تبیان، دستیار زندگی

پاسخ : پولي كه سود است اگر بيشتر از خرج ساليانه باشد، خمس آن پرداخت شود. « بخش پاسخ به سؤالات »

پاسخ : خمس و زكات دو واجب مالي هستند كه با وجود شرايطي بر انسان واجب مي‏شوند. خمس به هفت چيز تعلّق مي‏گيرد: 1. منفعت كسب؛ 2. معدن؛ 3. گنج؛ 4. مال حلال مخلوط به حرام؛ 5. جواهري كه بواسطه غوّاصي(فرورفتن در دريا) به دست مي‏آيد؛ 6. غنيمت جنگ؛ 7. زميني كه كافر ذِمّي از مسلمان بخرد. هرگاه انسان از راه تجارت، صنعت يا ديگر كسب‏ها مالي به دست آورد، اگر مخارج سال او و عيالاتش زياد باشد بايد خمس 15 آن را پرداخت كند؛ بنابراين كسي كه احتمال مي‏دهد درآمدش اضافه بر خرج سالش باشد، بايد براي خويش حساب سال قرار دهد و در پايان سال 15 مقدار از مخارج سال خود را كه اضافه آمده به مرجع تقليد و يا وكيل وي پرداخت كند. زكات در نُه چيز واجب مي‏شود: 1. گندم؛ 2. جو؛ 3. خرما؛ 4. كشمش؛ 5. طلا؛ 6. نقره؛ 7. شتر؛ 8. گاو؛ 9. گوسفند. اگر كسي مالك يكي از اين نه چيز باشد(شرايطي كه در رساله‏هاي عمليّه آمده است) بايد مقدار معيّن شده‏اي از اين نُه چيز را به يكي از مصارفي كه دستور داده‏اند برساند. براي آگاهي تفصيلي از مسايل مربوط به خمس و زكات و شرايط و مصارف آنها مي‏توان به رساله توضيح‏المسايل مرجع تقليد مراجعه كرد. « بخش پاسخ به سؤالات »

پاسخ : كسي كه طواف نساء و نماز آن را ترك كند، گرچه حجش باطل نيست، زن بر او حرام است. امام خميني«رحمه الله» در رساله تحريرالوسيله، مسئله هشتم مي‏نويسد: «طواف نساء و نماز آن واجب مي‏باشند و اين دو، ركن نيستند. بنابراين، حتّي اگر عمداً هم ترك شوند، حج باطل نمي‏شود، ولي ترك آنها باعث مي‏شود كه زن بر انسان همچنان حرام بماند، بلكه احتياط واجب اين است كه عقد كردن هم جايز نيست.» در مسئله‏اي ديگر مي‏نويسد: «اگر طواف نساء را سهواً ترك نمايد و به شهرش باز گردد، اگر متمكن است بدون مشقّت برگردد، بايد برگردد و خود، آنها را انجام دهد وگرنه نايب بگيرد و به هر حال پس ا زاين كه [از سوي خود يا نايبش‏] طواف نساء انجام گرفت، زن بر او حلال مي‏شود.» « بخش پاسخ به سؤالات »

پاسخ : زائران ايراني كه نخست به مدينه مي‏روند، چون مي‏خواهند از مدينه به مكّه رَوَند، بايد از مسجد شجره، كه يكي از ميقاتهاست، محرم شوند و به سوي مكّه حركت كنند؛ و زائراني كه نخست به مكّه مي‏روند، بايد از جحفه، كه يكي ديگر از ميقاتهاست، محرم شوند و به مكّه روند. ولي زائراني كه عمره مي‏روند نخست بايد به مدينه روند و از مسجد شجره محرم شوند. بنابراين، نيازي ندارند كه از محاذي ميقات محرم شوند. « بخش پاسخ به سؤالات »

پاسخ : اراده و فكر كار روح است و مغز نقش ابزار براي تفكر را دارد و اشكال ندارد كه يك عضو مادي ابزار براي تفكر باشد. جريان توليد اراده چنين است كه تصور يك مطلوب و هدف در ذهن شكل مي‏گيرد، سپس شوق برانگيخته مي‏شود و آنگاه اعضاء آدمي به طرف مقصد گام برمي‏دارد. « بخش پاسخ به سؤالات »

