آشنایی با «فرشچیانِ» قلمزنی

هنر قلمزنی از هنرهای دستی ظریف و شناخته شده ایرانی است که پیشینه آن در ایران به حکومت مادها در ٧٠٠قبل از میلاد می رسد و همچنان به عنوان یک هنر، در بازار صنایع دستی فاخر رایج است. استاد بهرام الیاسی یکی از اساتید قلمزنی ایران است که نگارگری و مینیاتور را موضوع چکش کاری خود بر سطح فلز قرار داده و آثار بسیار نفیسی ساخته است.

فراوری: یاسمن پیشوایی- بخش هنری تبیان

امروزه برای قلم زنی ابتدا داخل یا زیر ظرف یا سینی مورد نظر را که معمولا از جنس نقره یا طلا است از محلول قیر و گچ پر می کنند تا سروصدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین مانع از سوراخ شدن ظرف در حین کار شود. سپس نقش مورد نظر را روی ظرف رسم کرده و قلم مناسب را انتخاب کرده و روی سطح ظرف قرار می دهند و با چکش بر انتهای قلم می کوبند تا شیارها و نقش ها با تغییر شدت ضربه روی ظرف ایجاد شوند.
قلم های این هنر متنوع هستند و نام های خاص خود را دارند مانند قلم سایه و قلم نیم بر. پس از ایجاد نقش ها، قیر را جدا می کنند و روی شیارها گرده زغال می ریزند و روی ظرف را با روغن جلای سیاه می پوشانند. به این ترتیب نقش های قلم زده شده به شکل خط هایی تیره و مشخص دیده می شود.

مصاحبه با استاد الیاسی:

بهرام الیاسی درباره اثر فاخرش که در بیست و ششمین نمایشگاه صنایع دستی رونمایی شد بیان می کند: قلمزنی به سبک مینیاتور یک اثر منحصر به فرد است که به مدت دو سال و روزی 8 ساعت کار تبدیل به تابلویی شده که طول آن 2 متر و 40 سانت و عرض آن 1 متر و 40 سانتی متر است.

این هنرمند ادامه می دهد: در این کار، مینیاتور را به وسیله قلم های فلزی روی مس انجام دادم که کار هر کسی نیست.

به گفته او، سه اثر از هفت اثری که در طول عمرش ساخته در موزه هنرهای معاصر تهران، گنجینه هنرهای اصفهان، موزه مشهد و دو اثر هم در موزه ایالت یوتای آمریکا نگهداری می شود.

الیاسی می گوید: تنها منبع درآمدم از این کار است و در کنار آن کارهای کوچک تری هم آماده و به وسیله ی فروش آنها امرار معاش می کنم.

این هنرمند درباره شکل گیری تابلو «مشاهیر» توضیح می دهد: رنگ مس قرمز است و وقتی داخل کوره می رود و روکش قلع روی آن می آید، تغییر رنگ می دهد. سپس طراحی، حکاکی و قلمزنی روی آن شروع می شود. این تابلو منحصر به فرد است و نمونه دیگری از آن وجود ندارد.

او اضافه می کند: تابلو مشاهیر به عنوان یک اثر موزه ای شناخته شده و به نظر می رسد برخی از موزه ها طالب آن هستند اما هنوز قیمت گذاری نشده است و قیمت پایه ای که در حراجی ها اعلام کرده اند حداقل 500 میلیون تومان بوده است.

الیاسی ادامه می دهد: چهره ابوعلی سینا و شاعران نامدار از جمله مولانا، سعدی، فردوسی، خیام در این تابلو حکاکی شده است. هدف از خلق این اثر، نمایش چرخه زندگی بشر با اشعار شاعران، ترسیم و نمادی از زندگی زمین است.

این هنرمند با بیان اینکه تابلو «مشاهیر» پنج قسمت دارد، می گوید: اگر از سمت راست به این تابلو نگاه کنیم با تصویر یک شکارگاه شروع شده که بعد از نمایش بازی چوگان و زندگی به صورت ایلات با تصویر کوزگری تمام می شود که نشان دهنده پایان زندگی انسان است که از گِل انسان کوزه درست می کنند. در قسمت وسط تابلو نیز تصویری از درویش ها و دور تا دور آن اشعار شاعران حک شده است.

وی که هنر قلمزنی را در کنار اساتیدی از جمله شاه میرزا و رضا گوهری مهر آموزش دیده، آن را ادامه داده و حالا در اصفهان کارگاه قلمزنی دارد و می گوید: کسانی که برای آموزش این هنر آمدند بعد از گذراندن دوره مقدماتی قلمزنی، این کار را که بسیار هم دشوار است رها کردند. جوانان برای یادگیری این کار انگیزه دارند اما با وجود اینترنت بیشتر به تکنولوژی و ماهواره روی آورده اند.

الیاسی درباره آینده این هنر بیان می کند: هنر قلمزنی جذابیت بسیاری دارد اما به نظر می رسد بعد از ما کسی این رشته را ادامه نخواهد داد. زیرا کار دشواری است و حدود 5000 هزار سال پیش در ایران وجود داشته که به مرور کمرنگ شده است. در حال حاضر هم به دلیل مشکلات اقتصادی زیاد و وقت گیر بودن کارهای هنری، طلبه این کارها کم شده است.

این هنرمند که نشان درجه یک هنری دارد، درباره بازخورد مردم بعد از دیدن تابلو قلمزنی«مشاهیر» می گوید: بسیاری از مردم بعد از دیدن تابلو تعجب و حیرت می کردند. زمانی که اثر یک هنرمند در نمایشگاه ها نمایش داده می شود و بازخورد مردم را می بینم برای این کار تشویق می شوم و از تماشای مردم احساس لذت می کنم. این کار موجب می شود بیشتر به ذوق بیایم.

او در پاسخ به خبرنگار ایسنا مبنی بر اینکه چرا روی اثرش برگه «عکاسی ممنوع» را قرار داده است؟ اظهار می کند: چون این کار منحصر به خودم است نمی خواهم طرحی که انجام داده ام پخش شود یا آن را کپی کنند. گرچه تا کنون بسیاری از این طرح عکس گرفتن در حالی که من دوست نداشتم چنین اتفاقی بیفتد.

الیاسی می گوید: زمانی که به مراجعه کنندگانی که از اثر عکس می گیرند اعتراض می کنم و می گویم که دوست ندارم این کار را انجام دهند، ناراحت می شوند و پاسخ می دهند: حالا مگر چیست که اجازه عکاسی نمی دهید!

منابع:
ایسنا
پارس جواهر
ماهنامه سفر