طرح های فرش (قسمت اول)

اساس تقسیم بندی شركت سهامی فرش ایران، نقشه های فرش ایران به 19 گروه اصلی و تعداد زیادی طرح های فرعی تقسیم می شوند.

گروه 1-

طرحهای آثار باستانی و ابنیه اسلامی: این طرحها از ساختمانها و كاشیكاری ها و اشكال هندسی و تزئینی بناها الهام گرفته شده است. در طول تاریخ طراحان فرش در طرحهای اصلی دخل و تصرفاتی كرده و طرحهای فرعی را بوجود آورده اند. معروفترین این آثار عبارتند از مسجد شیخ لطف الله، محرابی كوفی، مسجد كبود، مقبره شیخ صفی، سردر امامزاده محروق، گنبد قابوس، مسجد شاه اصفهان، تخت جمشید، طاق بستان، طاق كسری(ایوان مدائن)، و زیرخاكی.

گروه 2-

طرحهای شاه عباسی: اساس این طرح را گلهای طراحی شده خاصی تشكیل می دهند كه به نام شاه عباسی مشهور شده است. این گلهای تجرید یافته، ضمن شاخه و برگها و گاه اسلیمی ها و ختائی ها در متن و حاشیه فرش، نقشه اصلی را تشكیل می دهند. به گروه های فرعی طرح اصلی نامهای، افشان، لچك ترنج، ترنجدار، درختی، جانوری، شیخ صفی، طره دار سلسله ای، شاه عباسی تصرفی، ترنجی طره دار، بوته ای و لچك ترنج كف ساده، داده شده است.

گروه 3-

طرحهای اسلیمی: شكل اصلی این طرح را شاخه های دورانی در میان برگها تشكیل می دهد. این شاخه ها، تجرید یافته طرح درخت می باشند. اسلیمی انواع بسیار زیاد دارد و معمولا در بیشتر قالبها این طرح تكرار می گردد اما در بعضی فرشها این طرح مسلط است.معروفترین اسلیمی ها ، اسلیمی دهن اژدر است. در این نوع اسلیمی انتهای هر شاخه به دو بخش متقارن منشعب می گردد و بصورت فكین اژدها نشان داده می شود و روی ساقه شاخه ها جوانه هایی در نقاط مختلف تزئین شده است كه بیشتر این جوانه ها را اسلیم می نامند. شاید كلمه اسلیمی از اسلیم به معنای جوانه باشد و شاید هم این لغت مصغر اسلامی باشد و می دانیم كه در هنرهای اسلامی از این طرح بسیار استفاده شده است. این طرح نیز به لحاظ تغییرات و دخل و تصرف ها به گروههای فرعی بسیار تقسیم شده است. مانند اسلیمی، اسلیمی بندی، اسلیمی شكسته، اسلیمی دهان اژدر، اسلیمی لچك ترنج، اسلیمی ترنجدار و اسلیمی ماری.

گروه 4-

افشان: با آنكه در طرحهای فرش معمولا كلیه اجزا و اشكال، به هم پیوسته و مرتبط هستند، گفتی قلم نقاش از هنگام شروع طرح تا پایان آن تحرك و ارتباط خود را قطع نساخته است ولی طرح افشان به این صورت است كه گل وبرگها و شاخه ها بطور پراكنده و بدون پیوستگی با یكدیگر در متن فرش افشانده شده اند. به همین علت است كه اصل چنین طرحی را افشان نامیده اند. اما در طرح افشان نیز تنوع و تغییر زیادی داده شده است و طرحهای فرعی بسیاری از آن منشعب گشته است. مانند افشان اسلیمی، افشان ختائی، افشان بندی، افشان شكسته، افشان گل اناری، افشان شاه عباسی، افشان شاخه پیچ، افشان دسته گل، افشان حیوان دار و افشان ترنجدار.

شركت سهامی فرش ایران(ایران كارپت)