عاشقانه های جنگی

نگاهی به فیلم های دفاع مقدس كه ردی از عشق در آن ها به چشم می خورد.

سینمای ما همچنان در تولید آثار موسوم به «ژانر عشقی» مشكل دارد و معدود فیلم هایی سراغ داریم كه با قواعد این گونه ساخته شده اند. در چنین شرایطی سراغ گرفتن از ژانری به نام «عاشقانه جنگ» یا «جنگی – عاشقانه» معقول نیست. پس چرا عنوان این نوشتار را «عاشقانه های جنگی» است و تازه برایش مصداق آورده شده؟! اولا به امید این كه روزی چنین پتانسیلی تبدیل به فعل شود و ثانیا غرض فیلم هایی است كه نشانی از عشق در آن ها دیده می شود. چه بسا داستان برخی فیلم ها در خاكریز نگذرند و در این گزارش مورد نظر باشند ؛ دلیل این است كه از سوی كارشناسان در ژانر دفاع مقدس دسته بندی شده اند.
روی این نوشته فیلم هایی است كه درام شان بر پایه عشق زن و شوهر پایه ریزی شده وگرنه عشق های دیگر هم در سینمای دفاع مقدس وجود دارد. ابراهیم حاتمی كیا در «از كرخه تا راین» عشق یك خواهر و برادر را سوژه قرار داده و محمد حسین لطیفی در «روز سوم»‌چنین كاری در وسط معركه كرده است و داستانش بر پایه عشق خواهر و برادر شكل گرفته. ابراهیم حاتمی كیا در «روبان قرمز» پای عشق را وسط كشیده اما در آن فیلم تعریفی نمادین از عشق به زن دارد و به مام وطن پهلو می زند. مسعود كیمیایی هم در «گروهبان» و «فریاد» سراغ آدم های جنگ رفته و عشق شان را سوژه قرار داده اما در تعریف «عاشقانه های جنگ» نمی گنجند. حتی پایه و اساس فیلم «اخراجی ها1» عشقی است كه مجید سوزوكی به دختری پیدا می كند و او را به عشق واقعی در نبرد با دشمن می رساند. از زاویه ای دیگر، «باشو غریبه ای كوچك» بیانگر عشق یك مادر شمال كشورمان به كودكی جنگ زده جنوبی است. 

آژانس شیشه ای/ 76

عاشق: حاج كاظم / پرویز پرستویی 
معشوق: فاطمه / نسرین نكیسا
نقش عشق در درام: ابراهیم حاتمی كیا «آژانس شیشه ای» را برای ادای دین به مظلومیت بازمانده های هشت سال دفاع مقدس ساخت. برای همین هنوز اختلاف است كه آیا این فیلم را اجتماعی بدانیم یا در زمره آثار دفاع مقدس قرار دهیم. محور اصلی داستان شورش حاج كاظم است و كنایه های تندی كه به جامعه و اصحاب قدرت می زند اما همین آدم عاصی ، وقتی خلوتی در گوشه آژانس گیر می آورد همسرش را صدا می زند و با كلماتی احساسی او را مخاطب حال و روزش قرار می دهد: « فاطمه ،‌فاطمه... .» 
جایگاه فیلم: «آژانس شیشه ای» در جشنواره فجر خوش درخشید و تقریبا همه جوایز اصلی را بدست آورد. در نظرسنجی منتقدان غالبا صدر جدول را در اختیار دارد اما تاكید می كنیم كه عشق ، در حاشیه فیلم است و به طور مستقیم در زیر مجموعه فیلم های عاشقانه جنگ قرار نمی گیرد. 

شیدا / 77

عاشق: فرهاد / پارسا فیروزفر
معشوق:شیدا / لیلا حاتمی
نقش عشق در درام: فیلم «شیدا» جزو معدود فیلم هایی است كه عشق در خاكریز شكل می گیرد. رضا مقصودی فیلمنامه نویس و كمال تبریزی كارگردان ، بعد از تجربه موفق «لیلی با من است» بار دیگر خط شكنی كردند و سراغ یك فیلم جنگی – عشقی رفتند. فرهاد بینایی اش را از دست داده و در بیمارستان صحرایی عاشق پرستارش ، شیدا می شود. پایان جنگ بین آن ها فاصله می اندازد ولی فرهاد برای پیدا كردن معشوق از پا نمی نشیند. «شیدا» نه تنها راوی روح لطیف بچه های جنگ است كه مصائب جنگ و تلاش مشفقانه پرستاران و پزشكان را به تصویر می كشد.     
جایگاه فیلم: «شیدا» در جشنواره هفدم فجر قدر ندید اما بعد از نزدیك به دو دهه ،پیش مردم به عنوان یكی از آثار ممتاز سینمای دفاع مقدس ، محبوبیت دارد و همچنان از تلویزیون بازپخش می شود. 

