آن چه به خوشنویسی ایران زده

محسن سلیمانی یکی از هنرمندان خوشنویس کشورمان است که آثارش در نمایشگاه «از عرش تا فرش» هفته گذشته در استانبول به نمایش گذاشته شد و مورد توجه مجموعه‌داران و گالری‌داران کشورهای مختلف قرار گرفت.

این هنرمند در عرصه خوشنویسی خط ثلث فعال است و با وجود این‌که تلاش می‌شود ایرانی‌ها در نگارش این خط ضعیف دیده شوند، آثاری را به نمایش گذاشت که خط بطلانی بر چنین ادعاهایی کشید. با او که مدرس دانشگاه در عرصه خوشنویسی نیز هست، گفت‌وگویی انجام دادیم تا دلایل افول خط ثلث در ایران را از نگاه او جویا شویم.

ترک ها معتقدند ایرانی ها در خط ثلث خیلی قوی نیستند. از نگاه شما به عنوان یک خوشنویس این تصورات از کجا آمده و چگونه می توان آن را تغییر داد؟

نگاهی که این روزها به ثلث نویسی ایرانی شکل گرفته ریشه تاریخی دارد و علت اصلی شکل گیری این تصور در عملکرد ضعیف خودمان در این عرصه است. خط ثلث ریشه تاریخی دارد و مبدع آن یک ایرانی است به نام ابن مقله. ایشان خطوط اسلامی را ابداع کرده و مبانی خوشنویسی را نوشته است. از دیرباز تا کنون شیوه ابن مقله در انجمن خوشنویسان ایران و جماعت الخطاطین کشورهای دیگر تدریس می شود. بعد از او هم ما در ایران خط تعلیق، نستعلیق و شکسته نستعلیق را پدید آوردیم و همه این موارد نشان دهنده این است که سهم ما ایرانی ها در پیدایش و گسترش تمام این خطوط تا حدی است که اگر نگوییم برترین هستیم، می توان گفت در رتبه های بسیار بالا قرار داریم و این نشان دهنده سابقه تاریخی مان است.

در 30 سال گذشته هم این اتفاق شدت پیدا کرده و بی توجهی به این سمت و سو موجب شده بسیاری تصور کنند خط ثلث یک خط عربی است در حالی که این خط را ذوق ایرانی پدید آورده و گسترش داده است.

آیا می توان گفت هنرمندان ایرانی در حوزه ثلث نویسی صاحب سبک هستند؟

دقیقا همین طور است. ما در حوزه خط ثلث نویسی در فضای جهان اسلام صاحب سبک هستیم. می توانیم بگوییم که خود خط ثلث سه سبک مختلف دارد: سبک ایرانی، عراقی و عثمانی که خود سبک عثمانی دوباره شیوه های مختلف دارد. ما در دوران اخیرمان به این خط کم توجهی کردیم و در این چندین دهه آسیب جدی و خطاهای استراتژیک داشتیم، از جمله این که در بناهای اسلامی مان خط ثلث را آسیب پذیر کردیم و بخش هایی از قواعدش را از دست دادیم، ولی اکنون شاهد اتفاقات خوبی هستیم و به نظر من آینده این مسیر برای ما روشن خواهد بود.

گفتید سبک های مختلف عثمانی، عراقی و ایرانی با هم تفاوت دارند. فکر می کنم تفاوت اصلی ثلث نویسی ایرانی و عثمانی در این باشد که هنرمندان ما به صورت بداهه می نویسند و خوشنویسان ترک غیربداهه. شما کدام یک از این دو شیوه را مهم تر و زیباتر می دانید؟

تفاوت عمده ای که سبک ایرانی با سبک عثمانی دارد در همین موضوعی است که شما بیان کردید. من شیوه بداهه نویسی را موفق تر می دانم. ما وقتی یک کاری را بداهه انجام می دهیم قابلیت فردی فرد را هم در اثر هنری اش دخالت می دهیم، یعنی فردیت هنرمند در اثرش نهفته و دیده می شود در صورتی که شیوه عثمانی تقریبا کلیشه سازی و کاملا حروف را طراحی می کند؛ البته نوع نظر شیوه عثمانی به ارائه صد در صد کار است. برای همین آنها یک واو را که طراحی می کنند با تمام دقت می نشینند جزء به جزء آن را طراحی و بعد رنگ گذاری می کنند.

چرا ما بر خلاف اغلب کشورهای همسایه جایی به عنوان آکادمی خط در فضای دانشگاهی نداریم؟

مشکلی که ما داریم در حوزه پژوهش است. یکی از دلایلی که حوزه پژوهش در کشور ما شکل نگرفته، شاید این است که انجمن خوشنویسان به عنوان متولی خوشنویسی در کشور خیلی رغبت نداشته حوزه ای معادل خودش ایجاد شود و به عنوان رقیبی که مدرک می دهد در کنار او قرار گیرد. همان طور که گفتم نفس کرسی اندیشی به خوشنویسی آسیب زده است. البته بنده، دکتر شهیدانی و برخی دیگر از استادان دانشگاه سرفصل هایی از کارشناسی ارشد مطالعات خوشنویسی اسلامی را تدوین کرده ایم و برای تدریس در یک دانشگاه معتبر کشور به تصویب رسیده است. اگر مزاحمت غیرفنی رخ ندهد در این حوزه اتفاق مبارکی رخ خواهد دا د و می توان برای پژوهش خط هم دانشجویان خوبی پرورش داد.