هیچ سریال مناسبی درباره امام حسین (ع) ساخته نشده است

بازخوانی پرونده سریالی که ساخته نشد

یکی از کارهای بسیار خوب تلویزیون طی چند سال اخیر، ساخت سریال هایی است که به زندگی ائمه معصومین (س) می پردازد. هر چند حرف و حدیث های بسیاری در مورد هزینه های تولید این نوع آثار وجود دارد و برخی بر این اعتقادند که به جای ساخت یک سریال بلند و پرهزینه می توان تعداد زیادی اثر تولید کرد، اما باید به این نکته توجه داشت که در تمامی کشورهای جهان متولیان تلویزیون و سینما گاه با صرف هزینه های زیاد دست به تولید آثاری می زنند که به عبارتی فاخر و ماندگار باشد و به عنوان یک اثر شاخص و قابل اعتنا در کارنامه مدیران و دست اندرکاران تولید این عرصه باقی بماند

تلویزیون کشور ما هم طی سال های اخیر به گوشه هایی از زندگی و فعالیت امام حسن (ع)، امام رضا (ع) و حضرت علی (ع) پرداخته است که این آثار با برخورداری از حمایت خوب مالی به نسبت آثاری قابل توجه به حساب می آیند. اما تاکنون هیچ مجموعه تلویزیونی یا فیلم قابل اعتنا و شاخصی در خصوص زندگی و شخصیت امام حسین (ع) در زمان حیات پربارش تولید نشده است. این درحالی است که امام حسین (ع) همواره یکی از نمادهای اصلی شیعه در جهان بوده که با شهادت خود و خلق واقعه کربلا تاثیر عمیقی بر پیروان دین اسلام گذاشته است و از سوی دیگر در کشور ما هر ساله در ایام عاشورا و تاسوعا و درماه محرم، واقعه شهادت امام حسین (ع) و یارانش در دشت کربلا از سوی مردم ، با شکوه خاصی با عزاداری و سوگواری مورد توجه قرار می گیرد. البته در زمینه ساخت سریال درباره امام حسین (ع) در سال 82 تلاشی پیگیر و جدی صورت گرفت که متاسفانه به سرانجام نرسید و در اینجا با بازخوانی این پرونده نگاهی به شرایط تولید نشدن چنین اثری می شود.

مجموعه تلویزیونی امام حسین (ع) که قرار بود به عنوان یکی از آثار ماندگار تلویزیونی تولید شود، در اسفند ماه سال 81 با حضور علی لاریجانی، رییس سابق سازمان صدا و سیما و جمعی از مدیران بخش های مختلف تلویزیون و از جمله محمد مهدی حیدریان، معاون سینمایی وقت وزارت ارشاد، با بازبینی محل ساخته شدن دکورهای این سریال و بازبینی پلان هایی که از ساخت شکل و چگونگی قرارگیری بخش های مختلف این سریال به وسیله عبدالحمید قدیریان به عنوان مدیرهنری سریال تهیه شده بود، کار ساخت دکورها با برافراشتن پرچمی با نام مبارک امام حسین(ع) آغاز شد. در این مراسم لاریجانی تاکید کرده بود که با وجود همه مشکلات مالی که تلویزیون با آن دست به گریبان است، اهتمام ویژه ای برای ساخت این سریال به خرج خواهد داد.

اما این مرحله آغاز مسایل و مشکلات فراوانی بود که بر سر راه تولید این سریال به وجود آمد. این اثر که مرحله پیش تولید را 2 ماه قبل از افتتاح رسمی آغاز کرده بود تا 8 ماه پس از تعیین محل ساخت دکورها این مرحله را برای انتخاب عوامل ادامه داد، اما مخالفت های موجود باعث شد تا درمرحله پیش تولید وقفه به وجود بیاید و این مساله به طول بیانجامد. هرچند پس از مدتی تولید آغاز شد، اما درهمان گام های نخست آغاز تولید سریال و با وجود ساخت بخشی از دکور، دوخت لباس تعدادی از شخصیت ها و پیش بینی امور فنی و تولید حدود 100دقیقه به طور کامل متوقف و به باد فراموشی سپرده شد. چنان که اکنون با حضور رییس جدید سازمان صدا و سیما هیچ خبری از آغاز مجدد تولید این سریال وجود ندارد. این در حالی است که در همان زمان حدود یک میلیارد و دویست میلیون تومان برای سریال هزینه شده بود!

مجتبی فرآورده، نویسنده فیلمنامه مجموعه امام حسین (ع) درباره روند تولید و توقیف این اثر طی گفت و گویی که در همان زمان با خبرگزاری مهر انجام داده بود، در این باره اظهار داشت: وقتی من فیلمنامه این سریال را برای ارایه در 14 قسمت به نگارش درآوردم، متن نهایی به رییس سازمان ارجاع داده شد تا نظرات وی هم در این زمینه لحاظ شود. وی ضمن ارزیابی فیلمنامه آن را مثبت خواند و بر جلوه بیشتر مقام امامت و ولایت امام حسین (ع) در متن تاکید کرد. اثر دوباره بازنویسی شد تا 20 قسمت اول سریال به مساله حرکت امام به سوی دشت کربلا و وقایع عاشورا بپردازد و 12 قسمت مسایل مربوط به حضور اسرا در کوفه و شام را روایت کند. در این بازنویسی محوریت اصلی داستان به مساله امامت و ولایت سید الشهدا اختصاص داشت. فیلمنامه نهایی در 32 قسمت مورد تایید قرار گرفت و امور پیش تولید و سپس تولید آغاز شد و پس از چند ماه متوقف شد.