پاسخ : اگر در خطابات قرآني دقت نموده باشيم قبل از عمل صالح مي‏فرمايد: «الذين آمنو، سپس عمل و الصالحات؛ عشق و ايمان زمينه ساز عمل به دستورات است و عشق و ايمان حاصل معرفت ما به سود و فايده امرها و زيان نهي‏ها است ، كسيت كه چندين مرتبه اين آيه را بخواند كه « هيچكس نمي‏داند در نماز شب چه نور چشمي (كنايه از فوائد بي شمار) نهان است؛و سپس براي برخاستن شب اقدام نكند؟ ما وقتي غير از اين آيه به فوايد و آثار اعمال در سازندگي و ارتقاء درجه خويش، پي مي‏بريم آن كارها را پي مي‏گيريم، پس بايد مباني فكري خود را در اطاعت و گناه بالا ببريم، تصوير ساده‏اي از گناه خيلي بازدارنده نيست. و آدمي با يك استغفار خود را راضي مي‏كند. اما اگر بدانيم گناه، مخالفت و ضديت با نظام حاكم بر هستي است، خشيت، خشوع در آدمي پايه ريزي مي‏شود. اين با ترس فرق مي‏كند چون خشيت خاص آگاهي است. «انما يخش الله من عباده العلماء؛ در اين باره بايد قرآن و تفسير و كتب ويژه‏اي ، مطالعه گردد، و با نيايش‏هاي ائمه«عليهم السلام» اُنس بگيريم. « بخش پاسخ به سؤالات »

پاسخ : در حديثي از اميرالمؤمنين علي«عليه السلام» مي‏خوانيم: المؤمن ملجمٌ مومن لجام زده است. يعني افسار گسيخته نيست. اين همان تسلط است اما چنان كه حديث نشان مي‏دهد، اين ويژگي، حاصل ايمان است. و ايمان ريشه در شناخت و معرفت دارد. پس اولين قدم تلاش براي درك ارزش‏ها و مباني آن است و پس از آگاهي به خدا و معاد كه همانا استمرار وجود آدمي بعد از مرگ است تمرين و محافظت بر دستورات دين و عدم پيروي از هواها و وسواس شيطان، از ما انساني منطقي، ديندار و با اراده مي‏سازد. و خود بخود حركات تنظيم مي‏شود چنانكه حضرت علي«عليه السلام»در نهج‏البلاغه مي‏فرمايد:(1) زبان مؤمن پشت قلب او و زبان احمق مقدم بر دل اوست. يعني مؤمن اول مي‏انديشد، تأمل مي‏كند و سپس حرف مي‏زند و احمق اول مي‏گويد و سپس عواقب آنرا تحمل مي‏كند. البته غير از تلاش و تمرين، اصل تدريج را هم بايد افزود زيرا چنين امر مهمي تدريجاً حاصل مي‏شود برنامه‏هاي دين مثل نماز، روزه، دوري از امور بيهوده (لغو) و... اگر با توجه به شرايط انجام شود، بي‏ترديد نتيجه مطلوب را خواهد داشت هر چند از رهنمود بزرگان دين و اساتيد و مطالعه كتب مربوط بي‏نياز نيستيم. در اصل، اشتباه كردن و ديدن آثار سوء يعني تجربه و بازگشت از اشتباهات و توبه نمودن در مرور زمان نيز آدمي را مي‏سازد. « بخش پاسخ به سؤالات »1) نهج‏البلاغه كلمات قصار.

پاسخ : مي‏دانيم كه خمس فقط به مصرف سادات فقير مي‏رسد نه تمام آنها؛ همچنين اگر خمس اموالي كه به آنها خمس تعلّق گرفته بيشتر از احتياج سادات باشد بايد به بيت‏المال مسلمانان داده شود تا در راه مصالح عمومي مصرف شود؛ همچنان كه اگر احتياج سادات فقير، بيشتر از ميزان خمس باشد بايد كمبود آن را از بيت‏المال تأمين كرد. از طرفي سادات به طور كلّي از گرفتن زكات - كه حقّ فقيران و محتاجان ديگر است- محرومند(مگر اينكه زكات از مال ثروتمندان سادات باشد). بنابراين در حقيقت خمس به جاي همان زكاتي است كه به ساير مستمندان داده مي‏شود و شرايط پرداخت آن به سادات نيز مشابه شرايط پرداخت زكات به فقيران ديگر است. امّا براي حفظ حيثيت خاندان پيغمبر«صلي الله عليه وآله» و رعايت مقام شامخ او اين مبالغ و اموال صورت و عنوان ديگري داده مي‏شود و اين نشانه ادب و احترام به شخصيّت والاي پيغمبر گرامي اسلام است و به هيچ وجه پاداش نيست و بديهي است كه احترام و ادب و حفظ حيثيّت مردان بزرگ با پاداش فرق بسيار دارد(1). « بخش پاسخ به سؤالات »1) پرسش‏ها و پاسخ‏هاي مذهبي، ج 4، ص 168.

