راز هنر قرون وسطایی
امپراطوری روم در قرن چهارم به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد : نیمه شرقی حکومت بیزانس را تشکیل داد و سالها به حیات خود ادامه داد و نیمه غربی توسط اقوام کوچنده در شمال و شرق از هم پاشیده شد. سده های بعد از حمله اقوام کوچنده و سقوط امپراطوری روم غربی را قرون وسطی می گویند که حدود ده قرن به طول انجامید.
خصوصیات هنر قرون وسطی را می توان بطور خلاصه اینگونه بیان کرد:
بی بهره بودن از تمدن یونان و روم، بی توجهی به هنر صدر مسیحیت، ادامه دادن به سنت های قومی خود، به خدمت گرفتن هنر جهت دین و مذهب، دارا بودن جنبه های تزئینی و آبستره، توجه به روح نه به جسم، نمود هنر بیشتر در اشیا کوچک و قابل حمل و نه در معماری و پیکره سازی، شاهکارهای هنر اقوام مزبور در کتاب آرائی، آمیزش سنت تزئینی با سنت های هنری سرزمین های جنوب اروپا و به خصوص روم.
در سرتاسر سرزمین های اروپای غربی حکومت هایی در قرون وسطی به وجود می آیند که از مهمترین آنها بدین ترتیب می توان نام برد:
هنر هیبرنوساکسون (ایرلندی - انگلیسی) که هنر مسیحیت ایرلندی است. هنر این دوران، تخت، خطی و انتزاعی است و بیشتر در تزئین و تذهیب کتب نمودار می شود.
هنر کارولنژی (شارلمانی)
این شیوه ی هنری توسط پادشاهان شارلمانی در پایان قرن هشتم میلادی به وجود آمد. از نمونه های آن عبارتند از:
صومعه سن ریکه و کتاب انجیل شارلمانی , انجیل ابو
هنر اوتونی
پس از دوران شارلمانی ، سلسله اوتونی به قدرت رسید. از نمونه های باقیمانده هنر اوتونی می توان به انجیل «اوتوی - سوم» با طرح های انتزاعی و کلیسای «دیرسن میکائیل» و ساخت دربهای با شکوه برنزی ریخته گری شده با تصاویر برجسته برای کلیسای سن میکائیل اشاره کرد.
هنر رومانسک
دوران رمانسک دارای جامعه ای است با ترکیبی از احیاء، رقابت و اصلاح طلبی؛ در اوایل قرون وسطی قدرت کلیسا رو به نقصان گرائید ولی سرانجام با ظهور پاپهای قدرتمند در تاریخ کلیسا، این نقصان فائق آمدند و به کلیسا توان تازه ای بخشیدند.
شروع جنگ های صلیبی توسط پاپ اوربن دوم در 1059.م با مسلمانان دیگر رویداد مهم این دوره می باشد.
از جمله کلیساهای این دوره می توان به این نامها اشاره کرد:
کلیسای «سن سرنن» ،کلیسای «سن آمبروجیو» ،کلیسای «دورم»،کلیسای «سن اتین»، مجموعه کلیساهای «پیزا»،کلیسای سان مینیاتو آل مونته ،کلیسای «سن لازار» در بورگاندی ،کلیسای «لامادلن» در وزله ،کلیسای «سن پیر» در مواساک ،کلیسای «اشپایر»
نقاشی رومانسک در مقایسه با معماری کمتر دیده می شود. آثار باقیمانده بیشتر منطقه ای هستند. در انگلستان ، جنوب فرانسه و ایتالیا نقاشی ها تحت تأثیر اوایل مسیحیت و کارولنژی بوده و در شمال فرانسه ، اسپانیا و آلمان ، کمتر در بند گذشته می باشند.
هنر گوتیک (1150 تا 1550 م)
گوتیک پدیده ای شهری است (برخلاف رومانسک که بیشتر روستایی و در اطراف شهرهای بزرگ پدید آمد) و به هنگام رشد شهرها ایجاد شد، بازتابی از گسترش طبقه متوسط و شکل گیری شهرهای قرون وسطی است. هنر گوتیک با بهره گیری از تجارب صلیبیون که غرب را با فرهنگ بیزانس و اسلام در تماس نزدیک قرار دادند غنی تر شد.
از مشهورترین آثار معماری گوتیک می توان به این موارد اشاره کرد:
کلیسای «سن دنی» نزدیک پاریس، کلیسای «نوتردام» در پاریس، کلیسای «آمین» ،کلیسای «سالزبری»
نقاشی های دیواری عجیب بر در دیوار کلیساها
یکی از آثار هنری که در سراسر دوران قرون وسطی قابل پیگیری است، نقاشیها و نقش های کنده کاری شده بر در و دیوار کلیساهای ادوار مختلف در قرون وسطی است که هنوز بسیاری از آنها به طور کامل رمز گشایی نشده است. این نقوش در دیوارنگاره های کلیساهای انگلستان خصوصا منطقه نورفوک بیشتر قابل روئت است.
چند سالی است که پروژه ثبت دیوارنگاری‌های انگلستان از نورفوک آغاز شد و به تدریج در دیگر مناطق این کشور اجرا می‌شود.
گروهی داوطلب، تنها مجهز به چراغ قوه و دوربین تنها بیش از 28 هزار عکس از کلیساهای نورفوک گرفته‌اند و این روزها در کلیسای جامع نورویچ مشغول کار هستند، جایی که مملو از دیوارنگاری‌هاست.
هرچند طراحی‌های کشف‌شده تا حد زیادی بازتاب تفکرات تعدادی از کلیساروها در قرون وسطاست، اما معنای بعضی از آنها دقیقا مشخص نیست.
