معاشرت با واقعیت

نگاهی به "بهمن" ساخته مرتضی فرشباف

مرتضی فرشباف در "بهمن" به همان سیاقی رفتار کرده که پیشتر از او در "سوگ" سراغ داشتیم.استفاده از صدا به عنوان یک عامل دراماتیک، اهمیت قائل شدن برای جغرافیای وقوع داستان، بازی ها و کشمکش های درونی شخصیت، پرهیز از اغراق و بی تفاوتی نسبت به اهمیت نقطه عطف در ساختار کلاسیک داستان گویی، حذف آنها و تجربه نوعی تازه از تجربه روایت بصری.

این همه ویژگی هایی است که "بهمن" را در نگاه نخست فیلمی ضد هرآنچه سینما را شکل داده جلوه می دهد اما با اندکی تامل و با شناخت از منطقی که سعی در تبیین آن را دارد، بیش از پیش همراهی برانگیز می شود.
یکی از وجوه مهم فیلم "بهمن" ادای دین به صدا در سینماست. صدا در ساختار دراماتیک این فیلم دو ویژگی جدی را تداعی می کند. اول اینکه به شکلی رندانه به مخاطب کمک می کند تا در شرایطی که کارگردان و نویسنده فیلم به عمد از ایجاد گره های داستانی پر کشش و ایجاد نقاط عطف داستانی دوری کرده است، با تکیه به داشته های پیشین بصری خودش، سکانس را به بهترین شکل ممکن برای خودش، تصویر کند و آنچه کارگردان به مخاطب نداده را خودش برای خودش دست و پا کند. نمونه بارز این شیوه روایت در سکانس هایی که دوربین در دوردست ایستاده و سوژه در نمای دور دیده می شود و یا اینکه سوژه اکت بیرونی ندارد  و تمام بار احساس صحنه به صدایی که بیرن کادر شنیده می شود، قابل ردگیری است. در واقع در این سکانس ها فرشباف با پرهیز از ارائه  کدهای دراماتیک، به کمک صدا و حافظه صوتی و بصری مخاطب تلاش کرده تا به شکلی تعاملی مخاطب را با اثر درگیر کند.

اما شکل دیگر بهره گیری از صدا در این فیلم، در قالب شخصیت پردازی به کمک صدا بروز پیدا کرده است. در دل شیوه روایی فیلم "بهمن" و حذف نقاط عطف دراماتیک و در دل بازی درونی بازیگر اصلی فیلم، صدا به مدد کارگردان آمده تا درونیات ، کشمکش های درونی او با خودش، کابوس ها و دلمشغولی ها، کلافگی ها و آشفتگی هایش را ترسیم کند. در باب کیفیت استفاده از صدا در این فیلم همین بس که مخاطبی که اثر را به خوبی گوش ندهد و حتی در برخی صحنه از شنیدن صدای ممتد بوق آزرده  نشود، احتمالا به سختی می تواند با منطق حاکم بر اثر ارتباط برقرار کند. در واقع صدا بیش از آنکه جنبه تزیینی داشته باشد، کارکردی دراماتیک دارد و حذف هر کدام از باندهای صوتی در یک مقطع فیلم باعث نقصان در فهم کردن اثر خواهد شد.

شیوه دکوپاژ در فیلم "بهمن" هم یکی از ویژگی قابل تامل این فیلم است. مرتضی فرشباف و تصویربردار فیلمش یعنی هومن بهمنش در این فیلم به شکلی خودخواسته فاصله شان با سوژه و داستان را حفظ کرده اند. اکثر سکانس های فیلم در نماهای دور و یا در بهترین حالت متوسط شکل می گیرد. معدود نمای بسته را میتوان از شخصیت های فیلم به یاد آورد. درو اقع فرم و محتوا در فیلم "بهمن" برای روایت بصری فیلم به کمک هم آمده اند تا اثبات کنند که این دو قابل جدایی از هم نیستند. همان طور که شخصیت های داستان فیلم از هم جدا افتاده و تنها و ایزوله هستند، فرشباف در شیوه قاب بندی فیلمش با فاصله از شخصیت ها ایستاده و تنها ناظر و راوی تنهایی و سرگشتگی آنهاست. به همان میزان که "هما"، "احمد" و "کسری" به هم نزدیک و از هم دوراند، به همان میزان که "دکتر شمس" به مادرش نزدیک و از او دور است، به همان میزان که "کسری" و دوست صمیمی و قدیمی اش به هم نزدیک و دور اند، کارگردان به عنوان روایت گر اصلی این داستان به شخصیت ها نزدیک و از آنها دور است.
حذف دراماتیک نقاط عطف کلاسیک داستانی و مسطح و کم نوسان روایت کردن داستان فیلم هم از این ویژگی تبعیت می کند. در واقع فیلم بنا دارد شخصیت ها را بی خبر از هم، مخاطب را تا حدودی بی خبر از شخصیت ها نگه دارد،  تا در انتها مخاطب هم همسو با شخصیت های داستان احساس جدا افتادگی و نادیده گرفته شدن را درک کند.این ویژگی اما می تواند چندان هم مثبت نباشد. در واقع در دل این بستر این خطر وجود دارد که مخاطب بعد از درک دغدغه بحران میانسالی "هما" به عنوان گره اصلی داستان در همان دقایق ابتدایی، دیگر انگیزه ای برای پیگیری فیلم نداشته باشد، چرا که نیازهای دراماتیکش برآورده نمی شود و فراز و فرود دراماتیک را شاهد نیست.اما اگر تاب بیاورد و تا انتها با اثر همراه شود می تواند کنجکاوی خودش را ارضا شده ببیند و درک متفاوتی از شویه روایت در سینما را بچشد.
این همه جدای از آن است که این تجربه به مذاق مخاطب خودش می آید یا نه.در واقع اگر با مخاطبی طرف باشیم که سراغ تجربه های آشنای قبلی خودش آمده است، حتما فیلم "بهمن" تجربه رضایت بخشی برای او نخواهد بود. اما اگر با مخاطب کنجکاوی همراه باشیم که تجربه های تازه و جسارت به خرج دادن های سینمایی را به خودی خود جذاب می داند، می توانیم دست کم امیدوار باشیم که از تماشای یک تجربه تازه حس رضایت خواهد داشت. در مرحله بعد میتوانیم سراغ دلچسب بودن یا نبودن همراهی با این تجربه از سوی مخاطب برویم.
شناسنامه بهمن
کارگردان:مرتضی فرشباف
تهیه کننده:جواد نوروزبیگی
بازیگران:فاطمه معتمد آریا، احمد حامد، مریم شیرازی، امیر نصیری یکتا، فریده اسماعیلی، شیرین یزدان بخش
خلاصه داستان: «بهمن» داستان زنی به نام هما از مجرب ترین پرستاران بیمارستان است كه پیشنهاد شب کاری ده روزه ای را می پذیرد. هما دچار بی خوابی می شود و نحوه رویارویی او با کار خود و خانواده چنان می شود که در آستانه فروپاشی قرار می گیرد