نقوش سفال، کتاب کهن

دکتر گریشمن این نکته را که آیا می توان این نقوش را از جهتی کتابت به شمار آورد با علاقه مورد تامل قرار داد و چنین اظهار داشت که نقوش این ظروف سفالی متعلق به دوره ای است که بی فاصله قبل از زمان اختراع فن کتابت در بین النهرین قرار داشته و قسمتی از آن ها نیز معاصر این زمان بوده است و شاید از طریق فراهم آوردن مجموعه ای از نقوش و علامات حکاکی از معانی، این اختراع را تسهیل کرده باشد.

اگرچه غرض اصلی از این نقوش روی سفال استمداد از قوای طبیعت بوده، اما در بعضی از نمونه ها به نهایت زیبایی رسیده و در عین سادگی بسیار صریح و برجسته نقاشی شده است. خط های موازی در حاشیه ها بر قوت نقش های اصلی می افزاید و توازن و تضاد متن های متوازی مجموع تصاویر را پرمایه تر متناسب تر می کند و این شیوه ، مقدمه نقوشی به شمار می رود که قرن ها بعد از آن روی سبوهای بزرگ لعاب داده به وجود آمد.

اکنون می توان این نقوش را به عنوان نوعی از علایم زبان به اجزایی تجزیه کرد و دریافت که راستی مقدمه خط تصویری شمرده می شود. با تجاوز از قواعد عادی و تطبیق نکات با اجزای افسانه ها و آداب دینی و بعضی از اسناد کهن می توان این نقوش را به معانی معینی که البته جنبه کلیت دارد ترجمه کرد.

پیشه ورانی که نقش سفالینه ها را در 5500 سال پیش ابداع کردند، برای آنکه جنبه ی فنی کارشان به این درجه از کمال برسد ناچار بایستی از روی فهم و قصد کوششی عظیم به کار برده باشند.

خاک رُس را برای آنکه نرم کنند، می سایدند و اغلب الک می کردند. سفالگران هنوز از آن چرخ های پایی تند حرکت را که کاشی سازان در زمان های بعد اشکال متوازی و قرینه را با آن ها می ساختند، نداشتند.

ابزار کار ایشان فقط چرخی بود که روی آن با دست ظرف را گرد می کردند. وجود این چرخ ها بی شک بهتر از آن بود که هیچ وسیله ای برای چرخاندن توده ی گِل رس نداشته باشند، اما البته کافی نبود.

با این حال ، لیوان ها را متناسب و دیواره ی آن ها را به نازکی مقوا از کار در می آوردند. آن گاه سطح خارجی لیوان ها را با خاک رس بسیار ساییده تر، که چون با آب می آمیخت به صورت لعابی در می آمد، می پوشاندند.

نقش ها با سوده ی سنگ "مغنسیا" طراحی می شد و آن گاه ظرف را در کوره ی نخاله ای می گذاشتند که میزان حرارت آن با وسایل ابتدایی منظم می شد این پیشه وران ماهر و شکیبا موفق می شدند که ظرف های ظریف خود را بی آن که تغییر شکل بدهد در این کوره ها بپزند، به طوری که مثل ظرف های چینی صدا بدهد.

نقش ها بر حسب درجه حرارت به رنگی از بنفش تند تا سیاه در می آمد و براق  می شد.

منابع:

هنر ایران آرتور ابراهام پوپ

صنایع دستی کهن ایران هانس ای. وولف

هنرهای ایران ر.دبلیو فریه