از شیشه گری چه می دانید؟

آذربایجان  شرقی دیاری است که در جای جای آن هنر با تمام اصالت و زیباییش به چشم می خورد. این استان بیش از 80 نوع صنایع دستی را در دامان خود جای داده  است.

انتخاب تبریز به عنوان پایتخت گردشگری اسلامی در سال 2018 از سوی سازمان همکازی کشورهای اسلامی و وجود صنایع دستی مختلف فرصت بی نظیری را برای جذب گردشگری و رونق اقتصادی منطقه ایجاد می کند.

به گزارش ایسنا، کار با شیشه از جمله هنرهایی است علاقمندان مخصوص به خود را دارد و هنرمند به وسیله انواع تکنیک ها و تزیینات سعی دارد هنر دستان خود را به نمایش بگذارد.

از تکنیک های ساخت شیشه می توان به شیشه گری "فوتی"، "دمی- علمی" یا "لمپ ورکینگ" و "همجوشی شیشه" اشاره کرد و از طرفی تراش، حکاکی، نقاشی و معرق شیشه از روش های تزیین آن محسوب می شود.

در شیشه گری فوتی، استاد کار مواد اولیه شیشه هم چون سیلیس، براکس، کربنات، آهک، شوره و ... را با هم مخلوط می کند. سپس مخلوط را به صورت پودر در آورده و داخل کوره شیشه در دمای حدود 1400 درجه سانتی گراد ذوب می کند. در اثر حرارت مواد مذاب شیشه به شکل مایع در می آید و آماده کار می شود. سپس به  وسیله "لوله دم" مقداری مواد مذاب را از دریچه کوره برمی دارد و با دمیدن در آن، به شکل حباب که در شیشه گری اصطلاحا "قو" نام دارد در می آید. دوباره قو را داخل کوره می برد و در آن می دمد. در نهایت استادکار به وسیله انبر و ابزارهای دیگر به آن شکل می دهد و به گرمخانه انتقال می دهد تا پس از سرد شدن آماده بسته بندی شود.

تکنیک دمی- علمی در مقایسه با سایر تکنیک ها شرایط سهل تری دارد و فرد بدون نیاز به کوره های متعدد شیشه گری و کارگاه بزرگ، می تواند تنها با یک مشعل و در مکانی کوچک به کار شیشه گری بپردازد. در این روش که از ترکیه آمده به دلیل همسایگی و مراودات ایران و ترکیه با یکدیگر، در ایران و به خصوص در آذربایجان شرقی و غربی گسترش یافت که با ساخت قطعات ریخته گری لوسترها آغاز و سپس برای ساخت مجسمه های کوچک شیشه ای استفاده شد.

در تکنیک همجوشی شیشه (Fuse Glass) شیشه به دمای ذوب نمی رسد بلکه فقط کمی نرم می شود و قطعات شیشه بر اثر این حرارت و نرم شدن به یکدیگر متصل می شوند. در این تکنیک هنرمند می تواند فرم ها و تصاویر مورد نظر خود را بسازد. انواع رنگ ها، شیشه های رنگی، شیشه های بافت دار، شیشه های کارگاهی موادی هستند تا هنرمند ذهنیات خود را توسط آن ها تجسم کند.

قدیمی ترین کار تکمیلی بر روی شیشه تراش آن است که به دو طریق حکاکی شیشه با الماسه(فرز) و حکاکی با چرخ مسی اجرا می شود. حکاکی با الماسه، با استفاده از نوعی فرزهای دستی که عموما نوک آن ها از جنس فولاد الماسه است که در یک نگهدارنده مهار شده است انجام می گیرد. هم چنین حکاکی با چرخ مسی نوعی تزیین است که از زمان مصریان و رومی ها رایج شده است. هنرمندان با استفاده از سنگ های مخصوصی که درجه سختی آن ها بیش از سختی شیشه است به خط انداختن بر روی شیشه می پردازند.

هنر معرق شیشه (Stein Glass) از روش های تزیین شیشه و در واقع هنری اروپایی است ولی در ایران هنری مشابه آن به نام "هنر گره چینی" وجود دارد. گره چینی هنری ایرانی است که که شیشه های رنگی خرد شده توسط نوارهای چوبی به یکدیگر متصل می شوند و عمدتا طرح های هندسی و اسلیمی را شکل می دهند که بیشتر در بناهای مذهبی و معماری خانه های ایرانی کاربرد دارد.

نقاشی روی شیشه از قرن ها در میان ملل مختلف رواج داشته است. در این نوع تزیین هنرمندان با استفاده از رنگ و نقاشی های متنوع سعی در تزیین ظروف شیشه ای داشته اند.

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی در گفت  ٍوگو با خبرنگار ایسنا، در خصوص تعداد کارگاه های شیشه گری در سطح استان گفت: از مجموع شش کارگاه شیشه گری موجود در استان، چهار مورد آن ها در تبریز فعالیت دارند.

فرشاد به آفرین با اشاره به جایگاه والای هنر و صنایع دستی در حفظ و انتقال فرهنگ منطقه یادآور شد: صنایع دستی به عنوان بسته فرهنگی جامعه، نقش موثری در حفظ هنر دارد که ضروری است به حمایت از تولیدکنندگان صنایع دستی، برگزاری جشنواره و نمایشگاه های ملی و بین المللی صنایع دستی توجه شود.

وی به اهمیت تجارت الکترونیک تاکید کرد و افزود: با استفاده از فضاهای مجازی می توان به معرفی و فروش صنایع دستی اقدام کرد تا علاوه بر حفظ این هنرها از فراموشی در جهت رونق اقتصادی و هم چنین جذب گردشگر کوشید.

وی در مورد امکان بازدید مستقیم گردشگران از گارگاه های صنایع دستی خاطر نشان کرد: به دلیل رعایت مسائل ایمنی کارگاه ها، امکان بازدید از همه ی آن ها وجود ندارد ولی می توان با انتخاب کارگاه های نمونه برای گردشگران و فراهم آوردن شرایط مناسب برای رفاه آنان، تجربه ای بی نظیر برای گردشگران علاقمند به صنایع دستی آذربایجان شرقی رقم زد.

عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز نیز در گفت وگو با خبرنگار ایسنا منطقه آذربایجان شرقی، هنر شیشه گری را جزو هنرهای شهری دانست و گفت: این هنر عمدتا در پایتخت ها، شهرهای بزرگ و تمدن هایی هم چون تمدن روم، بین النهرین و مصر رواج داشته است. از طرفی به دلیل حمایت های دولت و دربار از شیشه گری، اصولا در شهرها رایج بوده است.

آرزو خانپور در خصوص وضعیت کارگاه های شیشه گری دوره قاجار در تبریز خاطرنشان کرد: در ایران شهرهایی مثل تبریز، شیراز، اصفهان و تهران در هنر شیشه گری فعالیت داشتند. دوره قاجار در تبریز، تجارت خانه های روسی و اروپایی کالای شیشه ای با قیمت ارزان نسبت به موارد مشابه تولید داخلی  وارد ایران می کردند که تعطیلی و از کارافتادن کارگاه های شیشه گری داخلی را در پی داشت. امروزه در موزه قاجار تبریز بیشتر این کالاهای شیشه ای وارداتی نگه داری می شود.

وی افزود: بیش ترین میزان واردات محصولات شیشه ای  از کشور روسیه بود و راه های مناسب و حمل و نقل سریع و آسان در سرعت بخشیدن به این امر بسیار موثر بوده و عمدتا شیشه های مصرفی و کاربردی را در بر  می گرفت که طبقه عام جامعه از آن استفاده می کردند. محصولات شیشه ای واردشده از کشورهای اروپایی، که از طریق حکومت عثمانی انجام می گرفت، بیش تر جنبه تزئینی داشت و مخصوص طبقه مرفه جامعه قاجاری بود.

پژوهشگر برتر دانشکده هنرهای اسلامی افزود: طبق قدیمی ترین سند مکتوب موجود، حاج ابراهیم شیشه گر تبریزی برای حل مشکل کارگاه های شیشه گری، با نوشتن نامه ای به مجلس شورای ملی در اواخر دوره قاجار شکایت خود را از وضعیت موجود اعلام کرد و در پی این شکایت، واردات شیشه به کشور برای حمایت از تولید داخلی به مدت دو سال ممنوع اعلام شد. تصویر زیر نامه شکایت این هنرمند به دربار قاجاری است:

وی با اشاره به کتاب " مجموعه مرز بازرگان" که توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور منتشر شده است گفت: این کتاب شامل مجموعه ای از آثار شیشه ای ضبط شده در موقع خروج غیر قانونی از مرز بازرگان آذربایجان غربی است که متاسفانه به علت حفاری های غیرمجاز محل دقیق کشف آثار شیشه ای مشخص نیست.

وی هم چنین حفاری های غیرمجاز توسط افراد غیر متخصص را دلیل اصلی کمبود آثار شیشه ای از دوران پیشین دانست که باعث نابودی و تخریب این آثار شده اند.

وی با اشاره به آموزش عالی شیشه گری در دانشگاه  هنر اسلامی تبریز گفت: به دلیل شرایط سخت روشن کردن کوره و نگهداری آن بیشتر دانشگاه های کشور در واحدهای درس شیشه گری، تراش شیشه را به جای شیشه گری به دانشجویان آموزش می دهند و بر خلاف سایر رشته های هنری، هنر شیشه مورد اغفال قرار گرفته است. دانشگاه هنر اسلامی تبریز در سال 84 برای اولین بار با گرایش شیشه دانشجو پذیرفت و به صورت تخصصی به ارائه و آموزش همه تکنیک های شیشه گری پرداخت.

