زنانی از جنس هیوا، گیلانه و الفت

زنان در سینمای دفاع مقدس چه جایگاهی دارند؟

جنگ در هر کشوری با هر شرایطی که اتفاق بیفتد تبعاتی جبران ناپذیر دارد. در طول سالهای پس از جنگ تحمیلی جدای از ظاهری که از جنگ بجا ماند کم نبود اتفاقاتی که از دل این ماجرا بیرون آمد و مسیر زندگی خیلی از آدم ها را تغییر داد. سینمای ایران هم از همان سال های ابتدایی جنگ به این واقعه ورود کرد و تصاویر زیادی در قاب سینما از دفاع مقدس ثبت شد.
همانطور که ذات جنگ مردانه است، در سال های ابتدایی جنگ تحمیلی فیلم هایی که با مضمون جنگ و دفاع مقدس ساخته شد بیشتر فضایی مردانه داشتند بنابراین حضور پررنگی از شخصیت های زن در فیلم ها نمی بینیم.
در اولین کارهای مرتبط با جنگ تقریبا در تمام فیلم ها زنان حامیانی بودند که در پشت جبهه همسران و فرزندان شان را حمایت می کردند و پشتوانه ای برای مقاومت بودند. در این سال ها زنان در حاشیه هستند، شخصیت جدی از آنها نمیبینیم و این دو عاملی است تا وجه دراماتیک فیلم ها کمرنگ باشد.
اما به مرور فیلم هایی ساخته شد که نگاه جدی تری به زنان داشت. اولین نگاه جدی به زنان در موضوع جنگ با حضور امدادگران و پرستاران اتفاق افتاد و داستان اولین فیلم هایی که شخصیت های زنانه پررنگ داشتند درباره زنان امدادگر بود؛ کیمیا(احمدرضا درویش) ، نجات یافتگان(رسول ملاقلی پور) و سرزمین خورشید(احمدرضا درویش) را در سال های نزدیک به جنگ و روزهای زندگی (پرویز شیخ طادی) را  در سال های اخیر می توان نام برد.
موضوع دیگری که با محوریت زنان مورد توجه بود و به دلیل تبعات زیادش همچنان برای فیلمسازان سوژه دارد، خانواده شهدا و مفقودین بودند که در نقش های مختلف مادر، همسر و خواهر به آنها پرداخته شد.
بیداری رویاها از جمله فیلم هایی بود که در ظاهر موضوعی تکراری همسران شهدا و مفقودین را با نگاه دیگری مورد توجه قرار داد. موضوعی که خیلی از همسران مفقودین با آن درگیر شدند.
انتظار سوژه دیگری بود که در فیلم های زیادی به آن توجه شد. «بوی پیراهن یوسف»، «بوسیدن روی ماه»، «شیار 143»، «دست های خالی» از جمله فیلم هایی هستند که هرکدام با توجه به شخصیت زن داستان در نقشی متفاوت(مادر، خواهر، همسر و دختر) انتظار یک خانواده را به تصویر می کشند.

حضور کمرنگ اما اثرگذار

اما درمیان آثاری که زنان نقش حاشیه ای داشتند، هستند فیلم هایی که حضور کوتاه شخصیت زن داستان توانسته لطافت و نگاه زنانه خوبی را وارد داستان کند. همسر حاج کاظم در آژانس شیشه ای یکی از اثرگذارترین شخصیت های فرعی است.
و یا روز سوم؛ در اینجا موضوع اصلی مقاومت خرمشهر است اما سمیره (باران کوثری) دختری است که شاید داستان مشابه اش در جریان جنگ برای خیلی از زنان و دختران شهرهای درگیر جنگ اتفاق افتاده باشد.

ذات مردانه جنگ که ابتدا اشاره شد، مسیر زندگی زنان زیادی را تحت تأثیر قرار داد؛ زنانی که سالها در انتظار همسران مفقودالاثر خود بودند و خبری از همسر و فرزندشان نداشتند، دخترانی که با جانبازان ازدواج کردند، زنانی که همسرانشان اسیر شدند، زنانی که همسرانشان جانباز از جنگ برگشتند و شرایط زندگی برایشان سخت شد و....
داستان های زیادی از جریان جنگ و تبعاتش وجود دارد؛ علاوه بر اینکه در سال های اخیر داستان های زیادی از زبان همسران فرماندهان جنگ نوشته شده که تعدادی قابلیت ساخته شدن فیلم را دارند؛ جنگ وقتی می آید تبعات اجتماعی اش به اندازه ای است که تا سالها ادامه دارد و موضوعات بسیاری است که می توان از دل این ماجرا بیرون آورد. با این حال کم بودند فیلم هایی که تبعات و موضوعات اجتماعی جنگ را به تصویر بکشند.
از زمان شکل گیری سینمای دفاع مقدس، در تعدادی از فیلم های ساخته شده زنان جایگاه مهمی داشتند؛ در ادامه تعدادی از این فیلم ها را با نگاهی بر شخصیت های متفاوت زنان مرور می کنیم: