فرش ترکمن ؛ اوج هنر و هویت زنان کرانه خزر

"دو تا قرمز، یکی زرد به زیر، دو تا نارنجی"، این کلمات لالایی گوش نوازی است که دختر ترکمن صحرا از مادر به یادگار دارد و هر روز تکرار می کند تا اوج هنر و هویت را برای همیشه تاریخ زنده نگه دارد.

به گزارش خبرنگار مهر در گرگان، رنگ چهره اش مثل قالی پرنقش و نگار شده، از قامتش می توان داستان رنج زندگی هنرش را فهمید. دختران ترکمن پس از ازدواج و "آنق گذاری"( کلاه مخصوص زنان متاهل)، روغن، یک کاسه آرد و یک "ایگ"هدیه می گیرند که ایگ یا دوک نخ ریسی نشانه ای است برای پویایی و فعالیت و ریشه در تاریخ و هویت زنان ترکمن دارد.

امروز گلستان و ترکمن با فرش و قالی ترکمن شهرت جهانی دارد و این شهرت مرهون تلاش زنان و دختران بی نام و نشان و هنرپردازی است که با هر تار و پود تابلویی از عشق و شیدایی را به تصویر می کشند.

"گول" نقش اصلی فرش ترکمن است که بافته های هر قوم به وسیله آن از بافته های اقوام دیگر متمایز می شود و پشم و پنبه از مواد اولیه برای تولید این هنر ماندگار است.

به رغم ترویج رنگهای شیمیایی هنوز مواد رنگدار گیاهی مانند پوست انار، چوب پویا، خاکستر چوب ازدار و زردچوبه، روناس و نیل برای رنگرزی خامه قالی کاربرد دارد.

نقوش فرش ترکمنی حفظی بافت است

نقوش فرش اصیل ترکمن ذهنی یا حفظی بافت است و زنان ترکمن در تولید این دستبافت، آرمانها و اندیشه هایشان را با رنگهای دلخواه بر روی تار قالی گره می زنند تا تابلویی زیبا و مانا پیش روی مجسم سازند.

شاخ قوچ، نقش عقرب، ماری گول، در ناق گول، قافسه گول، تکه گول، انسی، قزل ایاق، توینگ گول، قوش گول، آوغان گول، تاج حروز، پنجارا آراگول، آق نقش از جمله نقوش زیبایی است که در این هنردستی به کار می رود.

دارهای قالی بیشتر از نوع افقی و متحرک بوده و به همراه کوچ ایل جابجا می شود و در سالهای اخیر استفاده از دارهای عمودی نیز در این منطقه رونق یافته است.

اکنون هنرپردازان این هنر دیرپا، پرپیشینه و دارای شهره جهانی با مشکلات فراوانی روبرو هستند و برای رفع مشکلاتشان خواستار حمایت ویژه متولیان امر هستند.

جمعی از این هنرمندان این هنر دستی بر این باورند که مواد اولیه نامرغوب، نبود حمایت مالی، ساماندهی نشدن، بی توجهی به آموزش، آشنا نبودن به نیازهای بازار و برنامه نداشتن موجب شد تا فرش اصیل ترکمن رو به فراموشی رود و جایگاه واقعی اش را از دست دهد.

این عده در گفتگو با خبرنگار مهر در گرگان، برپایی کارگاههای آموزشی، خرید تضمینی، بالا بردن کیفیت، شناسنامه دار کردن قالی، ترویج آموزش و اصول سنتی فرش بافی را در احیای دوباره قالی ترکمن ضروری می دانند.

علاوه بر بازارهای داخلی، امیرنشینان خلیج فارس، کشورهای حاشیه خزر و برخی کشورهای اروپایی، خریداران فرش اصیل ترکمن را تشکیل می دهند.

یک بافنده فرش از بندر ترکمن به خبرنگار مهر گفت: بافندگان این هنر اصیل برای تهیه چله و خامه محدودیت دارند و باید از آنها حمایت شود.

مرجان جعفری که قالی بافی را از مادر مرحومش به یادگار دارد، افزود: اگر برای توسعه و احیای این هنر دستی و اصیل کاری صورت نگیرد، در آینده ای نزدیک از این هنر جز نام و نشان چیز دیگری باقی نخواهد ماند.