وی افزود: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کشور در سال های اولیه تاسیس رشته صنایع دستی، جهت تجهیز کارگاه های صنایع دستی، اقدام به خرید تجهیزات آموزشی کرد که چهار کوره بوت ه‌ای شیشه مدرن از جمله این تجهیزات بود که به دانشگاه‌ های هنر تهران، اصفهان، تبریز و بابلسر واگذار شد که دارای رشته صنایع دستی بوده اند. حدود سی سال  این کوره ها در دانشگاه ها جنبه نمایشی داشتند و از آنها استفاده نمی شد تا این که دانشگاه هنر اسلامی تبریز در سال 92 برای اولین بار این کوره را روشن کرد. از دلایل استفاده نکردن این کوره ها، نبود نیروی متخصص و کارآمد تحصیل کرده در حوزه هنر شیشه گری است و لازم به ذکر است که سه کوره دیگر هم چنان خاموش هستند.

وی در خصوص کم رونق بودن این هنر در تبریز گفت: به دلیل هزینه بالای کارگاه های شیشه گری و عدم استفاده از فارغ التحصیلان رشته شیشه گری در طراحی محصولات تولیدی خود متناسب با نیاز و سلیقه مشتریان، متاسفانه کارگاه ها رو به تعطیلی می روند.

یک هنرمند صنعت شیشه گری نیز توجه به تولید صنایع دستی و صادرات آن به کشورهای مختلف جهان را از ضروریات توسعه این حرفه دانست.

بهمن باقری در گفت وگو با خبرنگار ایسنا، منطقه آذربایجان شرقی، با اشاره به سابقه فعالیت خود گفت: در سال 1375 فعالیت خود در زمینه سفال، صنایع فلزی و آلومینیوم آغاز و تولیدات خود را به کشورهایی از قبیل آلمان، سنگاپور، عراق، ارمنستان، آذربایجان و ... صادر می کردم. امروزه باتوجه به تقاضای مشتریان، بیشتر بر روی تولیدات شیشه تمرکز دارم .

وی به تأثیر صادرات صنایع دستی در رونق اقتصادی منطقه و کشور اشاره کرد و گفت: تولید و صادرکردن صنایع دستی به کشورهای مختلف جهان علاوه بر این که می تواند به معرفی و گسترش فرهنگ اصیل کشور کمک کند، باعث توسعه گردشگری، اشتغالزایی و رونق اقتصادی می شود.

وی با اشاره به مشکلات صادرات صنایع دستی یادآور شد: متاسفانه در کشور، تمایل به واردات بیشتر از صادرات است و به صنایع دستی هیچ توجهی نمی شود. برخی سیاست های نادرست دولت در تولید و مصرف، تورم، واردات بیش  از حد و قیمت دلار، قیمت تمام شده کالا را افزایش  می دهد و قدرت رقابت در جوامع جهانی را کم می کند.

باقری تاکید کرد: در زمینی به مساحت 11 هزار متر مربع و در سوله ای به اندازه دو هزار متر مربع، با 70 نفر کارگر، سالانه 17 تریلی صنایع شیشه صادرات داشتیم که امروزه این تعداد به یک یا دو تریلی کاهش یافته و به تبع آن تعداد کارگران به شش نفر رسیده  است. هم چنین شش میلیون تومان قیمت گاز پرداختی ما است که قبلاً با سوبسیدهایی یک میلیون و 200 هزار تومان پرداخت می کردیم همه این عوامل، باعث افزایش قیمت و مشکل فروش را در پی خواهد داشت.

وی مشکل کارگاه های صنایع دستی را در حد استانی دانست و گفت: برپایی نمایشگاه و بازارچه های صنایع دستی در داخل کشور برای مدت کوتاه در برون رفت از مشکلات موثر است.

وی ادامه داد: به ادامه کار در حوزه صنایع دستی با هدف اقتصادی خوش بین نیستم و فقط ساخت صنایع دستی شیشه گری را از روی علاقه و به صورت تفریحی انجام می دهم.

باقری خاطر نشان کرد: با این وضعیت مطمئنا ما آخرین نسل هستیم که کار صنایع دستی را انجام می دهیم، زیرا مسئولان بستر مناسب برای تولید را فراهم  نکردند و از طرفی هم افراد جامعه و مسئولان فقط به مصرف و واردات توجه دارند. کشورهایی نظیر چین با حمایت دولت شان از تولید صنایع دستی توانسته اند به رونق اقتصادی کشورشان کمک کنند.
براساس این گزارش؛ به دلیل انتخاب تبریز به عنوان پایتخت گردشگری اسلامی از سوی سازمان همکاری کشورهای اسلامی و از طرفی فعال بودن بیش از 80 نوع صنایع دستی در این منطقه، اهمیت دادن به صنایع دستی، حمایت از هنرمندان در مرحله تولید و فروش محصولات، آموزش به نحوه درست و تخصصی از ضروریات است. کارگاه های صنایع دستی از جمله شیشه گری، مکان هایی هستند که علاوه بر کار تولید و اشتغالزایی، می توانند گردشگران زیادی را برای بازدید به خود جذب کنند.

منبع: ایسنا