آلفرد هیچکاک تقدیم می‌کند

شبکه نمایش مدتی است پخش سریال کلاسیک «آلفرد هیچکاک تقدیم می‌کند» را شروع کرده؛ سریالی که ردپای کارگردان نابغه‌اش و تاثیراتش را خیلی واضح می‌شود در عصر طلایی سریال‌های تلویزیونی دید. این مطلب یک بسته راهنماست برای اطلاع از چند و چون شاهکار هیچکاک در جعبه تلویزیون.   

تلویزیون تازه وارد خانه‌ها شده بود که سریال «آلفرد هیچکاک تقدیم می‌کند» با فرمت سیاه و سفید روی آنتن رفت. فیلمساز بزرگ اگر امروز زنده بود می‌توانست مدعی بشود که موفق‌ترین سریال کلاسیک تاریخ تلویزیون را کارگردانی کرده است. «آلفرد هیچکاک...» از سال 1955 تا 1965 به مدت 10 سال روی آنتن رفت و رکورد طولانی‌ترین سریال هفتگی در ژانر خودش را به ثبت رساند. ساخته هیچکاک حتی از سریال «منطقه گرگ‌ومیش» (The Twilight Zone) که در همان دوران از شبکه سی‌بی‌اس پخش می‌شد، به‌مراتب محبوب‌تر و پرطرفدارتر بود. «آلفرد هیچکاک...» به لحاظ لحن و سوژه بسیار روان و متنوع است و مخاطب می‌داند با یک داستان کلاسیک طرف است. با این حال، یک تم اصلی و مشترک در بیش‌تر قسمت‌های سریال وجود دارد و آن هم این است که هیچکاک انگشت اشاره‌اش را به سمت آدم‌های به ظاهر محترم می‌گیرد و آن روی سکه را به نمایش می‌گذارد؛ این که تا چه حد آدم‌های به ظاهر محترم اطراف‌مان می‌توانند فاسد و هیولا باشند. خود هیچکاک یک‌بار در فصل پاییز، موقع خوشامد دوباره رو به بینندگان سریال گفت: «جنایاتی که در این برنامه نشان داده می‌شود، همان جنایاتی است که مردم عادی مرتکب می‌شوند، از جمله همسایه بغلی‌تان. به گمانم تا بهار آینده، خیلی‌هاتان به فکر اسباب‌کشی بیفتید!» اما نترسید؛ برای این که بدانید استاد تعلیق و دلهره دقیقا چی تقدیم‌تان می‌کند، به خواندن ادامه بدهید.

میراث جنگ سرد

اکتبر 1955 (مهر 1334 شمسی) بود که سریال «آلفرد هیچکاک تقدیم می‌کند» برای اولین‌بار از شبکه سی‌بی‌اس روی آنتن رفت. بعد از آن، بین سال‌های 1960 تا 1961 پخش فقط یک فصل از سریال به شبکه ان‌بی‌سی واگذار شد و بعد دوباره از شبکه سی‌بی‌اس روی آنتن رفت تا در ژوئن 1962 به کار خود پایان دهد؛ اما نه برای همیشه. قرار شد فرمت سریال به جای اپیزودهای تقریبا 30 دقیقه‌ای به قسمت‌های یک‌ساعته تغییر کند و این روند تا 1965 یعنی آخرین سال پخش سریال ادامه پیدا کرد. حتی الان هم که در عصر طلایی سریال‌های تلویزیونی به سر می‌بریم، سایه آلفرد هیچکاک را روی خیلی از سریال‌های امریکایی حال حاضر یا سریال‌هایی که در کشورهای دیگر ساخته می‌شوند، می‌شود حس کرد. از بین سریال کلاسیک محبوب دهه‌های 1950 و 1960، فقط «من عاشق لوسی‌ام» (I Love Lucy) و «منطقه گرگ‌ومیش» را می‌شود در رکورد بازپخش‌های بعدی، رقیب سریال هیچکاک به حساب آورد. 

