زندگی سگی

نگاهی به «پات» ساخته امیرتوده روستا

شاید «پات» را بتوان یکی از متناسب ترین آثار برای حضور در گروه هنرو تجربه دانست. چه که به معنای واقعی کلمه در میان آثار سینمایی ایرانی، اثری تجربی تلقی می شود. صرف استفاده و بازی گرفتن از یک حیوان(در اینجا سگ) و شیوه کارگردانی و انتخاب نماها در این فیلم، می توان «پات» را اثری قابل مطالعه در عرصه سینمای تجربی ایران دانست.

البته که کم نیستند آثاری که در سینمای جهان به شیوه های مختلف از حضور حیوانات به عنوان شخصیت های اصلی پیش برنده فیلم بهره برده اند، اما این مهم با این مقیاس، در سینمای ایران تازگی دارد. «پات» به همان میزان که در حوزه تصویر و سوژه تازه است در بخش فیلمنامه چندان حرکت بدیعی نیست. به بیان بهتر اساسا این فیلم، با محوریت سوژه و شیوه کارگردانی ساخته شده و به عبارتی کارگردان محور است و نه فیلمنامه محور.

استفاده از یک حیوان به عنوان حلقه واسط میان داستانک های فیلم و پیش برنده داستان فیلم در کنار تازگی های فرمی، از حیث منطق داستانی هم کمک بسیاری به توده روستا کرده است. جنس نگاه اپیزودیک توده روستا به وقایع و چیدن داستانک های در ظاهر بی ربط به هم در نقاط مختلف شهر راهی به جز به کار بستن منطق رفتار حیوانی و انسانی پیش روی او قرار نمی داده است. به بیان بهتر اگر به جای حیوان، یک شخصیت انسانی وظیفه اتصال میان داستان ها و سیر کردن دوربین از یک نقطه شهر به نقطه دیگر را بر عهده داشت، حتما و قطعا مخاطب با این وسوال روبرو می شد که تا چند مرتبه می بایست اصل تصادف و شانس را در پیشبرد درام باور کنیم؟ چه که در قامت منطق انسانی هیچ وقت نمی توان پذیرفت که یک انسان از یک نقطه مرتفع اطراف شهر(داستان دختر صیغه شده)  به یکباره سر از خانه ای در مرکز شهر در آورد(مادری که کلیه می فروشد) و یا در ادامه سراغی از حومه شهر بگیرد(دو معتاد درگیر با هم) و الخ. سراغ گرفتن از منطق بی منطق حیوانی و رفتارهای غیر قابل پیش بینی شخصیت اصلی فیلم (سگ) این شیوه روایی را برای مخاطب باور پذیر جلوه می دهد. البته که بدیهی است استفاده از یک حیوان دشواری های بسیاری برای کارگردانی و تصویربرداری درپی خواهد داشت. البته که توده روستا در مقام کارگردان و محمد رسولی در مقام تصویربردار به شکلی قابل دفاع از پس مدیریت بصری فیلم و بازی گرفتن از سگ برآمده اند. توده روستا در شیوه بهره گیری از قاب بندی و تدوین به خوبی از پس اداره فیلم برآمده است. تقطیع متعدد نماها در فیلم همزمان کارکرد روای دارد و پوشش دهنده محدودیت های تصویری هم هست. طبیعتا نمی توان انتظار داشت که با یک حیوان بتوان نماهای بلند گرفت و طبیعتا راه ساده تر ثبت نماهای کوتاه و تقطیع آنها برای حفظ تمپو تصویر است. در این مسیر توده روستا با تقطیع نماها و کات های متعدد و حتی بعضا بهره گیری از جامپ کات، هم منطق بی منطق بدن رفتارها و حرکت ها و مسیر حرکت سگ را تصویری کرده و هم توانسته بر سختی ثبت پلان های بلند از یک حیوان غیر قابل پیش بینی فائق آید. از سوی دیگر یکی از مشکلات جدی در تصویربرداری این فیلم حضور یک حیوان با حرکت های غیرقابل پیش بینی در دل فضای شهری است که طبیعتا اندازه نما و زاویه درونی است که می تواند بهترین نتیجه را از دل حرکت های سگ در میان مردم استخراج کند چه که هر نوع تغییر در زاویه فعلی دوربین یا اندازه نما منجر به ورود یک شخص یا سوژه اضافه به کار یا تغییر کارکرد حرکت های حیوان می شده است.

به لحاظ داستانی اما «پات» سراغی از مقولات و آسیب های اجتماعی می گیرد. زندگی زنان در شهر و مصائبی که متحمل می شوند با محوریت وجود یک فرزند. یکی درگیر سقط کردن یا نکردن است، دیگری درگیر بیماری فرزند و قبول کردن یا نکردن سرپرستی او و دیگری درگیر مقوله اعتیاد فرزندش است.
زنان قربانیان اصلی در بطن آسیب های مورد توجه توده روستا دراین فیلم هستند. اما این همه ماجرا نیست. در نگاه نخست این ایراد به فیلم وارد است که چرا مقوله هایی تا این حد مهم و پیچیده در حد طرح موضوع مطرح می شوند و به لایه های درونی تر آنها پرداخته نمی شود. اما با نگاهی جدی تر مشخص می شود که توده روستان اصولا به دنبال آسیب شناسی نبوده و قطعا این اثر و این کیفیت از فیلمنامه هم نمی تواند مدعی این رخداد باشد. توده روستا با کنارهم قرار دادن رفتارهای انسانی و شیوه رفتار شخصیت اصلی فیلم که ماهیتی غیر انسانی دارد، در تلاش است تا تضاد و تناقض در رفتار و سکنات و اخلاقیات حاکم بر اجتماع محل وقوع داستان را به رخ بکشد. به بیان دیگر این خود مصائب و مشکلات شخصیت ها نیست که سوژه اصلی ماجرا است بلکه شیوه برخورد انسان ها با هم و زندگی و تفاوت آن با رفتار حیوان درون فیلم است که سوژه اصلی اثر تلقی می شود.
در پایان باید گفت که طبق نظر مطرح شده در سطور ابتدایی این نوشته «پات» اثری تجربی و نه چندان شگفت انگیز است که بر محوریت تجربه کارگردانی و تصویری کردن حضور یک حیوان بر پرده سینما به عنوان شخصیت اصلی قابل بررسی و توجه است اما از حیث فیلمنامه نویسی و پرداخت داستانی در حد یک ایده و دغدغه محترم باقی مانده و چندان نکته قابل توجهی در این حوزه را به خاطر متبادر نمی کند.

شناسنامه «پات»:
نویسنده و کارگردان: امیر توده روستا
بازیگران: ساعد سهیلی، مصطفی ساسانی، سونیا سنجری، نگار حسن زاده، جمشید نوری، ماندانا نصرتی، فهیمه دباغی، بابک حمیدی فرد، بهزاد اشکان، مریم موقر، صادق زمانی
خلاصه داستان: یک سگ، یک شهر بزرگ، سه زن و چند روز