به عنوان مثال، روی دیوارهای نزدیک ورودی کلیسای محلی کرانول در لینکنشایر تصویری است که "مرد پوشالی" نامیده شده است.
برایان پورتر یکی از مسئولان پروژه دیوارنوشته قرون وسطایی لینکنشایر اعتقاد دارد این تصویر نمادی از حاصلخیزی در میان کفار است. در دوران پیش از مسیحیت، از روی محصولات سال قبل یک "مرد پوشالی" ساخته می‌شد. بعد این "مرد پوشالی" سوزانده و خاکستر آن در زمین زراعی پخش می‌شد.
پورتر بر این باور است که کلیسا نتوانست رسم و رسوم کفار را از بین ببرد و احتمالا از پاک کردن این نوع دیوارنگاری‌ها خسته شده است.
مت چمپیون باستان‌شناس قرون وسطایی که پروژه را سال 2010 در نورفوک شروع کرد، می‌گوید درباره دیوارنگاری‌ها نظریه‌های مختلفی هست و باید با احتیاط آنها را تفسیر کرد.
چمپیون می‌گوید از پیدا شدن این همه دیوارنگاری و توجه عمومی به این پروژه شگفت‌زده شده است.
داوطلبان در سافوک، کنت، ساسکس شرقی، ساری و لینکنشایر در حال جستجو هستند و در آینده نزدیک برای ادامه کار به ناتینگهامشایر و دربیشایر می‌روند.
از دیگر تصاویر مهم می‌توان به یک کشتی اشاره کرد که در کلیسایی در باسینگهام پیدا شد. این تصویر که تاریخ آن به اواخر دوران قرون وسطی بازمی‌گردد خیلی خوب طراحی شده و یکی از بهترین دیوارنگاری‌های پیداشده است.
چمپیون می‌گوید: خیلی‌ها بر این باور بودند که تعداد دیوارنگاری‌ها کم است، اما این پروژه خلاف آن را ثابت کرد. این یک حوزه نسبتا جدید در باستان‌شناسی است. مثل این است که در باغ پشت خانه یک کتابخانه قرون وسطایی پیدا کنید.
از دیگر تصاویر مهم می‌توان به یک کشتی اشاره کرد که در کلیسایی در باسینگهام پیدا شد. این تصویر که تاریخ آن به اواخر دوران قرون وسطی بازمی‌گردد خیلی خوب طراحی شده و یکی از بهترین دیوارنگاری‌های پیداشده است.
چمپیون اعتقاد دارد این کشتی و خیلی از دیگر نمونه‌های پیداشده در مکان‌هایی چون بلیکنی در نورفوک، می‌تواند به عنوان دعا یا نوعی ابراز تشکر از خدا باشد.
در حالی که در دوران معاصر، دیوارنگاری اغلب ویرانگر و باعث آزار در نظر گرفته می‌شود، در دوران قرون وسطی چیزی قابل قبول بود.
به گفته چمپیون، دیوارنگاری قرون وسطایی تا حد زیادی سالم مانده و تنها نمادهایی از نشان‌های خانوادگی پاک شده است.
همچنین روی دیوارهای کلیساهای محلی انواع و اقسام طراحی‌ها با پرگار پیدا شده است. بعضی از آنها را صرفا می‌توان این طور تفسیر کرد که یک استاد سعی کرده استفاده از پرگار را به شاگرد خود یاد بدهد.
با این حال، به اعتقاد چمپیون بعضی از این تصاویر دایره‌ای‌شکل نوعی تشریفات آئینی برای حفاظت در برابر "چشم شور" بوده است.
او می‌گوید کلیسای قرون وسطایی خیلی خرافاتی بود.
چمپیون می‌گوید: آنها اعتقاد داشتند شر در اطراف شما در حرکت است و شیاطین منتظر هستند روح شما را به دام بیندازند. از نگاه آنها "چشم شور" واقعی بود.
به گفته او، بعضی از این حلقه‌ها حکم تله شیطان را داشتند. آنها اعتقاد داشتند شیاطینی که در زمین پرسه می‌زنند، بیشتر احمق هستند. آنها جذب چیزهای روشن و براق می‌شوند و وقتی از یک خط رد می‌شوند، حماقت و کنجکاوی باعث می‌شود آن خط را تا آخر دنبال کنند و در واقع گرفتار شوند.
در این دیوارنگاری‌ها، نمادهای آسیاب بادی هم فراگیر هستند که احتمالا به خاطر اهمیت آنها در تهیه غذا بوده است. ساعت‌های آفتابی هم زیاد هستند.
اما آیا تمام تصاویر پیداشده لزوما نمادین هستند؟ این احتمال هست که بعضی از آنها صرفا نتیجه خط خطی‌های یک مرید باشد؟
پورتر پاسخ می‌دهد: خیلی احتمالش هست. این یکی از انگیزه‌های فراوان برای دیوارنگاری است.
پورتر که با برپایی کلاس‌های آموزشی سعی می‌کند آدم‌های بیشتری را تشویق به مشارکت در این پروژه کند، بخش زیادی از یافته‌های خود را "یک راز فوق‌العاده" می‌داند.
او می‌گوید: هر چه بیشتر می‌گردیم، بیشتر پیدا می‌کنیم. همه جا هست. به شما می‌گوید در ذهن مردم چه می‌گذشته است. کلیساها همیشه مکان‌های معنوی آرام نبوده‌اند. می‌خواهیم قبل از اینکه دیوارنگاری‌ها از بین بروند، آنها را ثبت کنیم.
فراوری: سمیه رمضان ماهی
بخش هنری تبیان
منابع:
حسینی، سید رضا، (1348)، هنر و معماری ایران و جهان، تهران: مارلیک، چاپ دوم، (1388)
راسخون
هنرآنلاین به نقل از بی بی سی
مطالب مرتبط:
