دوازده سالی که فراموش نمی شود
سال پیش جانگوی آزادشده –ساخته ی تارانتینو- به موضوع برده داری می پرداخت و امسال دوازده سال بردگی ادامه ی چنین فیلم هایی بود . لزوم ساخت چنین فیلم هایی در سینمای هالیوود عواملی است که فقط به رویکرد داستانی و سینمایی باز نمی گردد .
جایزه ها کار دست تماشاچی ها نمی دهد . خیلی از اوقات سینمایی نویس ها و منتقدین هم در گیر بازی جوایز جشنواره ها نمی شوند . با این وجود انتخاب های جشنواره ای برای پر کردن صفحات روزنامه ها و بهانه های تبلیغاتی فایده هایی دارد .
و شاید نزدیک ترین این احتمال فواید در اولویت تماشا قرار گرفتن فیلم ها برای تماشاچی های نیمه حرفه ای و اهالی سینما باشد .
طبیعی است که هر ساله بعد از اهدای جوایز اسکار ، نخست به سراغ فیلم های برنده برویم . و لابد انتظار داریم که هر سال یک دو جین شاهکار ببینیم و وقتی مثلا هفت ، هشت سال از به این شیوه دنبال کردنمان می گذرد و کسی بپرسد که حالا از این هفت هشت سال اخیر چند فیلم به یاد ماندنی سراغ داری ؟ کمتر درگیر آن اولویت بندی بر اساس جایزه ها خواهیم بود . این داستان برای همه ی جشنواره و انتخاب ها صادق است هرچند که اسکار اصلا جشنواره نیست و نباید آن را با هیچ فستیوال سینمایی دیگر مقایسه کرد . بسیار ی از کارگردان ها و بازیگران و خلاصه اهل سینما هستند که در طول سال های فعالیت حرفه ای شان و با و جود ارتزاق از راه سینما آن هم از نوع هالیوودی اش از این جایزه ی رویایی و رشک برانگیز بی بهره بوده اند و شاید در واقع این اسکار بوده که با بی توجهی به بعضی از آثار از سکه افتاده .
این مقدمه ی مطول برای کتمان قابلیت های فیلم دوازده سال بردگی نیست . اما هم چون جاذبه و ... دیگر برگزیدگان اسکار امسال نمی توانند نشانه کمال گرایی هنری نزد سینمای هالیوود باشند . داوری عمومی در باب بهترین انتخاب ها زمانی میسر است که بخش قابل توجهی از این فیلم ها از نظر تماشاچی ها بگذرد و البته نظر نقد گرایانه ی اهل فن هم ضمیمه ی آن باشد با این وجود نمی تواتن حکم قطعی درفقره قائل شد.
دوازده سال بردگی در مسیر سینمایی است که نه بازخوانی تاریخی است و نه تعلق خاطر به یک ژانر جذاب .
دوازده سال بردگی را شاید عده ای فیلمی سفارشی بدانند . سفارشی که تف سربالاست . باز به تصویرکشیدن بخشی از شکل گیری فرهنگ امریکایی . سفارشی که صرفا از ناحیه شخصی رئیس جمهور وقت ایالات متحده صادر شده است .
در چند سال گذشته لینکلن و جانگوی از بند رهیده هم به موضوعی شبیه به دوازده سال بردگی پرداخته اند و این تاکید و تقدیر توامان شائبه ی سفارشی بودن را تقویت می کند .
دوازده سال بردگی داستان سرراستی دارد . بدون پیچیدگی های رایج در فیلم های معمول سینمای جایزه بگیر.
حتی در نگاه تکنیکال وابسته به جلوه های ویژه میدانی و یا تصویری چیز زیادی برای گفتن و دیدن و بحث کردن ندارد . شاید تنها ویژگی فیلم کم غلط بودنش باشد . این که حسی را که می خواهد به تماشاچی منتقل می کند . یک حس رایج برون گرا بدون تخفیف و حتی اضافات . حس اسارت بدون امید به آزادی در این فیلم هست اما تبدیل به یک دغدغه ی شخصی فراتر از زمان فیلم نمی شود و یا دست آورد جدید جهان معاصر برای گریز از بردگی ها مدل امروزی نیست .
نگاه کارگردان شبیه یک نگاه وفادار به داستان است . داستانی که در طرح اولیه با رعایت عناصر دراماتیک شکل می گیرد و قهرمان پررنگ و مشخص در تقابل یک ضدقهرمان ملموس با پیش زمینه ی تاریخی پارادکس مناسبی برای همزاد پنداری و یا ایجاد انزجار در خود دارد .
دوازده سال بردگی یادآور یک نکته دیگر هم می تواند باشد . نکته ای که به این فیلم مفهومی سمبلیک می دهد و شادی این را هم باید به کم نقص بودن فیلم اضافه کرد .
در این فیلم شاهد زندگی سیاهپوستی هستیم که در بخش شمالی امریکا( بخشی که زودتر قانون برده داری در آن لغو شد) زندگی می کند . اوراق آزادی در دست دارد و از جایگاه اجتماعی نسبتا قابل قبولی هم بهره مند است . به دسیسه ای گرفتار دو نفر دلال برده می شود و برای فروخته شدن به بخش های جنوبی منتقل می شود . همین بخش نخست یا کنش ابتدایی تا گره اول داستان معرف یک مفهوم سمبلیک است . این که شاید دوران برده داری تمام شده باشد . شاید زمانه و قانون سند آزادی را به دستت بدهد اما هر لحظه این تهدید وجود دارد که باز بی نام و نشان و بدون پناهی همان دوران سیاه باز گردد . برای تک تک آدمی ها و شاید برای هر مدنیتی .
بخش سینما و تلویزیون تبیان