هیوا /77

عاشق: عبدالرضا زهره كرمانی / حمید
معشوق: گلچهره سجادیه / هیوا
نقش عشق در درام: زنده یاد رسول ملاقلی پور بعد از تجربه موفقی كه در «سفر به چزابه» داشت (پیوند رویا و واقعیت) تصمیم گرفت با همان ساختار روایت گر عشق یك رزمنده و همسرش باشد. داستان از زمانی جدی می شود كه برای هیوا خواستگار می آید اما او برای  یافتن همسر مفقودش به مناطق جنگی می رود و در آن جا خاطرات 15 سال پیش با همسر زنده می شود. ملاقلی پور برای نشان دادن عشق بازی آن ها از تمهید نامه نگاری استفاده می كند و این كلمات سحر آمیز به همراه تصاویری كه از حمید و هیوا می بینیم بیان گر عمق عشق آن هاست. 
جایگاه فیلم: «هیوا» در جشنواره تحسین شد و سیمرغ بلورین بهترین فیلم و بهترین كارگردانی را بدست آورد. در جشن خانه سینما هم چند جایزه فرعی گرفت اما مهم تر از همه ، «هیوا» جزو آثار ماندگار كارنامه زنده یاد ملاقلی پور و همچنین دفاع مقدس بشمار می رود كه همچنان طراوتش حفظ شده.

متولد ماه مهر/ 78

عاشق: دانیال/ محمد رضا فروتن
معشوق: مهتاب/ میترا حجاز
نقش عشق در درام: «متولد ماه مهر» داستانی اجتماعی دارد و در پایان به جنگ تنه می زند. احمد رضا درویش در روزهایی كه ماجرای جدایی دختران و پسران در دانشگاه ها داغ بود ، داستان دانیال و مهتاب را محور قرار داد كه عشق شان به دلیل مخالفت پدر دختر ناكام می ماند. پسر به زادگاهش یعنی اندیشمك بازمی گردد و مهتاب كه دلتنگ اوست سراغش می رود. آن ها سوار بر موتور به سمت ایستگاه راه آهن هستند كه در كانالی پر از مین گیر می افتند و منجر به كشته شدن دانیال می شود. فیلم به زبانی استعاری می خواهد بگوید جوان های امروز در مسیر جوان های هشت سال دفاع مقدس هستند. 
 جایگاه فیلم: میترا حجار برای این فیلم تندیس و سیمرغ گرفت ؛ برخی منتقدان آن را ستودند اما در ادامه جایگاهی ویژه در كارنامه احمد رضا درویش پیدا نكرد.

نغمه /80

عاشق: محمود / حسین یاری
معشوق: نغمه / حمیرا ریاضی
نقش عشق در درام: ابوالقاسم طالبی هم مثل خیلی از فیلمسازان تصمیم گرفت ادای دینی داشته باشد به بازماندگان جنگ. او داستان محمود كه جانباز شیمیایی و مبتلا به سرطان است را محور قرار داد. محمود عاشق زنش است اما به خاطر شرایطی كه دارد و می داند زیاد زنده نخواهد ماند، تصمیم گرفته از او جدا شود. در فیلم اما متوجه می شویم كه محمود و نغمه عاشقانه همدیگر را دوست داشته اند... . عشق در فیلم این گونه معنا می یابد. 
 جایگاه فیلم: حسین یاری باری بازی در «نغمه» نامزد دریافت سیمرغ از جشنواره بیست و یكم فجر شد اما فیلم غیر از این ، افتخاری دیگر بدست نیاورد. پی گیران سینما و منتقدان هم روی خوشی به «نغمه» نشان نداده اند و كلا جزو آثار متوسط سینمای ما رده بندی می شود. 

دیوانه ای از قفس پرید/81

عاشق: روزبه / پرویز پرستویی
معشوق: یلدا  / نیكی كریمی
نقش عشق در درام: «دیوانه ای از قفس پرید» جزو آثار اجتماعی قرار می گیرد كه قهرمانش بازمانده جنگ است. به همین دلیل است كه برخی فیلم را جزو فیلم های دفاع مقدس قلمداد كرده اند. احمد رضا معتمدی برای داستانش عشق را بهانه ای قرار می دهد برای پایان فیلم. جایی كه یلدا به درون خبیث اطرافیان پی برده و به همسرش بار دیگر و این دفعه از ته دل عشق می ورزد. غیر از این، عشق جایی در فیلم ندارد و بر عكس هوس پررنگ تر است. 
جایگاه فیلم: «دیوانه ای از قفس پرید» در جشنواره فیلم فجر سیمرغ بهترین فیلم را بدست آورد اما مورد توجه منتقدان و سخت و پی گیران سینما قرار نگرفت. عمده مشكل فیلم به شعاری بودن آن و روایت مغلقش بر می گردد.

