و به آن يقين مي‏كنيد و بر طبق آن به حركت ادامه مي‏دهيد و اصلاً در ذهنتان اين مطلب خطور نمي‏كند كه چگونه يقين حاصل مي‏شود. « بخش پاسخ به سؤالات »

پاسخ : نظريات حكما در مورد مكان مختلف است، برخي منكر وجود مكان هستند. و گروهي معتقد به وجود مكان هستند و آن را امري بديهي و روشن مي‏دانند كه نيازي به برهان ندارد. و اين گروه در اين كه مكان چيست، اختلاف دارند. و در اين مورد شش قول وجود دارد. 1. مكان همان هيولي است. 2. مكان صورت است. 3. مكان بعد موهوم است. 4. مكان سطح باطن جسم حاوي است كه مماس با ظاهر جسم محوي است. 5. مكان بعد مرد است. 6. مكان جسمي است كه جسم ديگر بر آن قرار گيرد. به هر حال حكماء چهار خاصيت و علامت براي مكان ذكر كرده‏اند: 1. مكان چيزي است كه جسمي را به او به في نسبت دهيم، آب در ظرف است. 2. مكان چيزي است كه جسم از او به او منتقل مي‏شود. حسن از خانه به مدرسه رفت. 3. مكان چيزي است كه دو جسم در آن واحد در يك مكان نمي‏تواند باشد. 4. مكان چيزي است كه مي‏توان به آن اشاره كرد. اگر معتقد به مكان شويم و آن را از ويژگيهاي ذاتي ماده بدانيم، شكي نيست كه خلق ماده همراه با مكان بوده ، و لازمه ذاتي آن است. و لازم است بدانيم كه قوانين حاكم بر جسم و بدن در عالم قيامت غير از قوانين حاكم بر ماده در دنيا است. عالم قيامت از تمام جهات عالم حيات است، در صورتي كه در عالم دنيا اين گونه نيست و... . « بخش پاسخ به سؤالات »

پاسخ : جهان بيني عبارت است از هستي شناسي و بطور كلّي نوع برداشت و طرز تفكري كه يك فرد يا يك مكتب درباره جهان و هستي عرضه مي‏دارد و تكيه‏گاه را اصطلاحاً جهان بيني مي‏گويند. و از آنجا كه ما رئاليست و واقع‏گرا هستيم و هستي خودمان و جهان را يك هستي حقيقي مي‏دانيم نه پنداري بدين جهت در مرحله نخست شناخت خودمان و جهان براي ما روشن است چه اين كه اگر خودمان و جهان را نشناسيم هرگز نمي‏توانيم حركتي و فعّاليّتي داشته باشيم و هرگز نمي‏توانيم به دنبال هدف مشخص حركت كنيم، بدين جهت جهان بيني، هستي شناسي ضرورت خاصي پيدا مي‏كند. « بخش پاسخ به سؤالات »

پاسخ : در مورد قاعده امكان اشرف مي‏گوييم هرگاه دو موجودي باشند يكي اشرف و ديگري اخس(يعني رتبه وجودي او پايين تر از اشرف باشد) طبعاً وقتي ما به وجود اخس برخورد كرديم پي به وجود اشرف نيز خواهيم برد چرا كه تا موجود اشرف نباشد اخس پديد نمي‏آيد و براي اثبات اين قاعده برهان‏هايي ذكر شده است البته از اين قاعده نتائج فلسفي بسياري گرفته مي‏شود از جمله اين كه مي‏توان از اين قاعده در اثبات باري تعالي نيز كمك گرفت باين بيان كه هر معلولي اخس از علت و علت اشرف از معلول است و مجموع اين نظام هستي(كه به صورت سلسله علتها و معلولها پيش مي‏روند) كه همه معلولند براساس اين قاعده متوقف است بر وجود(اشرف) كه همان علّت‏العلل و واجب‏الوجود است. « بخش پاسخ به سؤالات »

پاسخ : لفظ فلسفه ريشه‏ي يوناني دارد و در اصل تقريباً مرادف با علم بكار مي‏رفت ولي در دوران‏هاي بعد از نظر اصطلاح از علم جدا شد و هر يك معني خاص پيدا نمود، فلسفه در اصطلاح به يك سلسله مباحث و مسايلي گفته مي‏شود كه از راههاي برهان و روشهاي عقلي درباره‏ي مطلق هستي و بود و نبود اشياء بحث مي‏كند ولي علم به مسايلي گفته مي‏شود كه درباره موضوع معين و خواص آثار آن تحقيق مي‏كند و در آن از روشهاي تجربي و آزمايشي استفاده مي‏شود. « بخش پاسخ به سؤالات »

پاسخ : در مسأله عرفان اين نكته را مورد توجه داشته باشيد. كه شخص عارف هر اندازه كه به خدا نزديك مي‏شود از تحير و سرگرداني او كاسته شده و دچار وسواس نمي‏شود و در زندگي آسوده و راحت است. حقيقت عرفان اين است كه به ظواهر شرع مقدس عمل كنيم و قلبي پاك و خالص دور از تعلقات دنيوي براي خدا داشته باشيم. « بخش پاسخ به سؤالات »