قدیمی‌ترین قالی تاریخ‌دار ایرانی در موزه وین

قدیمی‌ترین فرش‌های به یادگار مانده در موزه‌ها و مجموعه‌های شخصی در سراسر دنیا مربوط به ایران هستند كه در دوره‌های مختلف از ایران خارج شده‌اند. قالی شكارگاه كه در حقیقت قدیمی‌ترین قالی تاریخ‌دار ایرانی است هم اكنون در موزة پولدی شهر وین نگهداری می‌شود.

موری آیلند پژوهشگر مشهور فرش و نویسندة كتاب راهنمای جامع فرش شرقی نظریه‌ای كه در سالهای اخیر از سوی مورخان فرش‌شناس تركیه شایع شده، مبنی بر آنكه فرش پرزدار از حدود دوران سامانیان و سلجوقیان (پادشاهان ترك‌تبار) از آسیای صغیر به آسیای غربی (از جمله ایران) آورده شده است رد می‌كند. به علاوه او به وجود شباهت‌ها و قرابت‌هایی میان طرح‌های دوران ساسانی و طرح‌های دوران اسلامی (به ویژه در بافته‌ها) معتقد است.

وی عقیده دارد كه در بین نگاره‌هایی كه در ابنیه ساسانی پیدا شده، تعدادی نگاره به طرح هخامنشی یا شاید طرحهای مكاتب پیش از آن در ارتباط باشد.

آیلند با جلب توجه به دانه‌های كاج و شكوفه‌های نیلوفر در فرش‌های بازمانده از دوران ساسانی و مقایسة آنها با آستانه‌های كنده‌كاری شده در شهرهای آشوری خرس‌آباد و نینوا این فكر را تقویت می‌كند.

وی می‌گوید: روابط كاملاً مشخصی وجود دارد و وقتی به فرش پازیریك نگاه می‌كنیم، همان شكل را می‌بینیم كه در سراسر زمینه تكرار شده است. مشكل است كه از این شباهت فوق‌العادة طراحی در طول یك دورة هزار ساله بین فرش پازیریك و تزئینات گچی دیوارهای ساسانی اثری به جا نمانده باشد. اما نمی‌توانیم انكار كنیم كه اصول طراحی، حتی به میزان كم، به هر حال تغییر كرده است.

آیلند می‌افزاید: این نشان می‌دهد كه برای اولین بار، ما یك ارتباط منطقی از تصویر پیشرفت طرحهای فرش ایرانی از زمان‌های هخامنشی یا پیش از آن. تا سلسله‌های ساسانی و اسلامی تا صفوی در دست داریم. همة این شواهد از روی منطق باید ما را قانع كرده باشد كه فرش پرزدار، نباید هزار سال پیش به وسیلة ترك‌ها به غرب آورده شده باشد.

آیلند می‌گوید: معماری‌های ساسانی نشان‌دهندة یك حلقة گمشده است و به ما می‌گوید كه فرش‌ها در آن زمان به چه شكل بوده‌اند. این زمینه مدت‌ها آماج سوء تفاهم قرار داشت و اكنون زمان آن است كه ما حقایقی را مطرح كنیم. نگاره‌های برجسته روی دیوار مثل فرش‌های قدیمی كه امروزه باقی مانده‌اند، درباره خودشان به فصاحت صحبت می‌كنند.

قالی شكارگاه گذشته از جنبة بسیار عالی هنری، قدیمترین قالی تارخ‌دار ایرانی است كه اینك در موزة پولدی ـ پتزولی وین نگهداری می‌شود. این قالی 90/6 متر درازا و 60/3 متر پهنا دارد و در آن شاید بیست رنگ مختلف با مایه‌های شاداب و دل‌انگیز بكار رفته است. چنین غنایی در رنگ در قالی‌های آغاز دورة صفویان، نادر است.

قدیمی‌ترین قالی تاریخ‌دار ایران در اواسط قرن شانزدهم (حدود 450 سال پیش) بافته شده است. این قالی در بین قالی‌های مشهور جهان از نظر نفاست در مقام نخست قرار دارد. در حقیقت برخی از صاحبنظران معتقدند كه این قالی نفیس‌ترین قالی‌ای است كه تاكنون بافته شده است و تنها فرشی به شمار می‌رود كه تار و پود و پرز آن از ابریشم است و قسمت‌هایی از نقش‌ها با نخ سیم‌تاب بافته شده است. در قالی شكارگاه شكارچیان سوار بر اسب هستند و به نیزه و شمشیر و تیر و كمان مسلح هستند. در نمایش این شكارگاه كلیه آداب و رسوم ایرانی رعایت شده است. در وسط قالی ترنج سبز رنگی به شكل ستارة هشت پر قرار دارد كه در آن چهار جفت اژدهای طلایی دو به دو در پرواز هستند. رنگ متن قالی سرخ ارغوانی است و ردیفی از فرشتگان بالدار در زمینه‌ای كه با نقش پرندگان و نگاره‌های مارپیچ و گل زینت یافته در كاسه‌هایی بهم میوه تعارف می‌كنند .

پایگاه اطلاع رسانی فرش نصیر یزد