مزرعه پدری/  82

عاشق: محمود / مهدی احمدی 
معشوق: آتنه فقیه نصیری
نقش عشق در درام: زنده یاد رسول ملاقلی پور برای روایت «مزرعه پدری» بار دیگر سراغ تكنیك واقعیت و رویا رفت. او این بار  محمود شوكتیان را محور قرار داد كه برای جلسه نقد و بررسی آخرین كتابش «مزرعه پدری» به اهواز دعوت شده تا در یك همایش ادبی درباره ادبیات جنگ سخنرانی كند. در طول حضور در اهواز و دزفول رویای همسر و فرزندانش كه در بمباران شهید شده اند ، محمود را رها نمی كند و ما مدام شاهد عشق بازی این زوج با یكدیگر و فرزندان شان هستیم. فیلم اما در ادامه به عملیات ورود می كند و میزان عشق كم می شود. 
جایگاه فیلم: «مزرعه پدری» در چند رشته نامزد دریافت سیمرغ شد اما جایزه ای بدست نیاورد. اكران سوت و كوری هم داشت و همین زمینه اعتراض زنده یاد ملاقلی پور را بوجود آورد. با این حال فیلم در سینمای دفاع مقدس ماندگار است و قابل اعتنا.

فرزند خاك / 86

عاشق: مینا / شبنم مقدمی
معشوق: همسر گمنام مینا
نقش عشق در درام: محمد علی باشه آهنگر به اقتضای داستان «فرزند خاك»، معشوق را به شكل فیزیكی حذف می كند اما او عام اصلی پیش برنده درام است. در این فیلم یك زن نقش عاشق را بازی می كند ولی رفتار و گفتار عاشقانه ای شاهد نیستیم بلكه داستان از مرحله بی قراری و سپس جست و جو شروع می شود. مینا پس از سال ها چشم انتظاری ، تاب ماندن ندارد و دنبال همسرش راه می افتد. در این سفر سختی هایی را به جان می خرد و با حقایقی تلخ از زندگی كردهای ایران و عراق كه برای لقمه ای نان در كار تفحص شهدا هستند آشنا می شود.   
 جایگاه فیلم: مهتاب نصیرپور (بازیگر) و محمد رضا گوهری(فیلمنامه نویس) در جشنواره فجر و جشن خانه سینما سیمرغ و تندیس گرفتند و فیلم خیلی زود محبوب منتقدان و مخاطبان شد.

بیداری رویاها/88

عاشق: داوود / امین حیایی
معشوق: رخشانه / هنگامه قاضیانی
نقش عشق در درام: عشق در فیلم به معنای متعارف جایی ندارد. محمد علی باشه آهنگر تصمیم داشت تابو شكنی كند ؛ مثل كاری كه احمد دهقان در رمان «من قاتل پسرتان» هستم كرد. داستان «بیداری رویاها» در زمان حال می گذرد ؛ زمانی كه رخشانه از شهادت همسرش ایوب مطمئن شده و به ازدواج برادر او یعنی داوود در آمده. حالا پس از سال ها خبر آمده كه ایوب زنده است... . فیلم از آثار تكان دهنده پساجنگ است كه البته فیلمساز به دلایلی از یك مرز جلو نمی رود تا «بیداری رویاها» ضرب «من قاتل پسرتان هستم» را نداشته باشد.   
جایگاه فیلم: «بیداری رویاها» بر خلاف فیلم قبلی آهنگر یعنی «فرزند خاك» توفیقی میان داوران جشنواره و منتقدان بدست نیاورد.

روزهای زندگی / 90

عاشق: امیر علی / حمید فرخ نژاد
معشوق: لیلا / هنگامه قاضیانی
نقش عشق در درام: داستان «روزهای زندگی»پرویز شیخ طادی در سال ۱۳۶۷ می‌گذرد. یعنی زمانی که لیلا و امیرعلی، زن و شوهری که زندگی خود را وقف بیمارستان صحرایی در جبهه جنوب کرده‌اند و حالا در آستانه آتش بس شرایط عجیبی تجربه می كنند. «روزهای زندگی» بیش از آن كه روایت گر عشق و دلدادگی در دل جنگ باشد، موید سختی هایی است كه پزشكان و پرستاران تحمل كرده اند. در این میان اما عشق را به معنای متعارف زن و شوهری شاهد هستیم. 
جایگاه فیلم: «روزهای زندگی» با حاشیه فراوان به جشنواره فجر رسید ؛ تعطیلی پروژه و قهر فرخ نژاد به كیفیت فیلم ضربه زد اما در نهایت به مذاق داوران خوش آمد و جوایز اصلی را گرفت. منتقدان و سخت پسندها اما روی خوشی به فیلم نشان ندادند.