پیشواز هیچکاکی

«آلفرد هیچکاک تقدیم می‌کند» بیش‌تر از همه به خاطر تیتراژ اولش سر زبان‌ها افتاد. دوربین روی طرحی کاریکاتورگونه از شمایل خود هیچکاک فید می‌شود و همزمان که موسیقی متن برنامه («مارش عزای ماریونت» ساخته شارل گونو) شروع به نواختن می‌کند هیچکاک از گوشه سمت راست تصویر در سایه ظاهر می‌شود و بعد به سمت مرکز صفحه تلویزیون قدم برمی‌دارد تا کاریکاتور خودش را بپوشاند. بعد از آن، بیش‌تر اوقات حرف‌هایش را با گفتن «عصر بخیر» شروع می‌کرد. بد نیست بدانید که برنارد هرمان موسیقیدان و همکار قدیمی هیچکاک کسی بود که پیشنهاد استفاده از موسیقی متن یادشده را مطرح کرد و آقای کارگردان با کمال میل پذیرفت. طراحی کاریکاتوری که هیچکاک خالق آن بود و استفاده از قطعه گونو آهنگساز فرانسوی قرن نوزدهم به عنوان موسیقی متن تا حدی در فرهنگ عامه مردم امریکا رسوخ کرده که تنها تصویر هیچکاک را در ذهن‌شان تداعی می‌کند و اصلا به «موسیقی هیچکاک» معروف شده است.

هیچکاکِ همیشه در صحنه

اما حضور هیچکاک به تیتراژ محدود نمی‌شود و بلافاصله در صحنه ظاهر می‌شود تا با لحنی تمسخرآمیز خلاصه‌ای داستان هر قسمت را تعریف کند. هیچکاک اغلب در استودیویی خالی یا در صحنه همان اپیزودی که قرار بود به نمایش درآید جلوی دوربین ظاهر می‌شد. تک‌گویی‌های او کاملا به صورت اختصاصی توسط جیمز بی. الردایس نویسنده کمدی نوشته می‌شد. جالب‌تر این که برای معرفی هر اپیزود، دست‌کم دو ورژن مختلف فیلمبرداری می‌شد. یک نسخه مخصوص مخاطبان امریکایی بود که اغلب آگهی‌های بازرگانی محبوب را دست می‌انداخت یا با اسپانسر سر شوخی را باز می‌کرد و به پیشواز آگهی می‌رفت. نسخه جایگزین مخصوص مخاطبان اروپایی ضبط می‌شد که با امریکایی‌ها شوخی می‌کرد. هنرنمایی استاد تعلیق و دلهره به جایی رسید که در فصل‌های پایانی، در شروع هر اپیزود علاوه‌بر نسخه انگلیسی، برداشت‌هایی را به زبان‌های فرانسوی و آلمانی هم ضبط می‌کرد تا نسخه‌های متفاوتی برای نمایش بین‌المللی سریال در دسترس مخاطبان باشد.

پشت سر یک کارگردان موفق

«تلویزیون قتل را به خانه آورده – همان جایی که به آن تعلق دارد.» این نقل قول معروف هیچکاک است که در توصیف سریالش گفته. موفقیت گسترده «آلفرد هیچکاک تقدیم می‌کند» مرهون دو چیز بود: یک، صفی از نویسندگان معروف که هیچکاک انتخاب‌شان کرده بود. او کارهای منتشرشده را به بسط و گسترش قصه و سناریونویسی به شیوه مرسومش ترجیح می‌داد. خیلی از نویسندگان سریال نام‌های شناخته‌شده و معروفی بودند، از جمله اریک امبلر، رابرت بلاک، جان چیور، رال دال، ایون هانتر (معروف به اد مک‌بین)، گارسن کنین، الری کویین، ریچارد لوینسن، ویلیام لینک و هنری اسله‌سر. چاشنی اصلی روایت‌های هر اپیزود، ایهام و تعلیق است و در نتیجه، خیلی از قسمت‌های سریال بدون مجازات ضد قهرمان یا حتی بدون درنظر گرفتن پاداشی برای درستکاری به پایان می‌رسند.

من ظاهر می‌شوم پس هستم!

دومین عامل تاثیرگذار در استقبال گسترده منتقدان و مخاطبان از سریال، شهرت هیچکاک در مقام فیلمساز سینما بود. واقعیت این است که با توجه به طرز تفکر حاکم در آن دوران، هیچکاک قدمی جسورانه برداشته بود و از مقام کارگردانی پیشگام و جریان‌ساز خودش را تا حد یک کارگردان تلویزیون تنزل داده بود. البته که در ابتدا شک داشت و قدمی نبود که از همان شروع با اطمینان برداشته باشد. اما مهم‌ترین عاملی که باعث شد تصمیمی قطعی در این زمینه بگیرد شیفتگی و علاقه‌اش به ظاهر شدن جلوی دوربین بود. اگر عشق سینمای کلاسیک باشید و فیلم ندیده از هیچکاک در آرشیوتان نمانده باشد، حتما می‌دانید که او در تک‌تک فیلم‌هایش حضور مختصری داشته. با این همه، اجرای او در این سریال تلویزیونی باعث شد به شهرت بی‌سابقه‌ای دست پیدا کند و زبانزد خاص و عام شود. شک نکنید که او با دست زدن به چنین ریسک بزرگی، تبدیل به یکی از متمایزترین شخصیت‌های نمایشی در امریکا یا حتی دنیا شد، بدون این که بازی خاصی از خودش ارایه بدهد.