وی اظهار داشت: مواد اولیه نامرغوب و بی کیفیت موجب شده تا فرش اصیل ترکمن جایگاه قبلی خود را از دست دهد که این امر نگران کننده است.

بافنده دیگری از گنبدکاووس گفت: قالیبافی در اشتغال و درآمد زنان و دختران روستایی منطقه نقش اساسی دارد و برای رونق نیازمند متولی خاص است.

شهلا ایگدی بیان داشت: هر روز شاهد جمع شدن دارهای قالی هستیم و باید برای حمایت از فعالان این عرصه برنامه ریزی جامعی شود.

بانوی دیگری از بندرگز، کمبود وام، نبود حمایت مالی، دستمزد کم و بیمه نبودن را از مهمترین مشکلات فراروی ذکر کرد و گفت: برنامه جامع و اصولی برای حمایت از تولیدکنندگان این هنر ضروری است.

کبری نعیمی افزود: اتحادیه تعاونی برای حمایت از بافندکان فرش باید گسترش یابد و مرکزی برای بهبود وضعیت قالیبافی در منطقه تشکیل شود.

وی اظهار داشت: متاسفانه برخی افراد سودجو با صدور فرشهایی با کیفیت نامطلوب و تقلبی در سالهای گذشته بر جایگاه این هنر اصیل و سنتی تاثیر منفی گذاشته اند.

به گفته این بانوی هنرمند، فرش باید بر اساس نیاز مصرف کنندگان تولید شود که ارتباط بیشتر بین تولید کننده و صادر کننده ضروری است.

رئیس اداره بازرگانی گنبد کاووس گفت: اتحادیه تولیدکنندگان فرش دستبافت ترکمن در این شهرستان تشکیل می شود که راه اندازی این اتحادیه در حمایت از فعالان این عرصه و رفع مشکلات فراروی نقش زیادی دارد.

خلیل رجبی افزود: تاکنون برای سه هزار هنرمند فرش دستبافت ترکمن در این شهرستان کارت فعالیت صادر شده است این در حالیست که حدود شش هزار نفر در این شهرستان در زمینه تولید فرش دستبافت فعالیت دارند.

به گفته رجبی، همچنین تاکنون ???? نفر از هنرمندان این رشته بیمه شدند و از مزایای آن بهره مند هستند.

مدیر اداره بازرگانی گنبد کاووس با اشاره به ‌نقش و جایگاه فرش دستبافت ترکمن در ایجاد اشتغال بیان داشت: تولید و عرضه فرش مرغوب ترکمن به ‌حفظ جایگاه و ارزش آن در بازارهای جهانی و نیز رونق بیشتر اقتصاد خانوارهای تولیدکننده فرش کمک خواهد کرد.

وی یادآورشد: رفع مسائل و مشکلات تولیدکنندگان فرش نیاز به عزم ملی و منطقه ‌ای دارد و باید در این زمینه تلاش بیشتری شود.

کاهش مرغوبیت فرش ترکمن نگران کننده است

مدیرعامل اتحادیه شرکتهای تولیدی فرش دستباف ترکمن گلستان گفت: کاهش مرغوبیت فرش ترکمن در سالهای اخیر نگران کننده است.

تاشلی قوچقی افزود: رقابت ناسالم بازار و هزینه بالای تولید از جمله دلایل کاهش مرغوبیت فرش اصیل ترکمن را تشکیل می دهد که باید رفع شود.

وی اظهار داشت: اکنون بسیاری از تولیدکنندگان فرش ترکمن مجبورند با مواد اولیه نامرغوب فرش تولید کنند که برای رفع مشکلات موجود عزم ملی نیاز است.

غلامرضا سوسرایی فرماندار گنبد کاووس گفت: باید با برنامه ‌ریزی دقیق و اصولی برای رفع مشکلات هنرمندان این عرصه و ارتقای کیفیت فرش ترکمن تلاش شود زیرا گسترش صنعت فرش دستباف ترکمن در بین خانواده‌ها، فرصت‌های خوبی را برای اشتغال و رونق اقتصادی آنان ایجاد می کند.

سوسرایی اظهار داشت: تولید فرش با کیفیت به ارتقای جایگاه فرش ترکمن در بازارهای جهانی و رونق اقتصادی خانوارها کمک می کند.

شهرستان گنبد کاووس بیش از 295 هزار نفر جمعیت دارد که شش هزار نفر آن به قالیبافی اشتغال دارند.