پاسخ : يكي از اعمال حج، براي حاجيان در روز دهم ذي حجه الحرام اين است كه حيواني را در مني قرباني كنند و اين فريضه‏اي مهم و دستوري صريح است و يكي از اسرار آن، يادآوري خاطره فداكاري بزرگ قهرمان توحيد، حضرت ابراهيم خليل«عليه السلام» است. ماجراي فداكاري حضرت ابراهيم خليل«عليه السلام» چنين است كه خداوند براي آزمودن او و رسانيدنش به بالاترين مراتب كمال دستور داد كه فرزند بسيار عزيزش را در سرزمين مني قرباني كند. البته، اين فرمان، گونه‏اي آزمون و براي اثبات شايستگي آن مرد الهي بود و از اين رو، هنگامي كه حضرت ابراهيم«عليه السلام» آماده شد تا دستور خداوند را به انجام رساند، فرمان رسيد كه به جاي فرزند خويش گوسفندي را ذبح كند. آمادگي وي براي فرمانبرداري، ثابت كرد كه مي‏تواند در پرتو ايمان بر هر چيز حتي بر عواطف و احساسات ريشه دار پدرانه پيروز آيد و براي هدفي والا و معنوي از فرزند خويش بگذرد. زئران خانه خدا با كشتن حيواني در سرزمين مني، خاطره اخلاص و استواري ايمان و فداكاري حضرت ابراهيم«عليه السلام» را در دلها زنده مي‏سازند و از اين رهگذر به يكديگر درس فداكاري و جانبازي مي‏دهند و گويا چنين مي‏گويند كه مرد خدا كسي است كه در راه او از همه چيز بگذرد؛ چنان كه آن مرد بزرگ درگذشت. اين گوشه‏اي از اسرار قرباني روز مني است. اكنون بايد ديد نظر اسلام درباره چگونگي مصرف گوشتهاي قرباني چيست و آيا مسلمانان در اين باره وظيفه‏اي دارند. براي پاسخ به اين پرسش شايسته است به كتاب آسماني قرآن مجيد بنگريم. كه خداوند در سوره حج به كساني كه روز عيد قربان در مني قرباني مي‏كنند چنين دستور مي‏دهد«واطعموا البائس الفقير؛ از گوشت قرباني درماندگان را اطعام كنيد».(4) در رساله مناسك حج فقيهان نيز آمده است كه زائران خانه خدا گوشت قرباني را سه بخش كنند بخشي از آن را خود بخورند و بخشي را به مؤمنان و بخشي ديگر را به نيازمندان دهند. اين دستورها، حاكي از اين است كه قرباني، افزون بر سودهاي معنوي، داراي سود مادّي نيز هست. اكنون وظيفه حجّاج مسلمان و دولتهاي اسلامي است كه از اين قربانيها به گونه درست بهره برداري كنند و وظيفه اسلامي آنهاست كه مثلاً به وسيله سردخانه نگذارند كه گوشتها در دل خاك دفن شوند. در زمانهاي گذشته كه شمار حجاج چنين بسيار نبود از گوشت قرباني در همان روز به گونه درتس بهره مي‏بردند، ولي امروز حجاج فزوني يافته است. پس اگر در اين جا كاستي و اشكالي هست، از آن مسلمانان و دولت حاكم بر عربستان است، نه فريضه انسان ساز و ارزشمند حج. « بخش پاسخ به سؤالات »4) سوره حج، آيه 28،

پاسخ : اگر درباره احكام و دستورهاي نوراني اسلام بينديشيم، خواهيم ديد كه دين اسلام در همه جنبه‏هاي زندگي مادّي و معنوي انسان - يعني از جنبه‏هاي ديني و اخلاقي گرفته تا اقتصادي و سياسي و نظامي و فرهنگي و مانند آن - داراي بهترين و عالي‏ترين دستورها و قانونهاست. از دستورهاي والاي اسلام، فريضه حج است كه داراي مناسك و اعمالي ويژه، مانند احرام و طواف و سعي صفا و مروه و رمي جمرات و قرباني و برخي كارهاي ديگر است. اينك به گوشه‏اي از اسرار اين فريضه بزرگ ديني مي‏نگريم: همه افراد بشر، چون يك خانواده‏اند كه در نقاط مختلف زمين زندگي مي‏كنند و شكّي نيست كه اگر همه آدميان - از هر طبقه و نژاد و مليّتي كه باشند - از حال يكديگر آگاه گردند و يگانه و هميشه شوند، زندگي براي آنان گوارا و آرام خواهد شد. يكي از حكمتهاي فريضه حج اين است كه مسلمانان از هر گوشه دنيا و از هر نژاد و طبقه‏اي گرد هم آيند و اعمالي ويژه را انجام دهند كه هر يك از اين اعمال به نوبه خود در تزكيه روحي و اخلاقي و تكامل انسان تأثيري ژرف برمي‏نهد. مسلمانان در اين فرصت، با روحيه‏اي به دور از هرگونه تكبّر و بي‏توجّه به ويژگيها و تفاوتها گرد هم مي‏آيند و از حال يكديگر آگاه مي‏شوند و درباره مسائل و مشكلات زندگي خود تبادل نظر مي‏كنند و گامهايي براي حلّ و رفع آنها برمي‏دارند. نماز جماعت نيز، كه اجتماعي كوچكتر است، همين است و از اين روست كه دين اسلام سفارشي بسيار كرده است كه مسلمانان نماز خويش را به جماعت برپاكنند. « بخش پاسخ به سؤالات »