برکینگ بدِ دهه پنجاه

بیش‌تر اپیزودهای «آلفرد هیچکاک...» مثل سریال «برکینگ بد» حدود 30 دقیقه یا کم‌تر هستند. در هر اپیزود می‌بینیم که طمعی آنی و زودگذر یا غرور جریحه‌دارشده یک شخصیت می‌تواند منجر به انتقام‌گیری از همسر، بهترین رفیق یا حتی غریبه‌های بی‌گناه شود. گاهی اوقات شخصیت‌ها تلاش می‌کنند، با منطق‌تراشی کارها و رفتارهاشان را توجیه کنند. در اپیزود «یک قتل بی‌عیب‌ونقص» (A Perfect Murder) می‌بینیم که شخصیت منفی قصه رو به قربانی‌اش می‌گوید: «آدمیزاد حق داره به طبیعت کمک کنه راه خودش رو بره. منظورم اینه که اگه بخواد کله‌شق بازی درآره ...». جالب‌تر این که سال‌ها زمان برد تا موجودی به نام ضد قهرمان و شخصیت شرور در سریال‌های تلویزیونی ظهور کند اما هیچکاک مثل همیشه در این زمینه هم پیشرو محسوب می‌شود.

به جنگ سانسورچی

اگر خیال می‌کنید در تلویزیون امریکا سانسور وجود ندارد سخت در اشتباهید. شبکه سی‌بی‌اس این‌قدر مرتکب سانسور و دست بردن در نتیجه‌گیری اپیزودهای مختلف شد که هیچکاک طبق معمول به شیوه هوشمندانه خودش دست به کار شد؛ تکذیبیه‌ای که در پایان بسیاری از قسمت‌های سریال می‌بینید و از قضا باز هم نوشته آلردایس هستند، تبدیل به نماد مقاومت هیچکاک شدند. بیش‌تر این تکذیبیه‌ها به قدری در لفافه و با ایهام بیان می‌شدند که ماموران ممیزی جز آه کشیدن و تحمل کردن هیچ‌ کاری از دست‌شان ساخته نبود.

یک لشکر آدم کاربلد

از بین 361 اپیزود سریال، خود هیچکاک کارگردانی 17 قسمت را به عهده داشته. رکورددار اما رابرت استیونز است که 44 اپیزود را کارگردانی کرده است. بعد از او، به ترتیب پل هنرید (28 اپیزود)، هرشل دوکرتی (24 اپیزود)، نورمن لوید (19 اپیزود) و آرتور هیلر (17 اپیزود) را کارگردانی کرده‌اند. از بین چهره‌های سرشناس دنیای فیلمسازی هم کسانی بودند که تعداد محدودتری از اپیزودها را جلوی دوربین بردند، از جمله رابرت آلتمن، رابرت استیونسن و ویلیام فردکین.

در غیاب اسطوره

در سال 1985، پنج سال بعد از مرگ هیچکاک، شبکه ان‌بی‌سی یک تله‌فیلم جدید را با اقتباس از سریال هیچکاک روی آنتن برد. این تله‌فیلم تلفیقی از چهار داستان بود که تازه فیلمبرداری شده بودند، به اضافه بخش‌هایی از سریال اصلی هیچکاک که با فرمت رنگی در ابتدای هر بخش قرار گرفته بود. تله‌فیلم ان‌بی‌سی به موفقیتی خیره‌کننده دست پیدا کرد. پاییز همان سال، ان‌بی‌سی دست به حرکت دیگری زد و سریال «آلفرد هیچکاک تقدیم می‌کند» را با حفظ سبک و سیاق تله‌فیلم یادشده احیا کرد. هرچند، این‌بار فقط یک فصل از سریال روی آنتن رفت و ان‌بی‌سی از ساخت دنباله آن انصراف داد.