فرآورده در مورد دلایل و شرایط توقف تولید این سریال توضیح داد: یک مرکز پژوهشی فعال در تلویزیون که مشورت های تحقیقاتی به رییس سازمان صدا و سیما می دهد، رای به غیر قابل قبول بودن این اثر دادند. این افراد که 5 نفر هستند و در میان آنها 2 روحانی وجود دارد، به ما اعلام کردند که مسایل مطرح شده در اثر با حقایق دینی منطبق است، اما ارایه آن در جامعه به صورت یک مجموعه تلویزیونی به صلاح نیست. در این متن نگاه من به واقعه عاشورا صرفا" تاریخی نبوده است؛ بلکه در این اثر به سوی شناخت و معرفی معارف موجود پیش رفتم. در حالی که گروه مخالف ساخت این اثر به وجود یک نگاه صرفا" سیاسی اعتقاد دارند و تطبیق وقایع داستان با عقلانیت را بسیار مهم می دانند...

وقتی صحبت از ساخت یک سریال تاریخی - مذهبی به میان می آید، بحث دو بخش را در بر می گیرد. یکی مساله تاریخی است که از اسناد و مدارک مورد نیاز برخوردار است و به شکل های مختلف این اسناد را می توان به دست آورد که بر همین اساس می توان روی استنباط تاریخی نویسنده صحه گذاشت. اما وقتی مساله مسایل مذهبی و محتوای اثر به میان می آید، نکته اصلی بر سر نقطه نظرات فیلمنامه نویس، حساسیت های موجود در جامعه، نوع نگاه کارشناسان که در بخش های مختلف و گسترده با اختلاف نظر همراه است و بسیاری از مسایل که می تواند در ساخت یک سریال و سپس بازخورد آن موثر باشد. اما این سوال در ذهن مطرح می شود که طی سال های اخیر با آنکه تولید آثار تصویری در عرصه های مختلف فیلم و سریال که داستان آنها برگرفته از مسایل تاریخی - مذهبی باشد، رشد قابل توجهی پیدا کرده است، اما هنوز یک مرکز واحد برای بررسی آثار وجود ندارد که چنین مشکلاتی پیش نیاید.

البته در حال حاضر مراکز پژوهشی و مشاوره ای زیادی در سازمان ها و ارگان های مختلف دولتی که به نوعی متولی و دست اندرکار تولید فیلم و سریال هستند در کشور به فعالیت مشغولند، اما مشکل اصلی نبود تصمیم گیری واحد و در آخر برخورداری از ضمانت اجرایی است. برای نمونه سریال امام حسین (ع) زیر نظر رییس سازمان صدا و سیما نوشته می شود و به نتیجه می رسد، اما با این وجود مجال تولید نمی یابد. باید روند و شرایط مشخصی وجود داشته باشد تا یک اثر به سرانجام برسد. یعنی از آغاز ارایه طرح و مضمون و سپس پرداخت موضوع و تولید آن سیر مشخصی به وجود بیاید تا سرانجام رضایت بخش و موثر باشد.

عبدالحمید قدیریان که طراح صحنه و لباس و مشاور فیلمنامه این سریال است، همان زمان به خبرنگار مهر گفته بود: با توجه به هزینه خوبی که صدا و سیما به این امراختصاص داد و فهم حرفه ای بسیار بالای تهیه کننده، کار با فشردگی و سرعت خیلی خوبی پیش رفت . ما حدود 80 درصد امکانات فنی مورد نیاز اثر را تامین کردیم و 20 درصد باقی مانده هم باید بسته به نیاز قسمت ها و صحنه های مختلف سریال در ادامه کار تامین می شد. از نظر زیبایی شناسی هم شرایط مناسب آماده شده بود .اگر پروژه با همان روند ادامه پیدا می کرد، اثر به کیفیت بسیار خوبی دست می یافت.

قدیریان پیشنهاد کرد: لازم است مرکز یا کانونی تشکیل شود و وظیفه تبیین افکار و اندیشه های مختلف را برعهده بگیرد تا یک اثر وابسته به اندیشه و اعتقاد دینی، گرفتار مسایل سیاسی و گرایش های جناحی نشود و با حضور تعدادی از بزرگان علم و هنر و اندیشه این گونه مسایل به سرانجام خوبی برسد.

نکته قابل بحث این است که هنوز مرکز مشخصی برای بررسی آثار تاریخی - مذهبی به وجود نیامده و روند تولید و نگارش آثار تاریخی - مذهبی در عمل متوقف شده و به شاخه دیگری که توجه به زندگی پیامبران ( به خصوص آنهایی که داستان زندگی شان در قرآن وجود دارد) منتقل شده است. یعنی به نظر می رسد دست اندرکاران امر صورت مساله را پاک کرده اند و با قطع روند تولید آثار درباره امامان معصوم(ص) موضوع را در نوعی سکوت به فراموشی سپرده اند. درحالی که بدون تردید تلویزیون ما به چنین آثاری نیاز دارد و مخاطب از تماشای چنین فیلم و سریال هایی می تواند به لذت بصری و هم لذت معنایی برسد. درعین حال چنین آثار فراگیری می تواند بر اطلاعات و دانسته های مخاطب بیافزاید و از سوی دیگر برخی از خرافات موجود را اصلاح کند که این دو مقصود از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند.

به نظر می رسد در دوره جدید فعالیت سازمان صدا و سیما که با حضور مهندس عزت الله ضرغامی در پست ریاست این سازمان شکل گرفته است، باید در این زمینه، چاره ای جدی اندیشه شود و روندی مشخص و قانون مند به وجود بیاید و از فیلمنامه نویسان و کارگردان های آثار تاریخی - مذهبی برای فعالیت در این زمینه دعوت به عمل بیاید تا فیلم ها و سریال هایی فاخر و ماندگار در باره زندگی و شخصیت امام حسین(ع) تولید و به عاشقان امامت و ولایت عرضه شوند.